Της Ευαγγελίας Δημοπούλου*
Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, αποτελεί ένα από τα πλέον ένδοξα ευζωνικά συντάγματα, με έδρα τη Λαμία. Τμήματα των στρατιωτικών αυτών μονάδων στάθμευαν, ανάλογα με τις ανάγκες εσωτερικής ασφάλειας, κυρίως για την καταπολέμηση των ληστών, στη Μακρακώμη και το Καρπενήσι. Επισήμως το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων (όπως και τα άλλα Συντάγματα Ευζώνων) ιδρύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα από τις 23 Δεκεμβρίου 1913, και υπαγόταν στην XIII (8η) Μεραρχία της Χαλκίδας. Επίσης, η Λαμία υπήρξε η έδρα και του 2ου Συντάγματος Πεζικού.
Στο 2ο Σύνταγμα Πεζικού υπηρετούσαν κληρωτοί και επιστρατευμένοι έφεδροι των νομών Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Φωκίδας και Ευβοίας, ενώ στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων καλούνταν οι κληρωτοί στρατεύσιμοι από τα ορεινά χωριά των νομών Φθιώτιδας, Ευρυτανίας, Φωκίδας και Βοιωτίας.
Την 1 Δεκεμβρίου 1916 το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων λόγω των φιλοβασιλικών πεποιθήσεων των αξιωματικών και οπλιτών του, μεταφέρθηκε από τη Λαμία στη Χαλκίδα κατόπιν τελεσιγράφου των Αγγλογαλλικών δυνάμεων της Αντάντ . Από τη Χαλκίδα αναχώρησε το 1918 για το μέτωπο του Στρυμόνα στη Μακεδονία μπαίνοντας δυναμικά στην πολεμική δράση.
Τα έτη 1918-1919 το 5/42ο Σύνταγμα Ευζώνων, με διοικητή το συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα, κλήθηκε να πολεμήσει, στην Ουκρανία στο πλευρό του παλαιού τσαρικού καθεστώτος (Λευκός Στρατός) και εναντίον των υποστηρικτών της Οκτωβριανής Επανάστασης (Κόκκινος Στρατός) με απώτερο στόχο την καταστολή της μπολσεβίκικης επανάστασης.
Η εκστρατεία τελείωσε άδοξα εξαιτίας της συντριπτικής υπεροχής των μπολσεβίκων του Αταμάν Γκριγκόριεφ. Με το πέρας της ατυχούς εκστρατείας της Κριμαίας, το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα υπό τον στρατηγό Νίδερ, στο οποίο υπαγόταν το 5/42, συμπτύχθηκε προς τη Ρουμανία. Από το Γαλάτσι της Ρουμανίας, αφού διέπλευσε τη Μαύρη θάλασσα, τον Ελλήσποντο και το Ανατολικό Αιγαίο, αποβιβάστηκε στη Μικρά Ασία προς ενίσχυση του μικρασιατικού μετώπου.
Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας το ευζωνικό του Πλαστήρα έφθασε στο απόγειο της δόξας του, αφού αναδείχθηκε στην πιο επίλεκτη μονάδα του ελληνικού στρατού. Κατάφερε μάλιστα, να προελάσει έως το «καταραμένο βουνό» Καλέ Γκρότο, πέρα από τον ποταμό Σαγγάριο. Με τους Τούρκους να το αποκαλούν, σεϊτάν ασκέρ (τουρκ. seytanasker=ο στρατός του σατανά) εξαιτίας του πανικού που προκαλούσε με τα αιφνιδιαστικά χτυπήματά του και τον συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα αποκαλούσαν Καραπιπέρ (τουρκ. Karapiper=μαύρο πιπέρι) εξαιτίας του μελαψού χρώματός του δέρματός του.
Υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Πλαστήρα το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων έφτασε 65 χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα. Κατά την οπισθοχώρηση τον Αύγουστο του 1922 αποτέλεσε την οπισθοφυλακή του ατάκτως υποχωρούντος ελληνικού στρατού και αμάχου πληθυσμού. Έδωσε νικηφόρα μάχη στο Σαλιχλή, στις 23 Αυγούστου 1922. Εκεί καθήλωσε και απώθησε δεκαπλάσιες δυνάμεις τουρκικού ιππικού του περίφημου Φαχρεντίν, δίνοντας την ευκαιρία στον υπόλοιπο ελληνικό στρατό να διαφύγει.
Κατά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου το σύνταγμα ευζώνων του Πλαστήρα κατάφερε να υποχωρήσει συντεταγμένα και να προβάλλει σθεναρή αντίσταση στις τουρκικές δυνάμεις που προήλαυναν, γεγονός που επέτρεψε σε πολλούς Έλληνες της Μικρασίας να διαφύγουν και να διασωθούν. Από εκεί πέρασε απέναντι στη Χίο και αξίζει να σημειωθεί πως ήταν η τελευταία ελληνική μονάδα που εγκατέλειψε τη Μικρά Ασία στις 2 Σεπτεμβρίου 1922, αφού πρώτα ο σαλπιστής της σάλπισε τη «Θοδώρα», το πολεμικό εμβατήριο του συντάγματος.
Με νέο οργανισμό στρατού του 1935, μετονομάσθηκε σε 42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας, με την έδρα του να εξακολουθεί να βρίσκεται στην πρωτεύουσα της Ρούμελης.
Το 42ο Σύνταγμα Ευζώνων έλαβε μέρος και στον ελληνοϊταλικό πόλεμο των ετών 1940-1941 και βρέθηκε ευθύς εξαρχής στην πρώτη γραμμή μέχρι τέλους . Στις 29 Αυγούστου 1940 επιστρατεύθηκαν οι έφεδροί του και στις 4 Σεπτεμβρίου 1940, αναχώρησε για Καλαμπάκα. Από την Καλαμπάκα με πορεία μέσω Μετσόβου μετέβη στα Ιωάννινα και πιο συγκεκριμένα, στη θέση Χάνι Δελβινάκι.
Έτσι, στις 28 Οκτωβρίου 1940, με την κήρυξη του πολέμου βρέθηκε στην πρώτη γραμμή. Οι εύζωνες του τάγματος πολεμούσαν κυριολεκτικά μέχρι εσχάτων, αφού μέχρι τις 22 Απριλίου 1941 και παρά την ανακωχή που είχε κηρυχθεί αντιμάχονταν τον κατακτητή. Μετά την παράδοση των ελληνικών στρατευμάτων, τον Απρίλιο του 1941, το 42 Σύνταγμα Ευζώνων οπισθοχώρησε προς τα Ιωάννινα, όπου και διαλύθηκε. Οι εύζωνοι επέστρεψαν στα σπίτια τους μέσα από δύσβατες ορεινές περιοχές για να αποφύγουν τις κατοχικές δυνάμεις.
Η δόξα και η μνήμη του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων έμελλε να αμαυρωθούν από το τραγικό τέλος του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού και των ανδρών του στο Κλήμα Δωρίδος, στην ορεινή Ναυπακτία, στις 17 Απριλίου 1944. Ο Ψαρρός ο οποίος είχε αναδιοργανώσει το ιστορικό 5/42 δίνοντας μάχες εναντίον του κατακτητή στα εδάφη της Ρούμελης, βρήκε φρικτό θάνατο, από τον Ευθύμιο Ζούλα, ταγματάρχη του ΕΛΑΣ και αποτέλεσε ένα από τα θλιβερά συμβάντα που επρόκειτο να οδηγήσουν λίγο αργότερα στον αδελφοκτόνο Εμφύλιο.
Σήμερα σε ανάμνηση της ιστορίας και της προσφοράς του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων υπάρχει στην Πλατεία Πάρκου της Λαμίας από το 1962 ο ανδριάντας του Τσολιά. Επίσης στο λόφο Κουκουβάγια απέναντι από το Σταυρό Λαμίας αναγράφεται με μεγάλα γράμματα το ΟΧΙ, σε ανάμνηση της συμβολής του συντάγματος στην απόκρουση της ιταλικής επίθεσης του 1940.
Βιβλιογραφία
- https://stratistoria.wordpress.com/2020/11/12/1913-1954_5-42_syntagma-evzonon/
- Η τελευταία μάχη στη Μ. Ασία – Η τελευταία μάχη του 5/42 Σ. Ευζώνων και του Πλαστήρα (armynow.gr)
- Το Απόσπασμα Πλαστήρα (5/42 Σ.Ε)
- Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας lamiakos-typos.gr
- Χάγκεν Φλάισερ, «Το Αντάρτικο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.ΙΣΤ, Αθήνα, 2000, σελ. 20
1η δημοσίευση εδώ
Πηγή εικόνας
* Η Ευαγγελία Δημοπούλου είναι Ιστορικός – Αρχαιολόγος