Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Η μικρασιατική καταστροφή του 1922, προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη όξυνση στην ήδη ταραγμένη πολιτική σκηνή της χώρας. Ο λαός αναζητούσε ενόχους. Στη Λέσβο και τη Χίο, εκεί όπου είχαν συγκεντρωθεί μεγάλες μονάδες στρατού, δημιουργήθηκε Τριανδρία υπό τον συνταγματάρχη Πλαστήρα. Συμμετείχαν επίσης, ο συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς και ο αντιπλοίαρχος Φωκάς. Η Τριανδρία επαναστάτησε, κινήθηκε προς την Αθήνα και απαίτησε την έξωση του βασιλιά Κωνσταντίνου αλλά και τη συγκρότηση φιλικής προς την entente κυβέρνηση. Στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1922, κατέλαβαν την Αθήνα και ανάγκασαν τον βασιλιά σε παραίτηση. Η επαναστατική επιτροπή που δημιουργήθηκε όρισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο διπλωματικό εκπρόσωπο του κράτους. Πρόκειται για μια περίοδο αβεβαιότητας, συνεχών αλλαγών κυβερνήσεων, επεμβάσεων του στρατού στα πολιτικά πράγματα και τελικά μιας δικτατορίας, η οποία έφτασε κοντά στο να προκαλέσει έναν καινούριο Ελληνοτουρκικό πόλεμο.
Η αναζήτηση υπευθύνων οδήγησε στην περίφημη δίκη των έξι, ενώ τον Νοέμβριο του ίδιου έτους ξεκίνησαν οι εργασίες για τη μετέπειτα συνθήκη της Λωζάνης. Οι διαπραγματεύσεις καθυστερούσαν σε σημαντικά ζητήματα, κυρίως στο ζήτημα του τριγώνου του Κάραγατς, την αποστρατικοποίηση των συνόρων σε βάθος 30 χιλιομέτρων, καθώς και των νησιών. Η Τουρκία διεκδικούσε ακόμα τη Σαμοθράκη, ενώ απαιτούσε και την έξωση του Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη. Οι μεγάλες δυνάμεις ήταν αρνητικές απέναντι σε αυτές τις προτάσεις, ήταν ωστόσο έτοιμες να υποχωρήσουν προκειμένου να έχουν περισσότερα κέρδη στο ζήτημα των Στενών. Τα παραπάνω καλλιεργούσαν τον κίνδυνο μιας νέας Ελληνοτουρκικής ανάφλεξης. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, υπουργός στρατιωτικών, συγκρότησε από τις εξουθενωμένες δυνάμεις του μικρασιατικού μετώπου, μια αξιόμαχη δύναμη 10 μεραρχιών, συνολικά 100.000 ανδρών. Με αυτήν, πίεζε για ανακατάληψη της ανατολικής Θράκης. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν του επετράπη από όλες τις πλευρές (βενιζελικοί, βασιλόφρονες, Αγγλία).
Ένα γεγονός καθοριστικής σημασίας ήρθε για να συντηρήσει την αξίωση αυτή του Πάγκαλου. Στις 7 Μαΐου 1923, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντικαταστάθηκε από τον Απόστολο Αλεξανδρή ως πληρεξούσιος της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις. Η επαναστατική επιτροπή του έδωσε σαφή εντολή να καταγγείλει την ανακωχή των Μουδανιών ( παράδοση Ανατολικής Θράκης) και να εξασφαλίσει τουλάχιστον την ουδετερότητα των Δυνάμεων της Entente σε περίπτωση πολέμου με την Τουρκία. Ωστόσο, ο Αλεξανδρής πρόδωσε αυτή την εντολή. Στις 26 Μαΐου, επετεύχθη συμφωνία, με την οποία, αντί πολεμικής αποζημίωσης, η Ελλάδα παραχωρούσε το τρίγωνο του Καραγάτς στην Τουρκία . Στις 24 Ιουλίου 1923, υπογράφηκε το επίσημο κείμενο της ιστορικής συνθήκης.
Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν εξομαλύνθηκε. Οι συνεχείς αλλαγές κυβερνήσεων και η συνεχής παρέμβαση του στρατού δημιουργούσαν ένα “κοκτέιλ” εκρηκτικό. Στις 25 Μαρτίου 1924, η εθνοσυνέλευση ψήφισε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, απόφαση που επικυρώθηκε από το δημοψήφισμα της 13ης Απριλίου 1924. Οι σοβαρές αντιδράσεις, όμως, έναντι της πολιτικής της κυβέρνησης Παπαναστασίου, αλλά και οι συγκρούσεις διαδηλωτών με την αστυνομία, κατά τους εορτασμούς της Πρωτομαγιάς, οδήγησαν στην καταψήφιση της κυβέρνησης στις 19 Ιουλίου 1924. Ο δημιουργός αυτής της δημοκρατίας, ο στρατός, ήταν ταυτόχρονα το μεγαλύτερο πρόβλημα της, εξαιτίας των συνεχών του επεμβάσεων. Το 1925 δεν προμηνυόταν ελπιδοφόρο.
Με άρθρα του στις 7, στις 14 και στις 18 Ιουνίου στον “ελεύθερο τύπο”, ο Θεόδωρος Πάγκαλος ανήγγειλε ότι ο στρατός θα επενέβαινε. Το κίνημα εκδηλώθηκε τελικά στις 25 του μηνός. Βασικός άξονας της πολιτικής του ήταν η ανατροπή της ήττας του 1922. Γι’ αυτό τον λόγο υπήρξε προσέγγιση με τον Μουσολίνι, στο πλαίσιο της διαμάχης Αγγλίας-Τουρκίας για τα πετρέλαια της Μοσούλης. Στις επαφές των δύο ανδρών έγινε λόγος για επέμβαση στη Μικρά Ασία σε περίπτωση Άγγλο-Τουρκικού πολέμου. Την ίδια περίοδο η Βουλγαρία και η Γιουγκοσλαβία προσέγγισαν την Τουρκία ως αντίδραση στην ελληνική προσέγγιση με την Ιταλία αλλά και την Αλβανία.
Η Βουλγαρία θεωρώντας ότι η Ελλάδα ήταν αδύναμη στρατιωτικά είχε εντείνει την προκλητικότητά της και γι’ αυτόν τον λόγο ένοπλοι κομιτατζήδες δρούσαν εκ νέου στη Μακεδονία. Στις 19 Οκτωβρίου 1925, βουλγαρικές δυνάμεις προσέβαλαν το ελληνικό φυλάκιο στο Δεμίρ Καπού, σκοτώνοντας δύο στρατιώτες και το λοχαγό Βασιλειάδη. Στη συνέχεια, σύμφωνα με το Γενικό Επιτελείο Στρατού κατέλαβαν το φυλάκιο, κάτι που η Βουλγαρία αρνήθηκε εξαρχής και ποτέ δεν αποδείχθηκε. Η ελληνική απάντηση ήταν σφοδρή. Τα ξημερώματα (06:00) της 22ας Οκτωβρίου, Οι ελληνικές δυνάμεις πέρασαν τη μεθόριο και κατέλαβαν το Πετρίτσι. Το περιστατικό έμεινε γνωστό ως ο “ Πόλεμος του Αδέσποτου”, καθώς η βουλγαρική πλευρά υποστήριξε ότι ο πρώτος φονευθείς στρατιώτης κυνηγώντας τον σκύλο του μπήκε σε βουλγαρικό έδαφος.
Η Κοινωνία των Εθνών καταδίκασε την Ελλάδα σε καταβολή επανορθώσεων. Αυτό όμως δεν αποθάρρυνε τον Πάγκαλο. Προετοιμαζόταν πυρετωδώς για πόλεμο. Προχώρησε σε κλείσιμο μετωπων με Αλβανία (κλείσιμο βορειοηπειρώτικων οργανώσεων στην Αθήνα), Γιουγκοσλαβία (παραχώρηση ελεύθερης ζώνης στη Θεσσαλονίκη) και Βουλγαρίακατέβαλε τις επανορθώσεις. Ακόμα, προχώρησε στην αγορά 100.000 τυφεκίων Μάνλιχερ-Μπρέντα, οπλοπολυβόλων-πολυβόλων Χότσκις, ορειβατικών πυροβόλων Σνάιντερ αλλά και 6 υποβρυχίων, με τα οποία η Ελλάδα πολέμησε το 1940. Η κυβέρνηση Πάγκαλου αποτελεί μέχρι και σήμερα τη μοναδική ελληνική κυβέρνηση, η οποία αμφισβήτησε τη συνθήκη της Λωζάνης. Η αποξένωση του από τον Βενιζελικό κόσμο και τους δημοκρατικούς αξιωματικούς, αλλά και τα ανελεύθερα μέτρα τα οποία επέβαλε, οδήγησαν στην πτώση και φυλάκιση του στις 22 Αυγούστου 1926. Μαζί του “έπεσε” και το όνειρο της προσπάθειας ανακατάληψης της ανατολικής Θράκης, ίσως ακόμα και της ίδιας της Κωνσταντινούπολης για τον στρατηγό Πάγκαλο.
Η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου ήταν προϊόν της εποχής της. Ο στρατός απογοητευμένος από την διαχείριση της Μικρασιατικής Εκστρατείας και την τελική ήττα, δεν είχε εμπιστοσύνη στον πολιτικό κόσμο και επέβαλε τον ίδιο ως ρυθμιστή του πολιτεύματος. Από την άλλη πλευρά, οι βλέψεις του Πάγκαλου ευνοήθηκαν από ορισμένες περιστάσεις, σε κάθε περίπτωση όμως μια ενδεχόμενη ελληνοτουρκική σύρραξη ενείχε μεγάλο ρίσκο, για μια Ελλάδα εξουθενωμένη από σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις, ταλανιζόμενη από τη διαμάχη βασιλοφρόνων και δημοκρατικών, και απομονωμένη διεθνώς διπλωματικά. Κανείς δεν μπορεί να προδικάσει το τι θα συνέβαινε, και το <<αν>> δεν αποτελεί κομμάτι της ιστορίας, αλλά μάλλον η κατάληξη δεν θα ήταν θετική για τη χώρα, ανεξάρτητα από την έκβαση στο πεδίο των μαχών, εκεί όπου ίσως το σχέδιο του Πάγκαλου να απέφερε καρπούς. Οι Δυνάμεις όμως δεν είχαν εμπιστοσύνη στον πολιτικό κόσμο της χώρας και σίγουρα δεν επιθυμούσαν την Ελλάδα κοντά στα Στενά, σε μια τόσο ζωτική για τα συμφέροντα τους περιοχή. Επιπλέον, με την Ανατολική Θράκη σε ελληνικά χέρια άλλαζαν σημαντικά οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί στα Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα, ακόμα και σε περίπτωση νίκης. Επομένως, θεωρείται μάλλον απίθανο η στρατιωτική νίκη να επισφραγιζόταν με μια συνθήκη- ακύρωση της συνθήκης της Λωζάνης, στα πρότυπα αυτής των Σεβρών. Η χώρα είχε τώρα μια άλλη μάχη να κερδίσει, μια μάχη επιτακτική και επείγουσα, που έκαιγε στο σώμα της., Αυτή της αποκατάστασης των προσφύγων των χαμένων πλέον παρτίδων.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Douglas Dakin: Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923
- Μ. Αποστολοπούλου- Κ. Χατζηαντωνίου: Ιστορία του ελληνικού έθνους 1821-1941
- James Barros:The Greek-Bulgarian Incident of 1925: The League of Nations and the Great Powers
- Α. Βακαλόπουλος: Νέα ελληνική ιστορία: Από το 1204 μέχρι το 1940
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-kwnstantinos-zafeiridhs-syntaktis-sto-greekhumans/