Του Αριστείδη Ρούνη*
Τραυματική μνήμη
Η τραυματική μνήμη αποτελεί ένα σημαντικό δομικό στοιχείο της συλλογικής μνήμης ενός λαού.[1]
Τι είναι όμως, η συλλογική μνήμη;
Συλλογική μνήμη
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/traymatiko-gegonos-syllogikh-mnhmh-h-lhthi/
η συλλογική μνήμη μνημονεύει συγκεκριμένα ιστορικά συμβάντα. Ένα από αυτά μπορεί να είναι για παράδειγμα το ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής και κατ’ επέκταση τα προσφυγικά ρεύματα των Ελλήνων της Μικρασίας, του Πόντου και της Θράκης. «Η μνήμη διαθλά και παραποιεί ενίοτε όσα συνέβησαν στο παρελθόν». Αυτή φέρει συναίσθημα και έτσι είναι δυναμική, πλαστική και ευμετάβλητη.[2] Καθώς η μνήμη είναι μεταβαλλόμενη, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το παρόν και τις ανάγκες στήριξης μιας συλλογικής ταυτότητας. Η συλλογική μνήμη δημιουργεί συλλογική ταυτότητα. Άρα, συγκροτείται η συλλογική ταυτότητα, μέσα από τη μνήμη. Τα μέσα που γίνεται αυτό είναι οι τελετές, οι εορτασμοί και η ανέγερση μνημείων.[3]
Το τραύμα
Βασικό στοιχείο της τραυματικής μνήμης είναι το τραύμα. Η έννοια αυτού είναι συνδεδεμένη με την ιστορική συνείδηση του 20ου αιώνα. Ιστορική συνείδηση σημαίνει πως τοποθετούμε το τραύμα στα ιστορικά του συμφραζόμενα. Αξίζει να αναφερθεί ότι το τραύμα δεν έχει μόνο την έννοια της λαβωματιάς. Επιπρόσθετα, νοείται και ο ψυχικός παράγοντας. Συμβάλλει στη δημιουργία ιστορικής συνείδησης. Στην Ελλάδα για τη Μικρασιατική καταστροφή ως τραύμα του προσφυγικού πληθυσμού της, δεν άρχισαν να συζητούν αμέσως μετά από αυτή. Πέρασαν τουλάχιστον σαράντα έτη.[4] Επομένως, υφίσταται η τραυματική μνήμη των Ελλήνων, που διαμορφώνεται μέσα και από τα μνημεία. Τα μνημεία να επισημάνουμε πως δεν αφορούν μόνο τραυματικά γεγονότα, αλλά αφορούν και χαρούμενες σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Προσφυγική μνήμη
Περνώντας στη προσφυγική μνήμη, «Η Μικρασιατική Καταστροφή και η προσφυγιά αποτελούν θεμελιακά στοιχεία διαμόρφωσης της ιστορικής μνήμης και κουλτούρας στη σύγχρονη Ελλάδα». Η προσφυγική μνήμη του μικρασιατικού ελληνισμού συναντάται στις ιστορίες των Ελλήνων που κατάγονται από την Μικρά Ασία. Η μνήμη αυτή αποτελεί εθνική μνήμη, με θεσμοθετημένες ημέρες μνήμης για τον μικρασιατικό ελληνισμό. Σε όλες τις εκδοχές της πρόκειται για μια μνήμη που είναι δραματική, άρα τραυματική μνήμη.[5]
Επίλογος
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η προσφυγική μνήμη στην περίπτωση των Ελλήνων της Μικρασίας, του Πόντου και της Θράκης είναι τραυματική. Ένα τραυματικό γεγονός δύσκολα θα μεταπέσει στο πεδίο της λήθης. Άρα, συνυπάρχουν η συλλογική μνήμη, η τραυματική μνήμη και η προσφυγική μνήμη.
Σύμφωνα με ρήση του Γιώργου Σεφέρη, «Η μνήμη, όπου κι αν την αγγίξεις πονεί![6]
Πηγές
[1] Ηλίας Γιαννακόπουλος, «Η Δημόσια Ιστορία, η Ιστορική – Συλλογική Μνήμη και η διαχείριση του Παρελθόντος;», (2023), https://www.tameteora.gr/apopseis-sxolia/apopseis/508505/i-dimosia-istoria-i-istoriki-syllogiki-mnimi-kai-i-diacheirisi-toy-parelthontos/
[2], Αιμιλία Σαλβάνου, «Η συγκρότηση της Προσφυγική μνήμης: το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική», (Αθήνα: Νεφέλη, 2018), 19
[3] Πολυμέρης Βόγλης, «Δ.ΙΣ 50: Εισαγωγή στη Δημόσια Ιστορία», (Εισήγηση, 04 Ιανουαρίου 2023)
[4], Αντώνης Λιάκος, Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία, (Αθήνα: Πόλις, 2007), 223-226
[5], Αιμιλία Σαλβάνου, «Η συγκρότηση της Προσφυγική μνήμης: το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική», (Αθήνα: Νεφέλη, 2018), 11
[6] Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας, «Η προσφυγική μνήμη σήμερα», (2024), https://refugees-to-ionio1922.eu/exhibition/prosfugikh-mnhmh-shmera/
Πηγή εικόνας
https://slpress.gr/idees/echei-apokleistei-i-prosfygiki-mnimi-apo-tin-episimi-istoria/
Μπορείτε να δείτε όλες τις αναλύσεις για τη Δημόσια Ιστορία εδώ
https://greekhumans.com/category/public-history/
*Βιογραφικό συντάκτη