Του Αριστείδη Ρούνη*
Πρόλογος
Στο παρόν κείμενο θα αναφερθούμε στη συλλογική μνήμη και τη λήθη. Τι υφίσταται τελικά στις μέρες μας, σε σχέση με ένα τραυματικό γεγονός, όπως για παράδειγμα το ιστορικό κεφάλαιο της Μικρασιάτικης Καταστροφής;
Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, μέσα από την επιστήμη της Δημόσιας Ιστορίας. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο της ιστοσελίδας μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/mnhmeia-apoteloun-forea-dhmosias-istorias/
Ως Δ.ΙΣ ορίζεται η μελέτη των τρόπων με τους οποίους το παρελθόν ανασυγκροτείται, διαχέεται και αποτυπώνεται στη δημόσια σφαίρα.[1] Επιπρόσθετα, η Δ.ΙΣ «μελετά τον τρόπο με τον οποίο το παρελθόν εισβάλλει στο παρόν».[2]
Μνημεία
Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι τα μνημεία. Αυτά είναι οικοδομήματα που μας θυμίζουν κάτι. Μνημονεύουν κάποιο ιστορικό γεγονός. Η λέξη “μνημεία” προέρχεται από τη μνήμη. Μπορεί να είναι κάποιο άγαλμα, ένας ανδριάντας, ένα ηρώο, ένας οικίσκος, κάποιο γλυπτό, ένα μαρμάρινο μνήμα ή μια προτομή. Στην παραγωγή της Δ.ΙΣ συνεισφέρουν δημοσιογράφοι, και υπεύθυνοι μουσείων, «επιπροσθέτως, ανακατεύονται, όχι μόνο ιστοριοδίφες, αλλά και παραχαράχτες της ιστορίας».[3] Επομένως, μέσα από τα μνημεία ένα ευρύ κοινό θα συζητήσει με το παρελθόν.
Συλλογική μνήμη
Ειδικότερα, η συλλογική μνήμη μνημονεύει συγκεκριμένα ιστορικά συμβάντα, σε άμεση σχέση με τις ανάγκες της ταυτότητας στο παρόν. Ένα από αυτά μπορεί να είναι το ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής. «Η μνήμη διαθλά και παραποιεί ενίοτε όσα συνέβησαν στο παρελθόν». Αυτή φέρει συναίσθημα και έτσι είναι δυναμική, πλαστική και ευμετάβλητη.[4] Καθώς η μνήμη είναι μεταβαλλόμενη, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το παρόν και τις ανάγκες στήριξης μιας συλλογικής ταυτότητας. Βέβαια, στην πορεία της συγκρότησής της, η συλλογική μνήμη συγκεκριμένων ομάδων διασταυρώνεται με αντίπαλες εκδοχές.[5] Η Δ.ΙΣ είναι ένα πεδίο που σχετίζεται με αυτή, χωρίς να ταυτίζεται μαζί της.[6] Η συλλογική μνήμη δημιουργεί συλλογική ταυτότητα, όπως για παράδειγμα η εθνική ταυτότητα. Άρα, συγκροτείται η συλλογική ταυτότητα, μέσα από το παρελθόν, τη μνήμη. Τα μέσα που γίνεται αυτό είναι οι τελετές, οι εορτασμοί και η ανέγερση μνημείων.[7]
Λήθη
Είναι προφανές ότι εκτός από την τραυματική μνήμη στις μέρες μας υπάρχει και η λήθη. Παρόλο που ένα τραυματικό γεγονός αποτελεί μια ανείπωτη τραγωδία, υπάρχει η λήθη στην πολιτική, στην εκπαίδευση ή και στην κοινωνία γενικότερα. Εξαρτάται συνήθως από τις απόψεις του κάθε ανθρώπου. «Η μνήμη, η ιστορία και η λήθη είναι σαν τις πλεξούδες. Χρειάζονται τρεις πλεξούδες για να πλεχτούν. Και οι τρεις βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση κατασκευάζοντας και διαμορφώνοντας από κοινού το παρελθόν».[8]
Επίλογος
Κάποιοι πολίτες της σημερινής Ελλάδας μπορεί να μην αποδίδουν σημασία στα μνημεία και τη συλλογική μνήμη για ένα τραυματικό γεγονός. Ωστόσο, η πλειοψηφία των πολιτών συμμετέχει σε διάφορες τελετές μνήμης. Άρα, η μνήμη των πολιτών ενισχύεται, σε αντίθεση με τη λήθη σε μερίδα των πολιτών. Είναι γεγονός πως η εθνική και θρησκευτική ταυτότητα στην Ελλάδα είναι συνδεδεμένη με τραυματικά γεγονότα. Άρα, συνυπάρχουν η συλλογική μνήμη, άρα και η τραυματική μνήμη με τα ιστορικά γεγονότα και τη λήθη.
Πηγές
[1] GreekHumans., 2023, ανακτήθηκε από: https://greekhumans.com/pws-orizetai-h-dhmosia-istoria/
[2] Θ. Αθανασιάδης, 2023, Διάλεξη με θέμα «Συλλογική μνήμη και Δημόσια Ιστορία», ανακτήθηκε από: https://www.youtube.com/watch?v=PfYfqm1sFAI&t=81s
[3] Δήμητρα Πατρωνίδου, «Μπορεί να γεφυρωθεί η Ιστορία με τη Δημόσια Ιστορία;», (2019), https://ergasia-press.gr/mporei-na-gefyrothei-i-istoria-me-ti-dimosia-istoria/
[4], Αιμιλία Σαλβάνου, «Η συγκρότηση της Προσφυγική μνήμης: το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική», (Αθήνα: Νεφέλη, 2018), 19
[5] Χαρίλαος Εξερτζόγλου, Η Δημόσια Ιστορία: Μια εισαγωγή, (Αθήνα: Εικοστός Πρώτος, 2020), 44
[6] Πολυμέρης Βόγλης, «Η δεκαετία του 1940 ως παρελθόν: Μνήμη, μαρτυρία, ταυτότητα», Τα Ιστορικά, τόμος 25, τεύχος 47, Δεκέμβριος 2007, 441
[7] Πολυμέρης Βόγλης, «Δ.ΙΣ 50: Εισαγωγή στη Δημόσια Ιστορία», (Εισήγηση, 04 Ιανουαρίου 2023)
[8] Ελένη Δημητροπούλου, «Προσφυγική μνήμη και μνημεία του μικρασιατικού ελληνισμού στην Αττική» (Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, 2022)
Πηγή εικόνας
Μπορείτε να δείτε όλες τις αναλύσεις για τη Δημόσια Ιστορία εδώ
https://greekhumans.com/category/public-history/
*Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/general/