Του Αριστείδη Ρούνη*
Κατά την περίοδο της διδασκαλίας του Ευγένιου Βούλγαρη στην Αθωνιάδα Σχολή, εμφανίζεται το κίνημα των Κολλυβάδων. Οι οπαδοί του κινήματος πρότειναν την αναβίωση του Ησυχασμού, απέναντι στις επερχόμενες πολιτισμικές αλλαγές με το κίνημα του Διαφωτισμού. Ο Ευγένιος Βούλγαρης δεν αναμείχθηκε στην έριδα σχετικά με το κίνημα των Κολλυβάδων, διότι ο νεωτεριστικός χαρακτήρας της διδασκαλίας του αντιτίθεται, με την παράδοση και το ασκητικό πνεύμα του Αγίου Όρους.[1]
Ως εκ τούτου, μια πνευματική κίνηση ξεκινά στο Άγιον Όρος. Νέοι άνθρωποι μελετητές των έργων των Αγίων Πατέρων, μετέβησαν σε αυτό για να ασκητέψουν. Οι μεγάλοι διδάσκαλοι της Εκκλησίας και του Γένους Άγιος Μακάριος Νοταράς, Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης και Άγιος Αθανάσιος Πάριος, που έζησαν και έδρασαν τον 18ο αιώνα και στις αρχές του 19ου, αποτελούν μία νέα τριάδα μεγίστων φωστήρων, όπως οι παλαιοί Τρεις Ιεράρχες, τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών. Σε αυτούς προστίθεται και ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, πρωτουργός χρονικά του κινήματος, όχι όμως με την προσφορά που οι τρεις παραπάνω Άγιοι επέδειξαν στη συνέχεια, η οποία άλλωστε ήταν και η αιτία να συγκαταριθμηθούν στη χορεία των Αγίων.
Η ονομασία «Κολλυβάδες» είναι ειρωνική και δόθηκε από τους αντιπάλους τους στο Άγιο Όρος, εξαιτίας του ότι αντέδρασαν στην αντιπαραδοσιακή μεταφορά της τελέσεως των μνημοσυνών από το Σάββατο στην Κυριακή, γιατί ορθά και δίκαια εξετίμησαν ότι προσβάλλεται έτσι ο αναστάσιμος και πανηγυρικός χαρακτήρας της ημέρας. Αυτό βέβαια ήταν μικρή λεπτομέρεια μέσα στο όλο ανακαινιστικό και φωτιστικό τους έργο. Είναι γνωστό ότι πολλοί από τους Νεομάρτυρες είχαν ως «αλείπτας», Κολλυβάδες Αγίους, οι οποίοι ψυχολογικά τους στήριζαν στο δρόμο του μαρτυρίου.
Η προσφορά βέβαια των Κολλυβάδων στο χώρο της παιδείας και του πολιτισμού δεν περιορίζεται μόνο στην ενίσχυση της αυτοσυνειδησίας των Ορθοδόξων απέναντι στο διπλό κίνδυνο των επιρροών και αφομοιώσεων από Ανατολή και Δύση. Έχει και μία άλλη, εξίσου ευρεία διάσταση, στον χώρο της οποίας φάνηκε ότι δεν είχαν τότε τόσο μεγάλη επιτυχία. Αυτό συνέβαινε, όχι γιατί η διδασκαλία τους δεν είχε απήχηση, αλλά διότι δυστυχώς μετά το 1821 δέχθηκαν σοβαρά πλήγματα.[2]
Το κολλυβάδικο κίνημα έχει χαρακτηρισθεί σαν ένα δείγμα αφυπνιζόμενης πνευματικής ζωής του ελληνικού έθνους, που όπλισε και το Γένος και την Εκκλησία, ώστε να αντεπεξέρχονται στις εναντίον τους επιθέσεις και προσπάθειες προσηλυτισμού. Αντιμετώπισε εμπαθείς και αδίστακτους αντιπάλους. Οι Κολλυβάδες όμως, δεν έβαλαν εναντίον κανενός προσώπου, «πολεμούσαν» με το λόγο και τα βιβλία τους κατά του πνεύματος του εκσυγχρονισμού και της απεμπόλησης της Ορθόδοξης γραμμής.[3]
Οι Κολλυβάδες άσκησαν μεγάλη επίδραση στην εποχή τους αλλά και στις μεταγενέστερες γενεές. Ο ιστορικός Σέργιος Μακραίος, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης είναι άμεσα επηρεασμένοι από αυτούς τους Αγίους. Η αναβίωση της Αγιοπατερικής Ορθόδοξης πνευματικότητας οφείλεται σ’ αυτούς. Αξίζει να αναφερθούν μερικά στοιχεία για τον Όσιο Νικόδημο τον Αγιορείτη (1749-1809). Ανακηρύχθηκε επίσημα Άγιος το 1955. Ήταν ο «θεολόγος» του κινήματος των Κολλυβάδων. Ανάστημα πατερικό, μεγάλος ασκητής-ησυχαστής και δοκιμότατος συγγραφέας, που άφησε περί τα 100 ογκώδη συγγράμματα, στα οποία «χωνεύεται» όλη η αγιο-πατερική σοφία, ώστε να μπορούμε ανεπιφύλακτα να πούμε ότι όποιος διαβάζει τα έργα του Αγίου Νικοδήμου είναι σαν να έχει μελετήσει όλη την πατερική παράδοσή μας.[4]
Για τους τρεις επιφανέστερους εκ των Κολλυβάδων, αξίζει να αναφερθεί ότι «απετέλεσαν εκτός των άλλων και σημαντικές εστίες παιδείας, όλοι σχεδόν οι Κολλυβάδες ήσαν μορφωμένοι. Να μην μας διαφεύγει πως βρισκόμαστε στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα και στα τρία πρώτα χρόνια του 19ου, ρεύματα ιδεολογικά αναστατώνουν τα πνεύματα των Ρωμιών. Στους Κολλυβάδες χρωστάμε την αναθέρμανση της λειτουργικής ζωής, την ύπαρξη ίσως ή έστω την ακμή Ι.Μ. έξω από τον Άθωνα.[5]
Ακόμη και στο εξωτερικό έχουν επίδραση οι Κολλυβάδες. Ως άμεση επίδραση θα αναφέρουμε την παρουσία τους στις χώρες της Ρουμανίας. Ως έμμεση επίδραση θεωρούμε τη μεταφορά του πνεύματος των μέσω της «Φιλοκαλίας» και της διδασκαλίας του Παϊσίου του Βελιτσκόφσκι, τόσο στις ρουμανικές χώρες όσο και στη Ρωσία.
Οι Κολλυβάδες επιδρούν στις λαϊκές μάζες, καθώς και στις τάξεις των διανοουμένων. Τα Μοναστήρια του Αιγαίου Πελάγους διεδραμάτισαν τον ίδιο ρόλο τον οποίο διεδραμάτισε και η Όπτινα Πουστίνια (έρημος) στη ρωσική σκέψη το 18ο και 19ο αιώνα. Την επίδραση των Κολλυβάδων δέχθηκαν οι δυο Αλέξανδροι: Παπαδιαμάντης και Μωραϊτίδης, παρόμοια με εκίνη που δέχθηκαν και οι Ρώσοι Ντοστογιέφσκι και Γκόγκολ. Πολλά είναι τα κοινά σημεία ανάμεσα στους Κολυβάδες και στον Παϊσιο. Ανάμεσα στα συγγράμματα του Οσίου Νικόδημου και του Παϊσίου «Περί της νοεράς ή εσωτερικής προσευχής» ενυπάρχουν στα συγγράμματα του οσίου Νικοδήμου».[6]
[1] Κωνσταντίνος Κηρύκος, «Η συμβολή της Αθωνιάδας στην παιδεία και την αφύπνιση του γένους, (1749-1821», Διπλωματική Εργασία, (2015), σ. 53
[2] π. Θεόδωρος Ζήσης, «Τὸ πνευματικὸ κίνημα τῶν Κολλυβάδων», ανακτήθηκε από https://www.impantokratoros.gr/kinhma-kollybadon.el.aspx (19-03-22)
[3] π. Γεώργιος Καλαντζῆς, «Το Κίνημα των Κολλυβάδων και η προσφορά του», ανακτήθηκε από https://www.agios-gerasimos.gr/index.php/pneumatika-keimena/181-to-kinima-ton-kollyvadon (19-03-22)
[4] π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, «Ποιοι ήταν οι Κολλυβάδες Πατέρες;», εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια, ανακτήθηκε από https://www.ekklisiaonline.gr/eipan/pii-itan-kollyvades-pateres/ (19-03-22)
[5] Κωστής Κούκης, «Κολλυβάδες (Μακάριος Νοταράς, Αθανάσιος Πάριος, Νικόδημος Αγιορείτης)», Εκδόσεις Αρχονταρίκι, (2015), Β΄ έκδοση, σ. 28-29
[6] Κωνσταντίνος Νιχωρίτης, «Η Επίδραση του Αγίου Όρους στον πνευματικό βίο των Σλάβων», (2004), Εκδόσεις Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη, σ. 188
Πηγή εικόνας
*Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/general/