Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Γερμανία vs Ρωσία
Η Σύγκρουση δύο κόσμων στην Ευρωπαϊκή σκακιέρα, μέσα από την εξέλιξη της ρωσοφοβίας
Εισαγωγή
Η Γερμανία και η Ρωσία αποτελούν δύο μεγάλες δυνάμεις στον ευρωπαϊκό χώρο, με όρους γεωπολιτικούς, πολιτιστικούς και φυσικά επιρροής. Πρόκειται για δύο πόλους των οποίων το «αποτύπωμα» φθάνει πολύ μακρύτερα από την μεγαλύτερη έκταση που κάποτε είχαν ως κρατικές οντότητες οποιασδήποτε μορφής. Οι σφαίρες επιρροής τους είναι κοντά η μία στην άλλη. Αλληλοκαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που σημαίνει σύγκρουση σε πολλούς τομείς. Ένα από τα απότοκα αυτής της κατάστασης είναι και η ρωσοφοβία.
Ιστορική καταγραφή
Τα πάντα ξεκίνησαν με την επέκταση της Ρωσίας σε μη ρωσικές εθνοτικά χώρες, κατά τη διάρκεια των αγώνων εναντίον της Πολωνολιθουανικής Κοινοπολιτείας, τις γερμανικές πόλεις της Λιβονίας, και την υπό Σουηδικό έλεγχο Φινλανδία. Έκτοτε, η Ρωσία υπήρξε για πολλούς η «σατανική αυτοκρατορία» και ο «εχθρός της Χριστιανοσύνης». Η ρωσοφοβία εμφανίζει στοιχεία τόσο κρατικού όσο και εθνικού-εθνοτικού προσανατολισμού, δηλαδή στρέφεται τόσο εναντίον της Ρωσίας ως διεθνή παράγοντα, αλλά και εναντίον των ίδιων των Ρώσων. Ακόμα και σε περιόδους συνεργασίας, όπως ήταν οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, οι Ρώσοι αντιμετωπίζονταν από τη Δύση με ανησυχία και σε κάθε περίπτωση ως κατώτεροι σε πολιτισμό και ευγένεια.
Ο 19ος αιώνας, ο αιώνας του εθνικισμού και των μαξιμαλιστικών κινημάτων είναι κρίσιμος. Απαραίτητη κρίνεται σε αυτό το πλαίσιο η σύντομη παρουσίαση της ιδεολογικής αντιπαράθεσης, μεταξύ Παν-γερμανισμού και Παν- σλαβισμού.
Παν-γερμανισμός
Ο Παν-γερμανισμός προπαγανδίζει την ιδέα της ενότητας της γερμανικής φυλής. Δεν είναι συνεκτική ιδεολογία, εντούτοις έχει ισχυρά θεμέλια. Η ιδέα της ενίσχυσης των θεσμών που έδεναν όλους τους Γερμανούς με την πατρίδα τους προκαλούσε συμπάθεια και είχε κερδίσει την αποδοχή του ίδιου του Kaiser. Ο Παν-γερμανισμός ήταν η έκφραση μιας εθνικής «απόφασης» να διατηρηθεί και να ενισχυθεί ο συλλογικός τρόπος ζωής ενός σπουδαίου λαού. Γερμανοί διανοούμενοι και πολιτικοί θεωρούσαν ότι η Γερμανία πιεζόταν στα δυτικά από τη Γαλλία και στα ανατολικά από τη Ρωσία. Ο Μπίσμαρκ θεωρούσε τον κίνδυνο εξ ανατολάς θανάσιμη απειλή για τη νεοσύστατη Γερμανική Αυτοκρατορία. Δεν ήταν ο μόνος ο οποίος πίστευε ότι στόχος της Ρωσίας ήταν ο εδαφικός έλεγχος της Ευρασίας. Επέκταση δυτικά προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, σε μια προσπάθεια να μετατραπεί στη μεγαλύτερη χερσαία δύναμη στον κόσμο. Αυτές οι απόψεις οφείλονται εν μέρει στη διάδοση Παν-σλαβιστικής ιδεολογίας στην Ευρώπη, γεγονός το οποίο απασχολούσε ακόμα και τη Βρετανία.
Παν-σλαβισμός
Ο Παν-σλαβισμός είναι μια θεωρία η οποία βασίζεται στην πεποίθηση ότι όλοι οι ομιλούντες σλαβικές γλώσσες ανήκουν σε ένα έθνος. Πρόκειται για ένα μείγμα εθνικιστικών ιδεών και υπερ-εθνικών, συχνά ακόμα και αυτοκρατορικών τάσεων. Ο Παν-σλαβισμός είναι μια θεωρία προσμείξεων και αντιμαχόμενων θέσεων. Προπαγάνδιζε την συγγένεια λαών βασιζόμενος μόνο στη γλώσσα. Στα μέσα του 19ου αιώνα, και κάτω από την επιρροή του γερμανικού ρομαντισμού, κάτι τέτοιο μπορούσε να υποστηριχθεί. Από την άλλη πλευρά, δεν αποτέλεσε ποτέ σημαντική πολιτική πρόταση. Κάποιοι μάλιστα, όπως ο Σέρβος επίσκοπος Νικολάι Βελιμίροβιτς υποστήριζαν ότι δεν υπήρχε καν Παν-σλαβισμός. Για εκείνους, ο Παν-σλαβισμός ήταν εφεύρεση των Πανγερμανιστών.
Για τη Ρωσία, ο Παν-σλαβισμός αποτελούσε στην καλύτερη περίπτωση δίκοπο μαχαίρι. Η υποστήριξη των θέσεων του θα οδηγούσε σε πόλεμο με την Αυστροουγγαρία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ίσως και με έναν συνασπισμό Ευρωπαϊκών δυνάμεων. Η υπόθαλψη των βλέψεων των βαλκανικών σλαβικών χωρών θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράδειγμα και για λαούς στο εσωτερικό του κράτους.
Μετά τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο
Παρά το γεγονός ότι ο Παν-σλαβισμός δεν αποτέλεσε ποτέ κομμάτι της επίσημης Τσαρικής πολιτικής, καθώς απειλούσε την ίδια την ύπαρξη της Αυτοκρατορίας, η Γερμανία ανέπτυξε μια σειρά δογμάτων εναντίον της παρουσίας και της επιρροής της Ρωσίας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Lebensraum (ζωτικός χώρος), το οποίο αν και όχι αρχικά ή ηθελημένα, στράφηκε εναντίον της, την περίοδο του Χίτλερ. Η Γερμανία απέκτησε, υποσυνείδητα ίσως τον ρόλο του αναχώματος ενάντια στην βαρβαρική, μη ευρωπαϊκή Ρωσία. Η επιχείρηση κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν εν μέρει η μεταμόρφωση του Πρωσο-γερμανικού ονείρου, της διάλυσης του ανατολικού εχθρού.
Η Ρωσία ήταν εκ των νικητών του πολέμου. Αναδείχθηκε σε υπερδύναμη, με ένα διαφορετικό μοντέλο οργάνωσης, τη στιγμή που η παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της Ευρώπης έληξε. Τέθηκαν λοιπόν τα θεμέλια για το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Για ακόμα μία φορά, η Γερμανία βρέθηκε στην πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι στο σοβιετικό-ρωσικό κίνδυνο.
Σήμερα
Η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και η ευρωπαϊκή ενοποίηση φάνηκαν να βάζουν ένα τέλος σε αυτό το φαινόμενο. Ο Αμερικανικός φόβος της ρωσικής ανάκαμψης απέδειξε ωστόσο απατηλές τις αισιόδοξες προβλέψεις. Η Ρωσία ήκμασε ξανά και η ανησυχία στην Γηραιά Ήπειρο αναζωπυρώθηκε. Η προσάρτηση της Κριμαίας πυροδότησε ένα νέο κύμα ρωσοφοβίας.
Η επέκταση του ΝΑΤΟ στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες και η απόπειρα «προσάρτησης» της Ουκρανίας, είναι μια απειλή στην ασφάλεια και την άμυνα της Ρωσίας. Η Ρωσική εισβολή αναβίωσε όλα τα προαναφερθέντα σύνδρομα στην Ευρώπη. Η Γερμανία φαίνεται να εγκαταλείπει την Ostpolitik και εξοπλίζεται ταχύτατα εκ νέου. Μένει να φανεί αν θα υπάρξει μια συνολική Ευρωπαϊκή κίνηση απέναντι στον ρωσικό αναθεωρητισμό, ή αν η Γερμανία θα υιοθετήσει τον παραδοσιακό της ρόλο ακόμα μια φορά. Αυτό που γίνεται σαφές είναι ότι τα κράτη αξιολογούν τις εκάστοτε συνθήκες, έχουν όμως κάποιους παραδοσιακούς άξονες, οι οποίοι καθορίζουν τις αποφάσεις τους.
Επίλογος
Παρά το γεγονός ότι η ρωσοφοβία έχει κάποια χαρακτηριστικά μιας ναρκισσιστικής αυτό-ενισχυτικής ιδεολογίας, κανείς δε μπορεί να αρνηθεί ότι η Ρωσία προκαλεί νευρικότητα και ανησυχία στην Ευρώπη, πολύ περισσότερο τώρα που η Ευρώπη έχει χάσει το κύρος και την πρότερη σημασία της. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η περαιτέρω υποβάθμιση της Ευρώπης στο διεθνές στερέωμα, όντας από τους χαμένους των νέων συνθηκών, σημαίνει ότι έχουμε ένα νέο επεισόδιο στις σχέσεις Ευρώπης Ρωσίας, σήμερα και στο μέλλον φυσικά.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Stephen D. Fritz: “The First Soldier: Hitler as military leader”. Yale University Press:2018
- Michael C. Paul: “Western negative perceptions of Russia: The “cold war” mentality of 500 years”. International Social Science Review, Vol. 76, No. 3/4 (2001), pp. 103-121
- Eliot Borenstein. “Plots against Russia: Conspiracy and Fantasy after Socialism”. Cornell University Press: 2019.
- Woodruff D. Smith. “Friedrich Ratzel and the origins of Lebensraum”. German Studies Review, Vol. 3, No. 1 (Feb., 1980), pp. 51-68
- Colquhoun, Archibald R. “Pan- Mania.” University of Northern Iowa, The North American Review, 138, no. 602 (November 2, 1906): 852–61.
- Dialla, Ada. “Russian Nationalism and the Eastern Question: The Case of Panslavism (1856-1878).” Mediterranean,Slavic and Eastern Orthodox Studies 24/25 2008/2009 (2012): 73–92.
- Earle, Edward Mead. “Friedrich List, Forerunner of Pan-Germanism.” The Phi Beta Kappa Society, The American Scholar, 12, no. 4 (Autumn 1943): 430–43.
Πηγή εικόνας
https://www.thetrumpet.com/17855-the-vicious-cycle-german-russian-relations
Βιογραφικό συντάκτη
* https://greekhumans.com/2022/01/21/o-kwnstantinos-zafeiridhs-syntaktis-sto-greekhumans/