Του Αριστείδη Ρούνη*
Εισαγωγή
Σημαντικός Νεομάρτυς είναι ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄. Συνιστούσε τον αγώνα για την ελευθερία και τον ενίσχυε με κάθε μέσο. Ήταν αποφασισμένος να θυσιασθεί για την Πατρίδα. «Χρεωστούμεν», έλεγε, «να ποιμαίνωμεν καλώς τα ποίμνια μας και χρείας τυχούσης να κάμωμεν, όπως έκαμεν ο Ιησούς δι’ ημάς δια να μας σώση».
Όταν σε μια συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου ο Μητροπολίτης Δέρκων Γρηγόριος προέτρεψε τον Πατριάρχη να μεταβούν στην Πελοπόννησο για να τεθούν επικεφαλής της Επανάστασης, ο Γρηγόριος Ε΄ απάντησε: «Και εγώ ως κεφαλή του Έθνους και υμείς ως Σύνοδος οφείλομεν να αποθάνωμεν δια την κοινήν σωτηρίαν. Ο θάνατος ημών θα δώση δικαίωμα εις την Χριστιανοσύνην να υπερασπίση το Έθνος εναντίων του τυράννου. Αλλ’ αν υπάγωμεν ημείς να θαρρύνωμεν την Επανάστασιν, τότε θα δικαιώσωμεν τον Σουλτάνον αποφασίσαντα να εξολοθρεύση όλον το Έθνος».
Η βιογραφία του
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, κατά κόσμο Γεώργιος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στη Δημητσάνα το έτος 1745 από ευσεβείς γονείς, τον Ιωάννη και την Ασημίνα. Το 1767 μετέβη στη Σμύρνη κοντά στον θείο του εκκλησιάρχη Μελέτιο, παρακολουθώντας μαθήματα στην Ευαγγελική Σχολή. Στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας στην Πάτμο από το Δανιήλ Κεραμέα. Μετά τις σπουδές του ήλθε στην αυτοκρατορική Ι.Μ. Μεταμορφώσεως των Στροφάδων νήσων, όπου εκάρη μοναχός, λαμβάνοντας το όνομα Γρηγόριος. Από εκεί τον κάλεσε ο Μητροπολίτης Σμύρνης Προκόπιος και τον χειροτόνησε αρχιδιάκονο του. Όταν αργότερα χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος, επέστρεψε στη Δημητσάνα και έδωσε 1.500 γρόσια για τη στέγαση των απόρων φοιτητών.
Στις 19 Αυγούστου 1785 εκλέγεται Οικουμενικός Πατριάρχης και παραμένει στον πατριαρχικό θρόνο μέχρι το Δεκέμβριο του 1798. Κατά το έτος αυτό καθαιρείται από την Πύλη, διότι θεωρήθηκε ανίκανος να διατηρήσει την υποταγή των Χριστιανικών λαών κάτω από τον τουρκικό ζυγό και εξορίζεται στο Άγιον Όρος. Το 1818 κλήθηκε για Τρίτη φορά στον Οικουμενικό θρόνο, στον οποίο και παρέμεινε μέχρι την ημέρα του μαρτυρικού του θανάτου.[1]
Στα δύσκολο χρόνια που έζησε, ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ στάθηκε ο Πατέρας του Γένους, ο Φρούραρχος της Πίστης, που την τόνιζε με τις διάφορες εκδόσεις του Πατριαρχείου, ο υπερασπιστής των κατατρεγμένων, ο Μέγας Εθνάρχης, αλλά και ο «πιστός άχρι θανάτου» Επίσκοπος της Εκκλησίας μας με τον υπέροχο λόγο του «ο Πατριάρχης των Χριστιανών πεθαίνει Χριστιανός». Ήταν ένας Άγιος που δίδασκε με την αρετή του, αλλά και με τα λάθη του.[2]
Σε αυτό το σημείο χρήσιμο είναι να αναφερθούν μερικά χαρακτηριστικά του σωματικού και ηθικού του χαρακτήρα, διότι θα βοηθήσουν στην αναγνώριση της αξίας του. Ο Γρηγόριος Ε΄ ήταν στο ανάστημα υψηλός, ισχνός στο σώμα, γαλανός στους οφθαλμούς. Το βλέμμα του ήταν γοργό και δυνατό με λαμπρότητα, από όπου φαινόταν το εύστροφο και γρήγορο της διάνοιας στις πράξεις του για τις Εκκλησιαστικές υποθέσεις. Όσον αφορά στη δίαιτα του, ήταν εκείνη που αρμόζει στην υψηλή του αρετή. Καθαρός και λιτός στην ενδυμασία του. Σε αυτή τη λιτότητα προέτρεπε ακόμα όλους τους κληρικούς.
Γεμάτος όντας από την θεϊκή αγάπη, υπήρχε ακούραστος και στον Ιερό αγώνα της Προσευχής. Το εσπέρας μετά την κοινή ανάγνωση του απόδειπνου, αναχωρούσε στον μικρό του κοιτώνα, όπου αφιερωνόταν για πολλή ώρα σε νοερά μάλιστα Προσευχή. Έπειτα για λίγο ανέπαυε το σώμα. Και πάλι, αφού ξενύσταζε για λίγο, πρόφθανε τον Όρθρο, μελετώντας και απαγγέλλοντας τα λόγια του Θεού και συγκέντρωνε όσους ήταν μαζί του για την αποτελείωση της εκκλησιαστικής ακολουθίας. Αλλά και κατά τη διάρκεια της ημέρας, όσες φορές έμενε μόνος[3], «ήρε τους οφθαλμούς του προς τον κατοικούντα εν τω ουρανώ».[4]
Ο φρικτός θάνατος του Γρηγορίου Ε΄
Όταν το 1821 έφθασαν οι πρώτες πληροφορίες για την κήρυξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, οι Οθωμανικές αρχές αποφάσισαν την εξόντωσή του, με την ελπίδα ότι αυτή θα επιδρούσε αρνητικά στο ηθικό των εξεγερμένων Ρωμιών. Έτσι, στις 10 το πρωί της 10ης Απριλίου του 1821, ανήμερα της εορτής του Πάσχα, ο μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης, Σταυράκης Αριστάρχης, μετέβη στο Πατριαρχείο και ανέγνωσε ενώπιον μελών της Ιεράς Συνόδου το σουλτανικό φιρμάνι, με το οποίο ο Γρηγόριος επαύετο από το αξίωμά του «ως άπιστος».
Η σύλληψη του
Αμέσως μετά, ο Γρηγόριος συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές του Μποσταντζίμπαση, όπου υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια. Γύρω στις 3 μ.μ. της ίδιας ημέρας, ο Γρηγόριος επέστρεψε φρουρούμενος στο Φανάρι, ενώ κατά τη διαδρομή ομάδες του μουσουλμανικού και εβραϊκού υποκόσμου της Πόλης τον χλεύαζαν και τον προπηλάκιζαν. Στη μεσημβρινή πύλη του Πατριαρχείου είχε στηθεί η αγχόνη. Ο δήμιος, αφού του αφαίρεσε το εγκόλπιο, το ράσο, το κομπολόι και ό,τι πολύτιμο βρήκε πάνω του, τοποθέτησε τον βρόχο στον λαιμό του. Λίγες στιγμές αργότερα, το σώμα του Γρηγορίου αιωρείτο στο κενό. Ο Πατριάρχης είχε παραδώσει το πνεύμα, σε ηλικία 76 ετών.
Τότε, οι παριστάμενοι Μουσουλμάνοι και Εβραίοι άρχισαν να λιθοβολούν το αιωρούμενο λείψανο, μπροστά από το οποίο πέρασαν όχι μόνο ο μέγας βεζίρης, αλλά και ο ίδιος ο Σουλτάνος, ο οποίος διέταξε να παραμείνει στη θέση αυτή για τρεις ημέρες και να φέρει πάνω του το φιρμάνι της καταδίκης. Στις 13 Απριλίου κάποιοι Εβραίοι αγόρασαν το λείψανο αντί 800 γροσιών και αφού το έσυραν από τους κεντρικούς δρόμους της Κωνσταντινούπολης το έριξαν στη θάλασσα, αφού το έδεσαν με ένα μεγάλο λιθάρι, για να βουλιάξει.
Ωστόσο, το σχοινί κόπηκε και το λείψανο επέπλεε για τρεις μέρες στον Κεράτιο κόλπο, ώσπου έγινε αντιληπτό από τον Κεφαλλονίτη καπετάνιο του ρωσικού πλοίου «Άγιος Νικόλαος» Μαρίνο Σκλάβο, ο οποίος το ανέσυρε από τη θάλασσα και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα και τάφηκε με μεγάλες τιμές στις 16 Ιουνίου του 1821. Στις 25 Απριλίου του 1871, το λείψανο του Γρηγορίου Ε΄ μεταφέρθηκε στην Αθήνα και εναποτέθηκε στη Μητρόπολη. Στις 8 Απριλίου του 1921, ο Γρηγόριος Ε΄ ανακηρύχθηκε Άγιος και η μνήμη του εορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Απριλίου. [5]
Πηγές
[1] π. Δημήτριος Φουρλεμάδης, «Η συμβολή της εκκλησίας στην Επανάσταση του 1821», (2021), σ.130, 134 – 135
[2] Ανώνυμου Συγγραφέα, «Βίος και Πολιτεία του Αγίου Ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε΄ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως», (2015) Έκδοση Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Ιερά Καλύβη «Άγιος Σπυρίδων Α΄», Νέα Σκήτη Αγίου Παύλου, Άγιον Όρος, Απόδοση στη Νεοελληνική από παλαίτυπο του έτους 1852 υπό Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου, σ. 7 – 9
[3] Στο ίδιο, σ. 20 – 21
[4] Ψαλμ. 119,2
[5] Σαν σήμερα, «Γρηγόριος Ε’ Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και μάρτυρας του Γένους, ανακτήθηκε από https://www.sansimera.gr/biographies/812 (24-03-22)
Πηγή εικόνας
https://www.pemptousia.gr/2014/04/grigorios-e-patriarchis-konstantinou/
*Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/general/