Της Βάσιας Κεσίδου*
Εισαγωγή
Στο πρώτο μέρος της ανάλυσης, παρουσιάστηκε ο Α’ Πόλεμος του Οπίου ανάμεσα στην Κίνα και τη ΜΒ. Η πολεμική αυτή σύγκρουση με εμπορικό πρόσημο οδήγησε στη σύναψη της Συνθήκης της Nanking, μιας συνθήκης βαθιά άνισης απέναντι στην Κίνα. Αποτέλεσμα της μη τήρησης των όρων που περιείχε ήταν το ξέσπασμα ενός μεγαλύτερου και πιο καταστροφικού πολέμου, του Β’ Πολέμου του Οπίου (1856- 1860).
Το προσκήνιο
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Nanking και την συντριπτική ήττα της Κίνας, η κεντρική κυβέρνηση αποδυναμώνεται έντονα. Οι όροι της Συνθήκης παραβιάζονται από την Κινεζική Αυτοκρατορία συνεχώς, με αποτέλεσμα την περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεων με τη Δύση. Παράλληλα, σημειώνονται επαναστατικά κινήματα σε όλη την επικράτεια, με κυριότερη την καταστροφική για την αυτοκρατορία, Επανάσταση των Taiping. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι το σκηνικό στην Κίνα είναι εκρηκτικό και έτοιμο να πάρει φωτιά.
Σε αντίθεση, η ΜΒ γιορτάζει τις νίκες της. Ωστόσο, οι ανάγκες της για τσάι, μετάξι και πορσελάνη αυξάνονται σταθερά και οι ευνοϊκοί όροι που έθετε γι’ αυτήν η Συνθήκη της Nanking δεν ικανοποιούνται από την άλλη πλευρά, οδηγώντας στην ανισορροπία του σινο-βρετανικού εμπορικού ισοζυγίου και πάλι. Η ΜΒ ζητά, έτσι, την επαναδιαπραγμάτευση της Συνθήκης. Η Κίνα αρνείται να απαντήσει και επιμένει στην απαγόρευση του οπίου, που είναι για τη ΜΒ το μοναδικό εμπορικό προϊόν με την Κίνα με τεράστια ζήτηση. Ξεκινά, λοιπόν, τότε η αναζήτηση αφορμής για τη δεύτερη στρατιωτική επιβολή στην Κίνα, ώστε να επιλυθεί το ζήτημα μόνιμα.
Η αφορμή και το ξέσπασμα του πολέμου
Μετά την παραχώρηση του Hong Kong στη ΜΒ βάσει τη Συνθήκης της Nanking, η ΜΒ επιδιώκει την αύξηση της επιρροής της στην ευρύτερη περιοχή. Εντός αυτού του πλαισίου, αγοράζει και καταχωρεί ως βρετανικά κάποια πλοία που λειτουργούσαν υπό κινεζικό καθεστώς. Ένα από αυτά είναι το «Arrow[1]», ένα πρώην πειρατικό πλοίο, το οποίο, ενώ πλέον φέρει βρετανική σημαία, έχει κινεζικό πλήρωμα. Όταν το Arrow φτάνει το 1856 στην Canton, κατάσχεται από τον Κινέζο Κυβερνήτη της περιοχής, Ye Mingchen, με την κατηγορία ότι χρησιμοποιείται ακόμα για πειρατεία. Παρά την απόφαση των Κινέζων να απελευθερώσουν το πλήρωμα, οι Βρετανοί παραμένουν εξοργισμένοι και βλέπουν στο περιστατικό την αφορμή που έψαχναν. Ξεκινά, έτσι, ο βομβαρδισμός της Canton από τον βρετανικό στόλο. Ο Ye Mingchen αιχμαλωτίζεται και μεταφέρεται στην βρετανική αποικία στην Ινδία. Οι διμερείς σχέσεις κλονίζονται έντονα.
Βρισκόμαστε πια στο 1858, όταν σημειώνεται και η επίσημη κήρυξη πολέμου, αφού από το 1856 μεσολαβούν άλλα ζητήματα για τη ΜΒ, όπως οι εθνικές εκλογές και οι επαναστάσεις στην Ινδία. Η ΜΒ ζητά συντονισμένη επίθεση και βοήθεια από τη Γαλλία, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, από τις οποίες θετική απάντηση στέλνει μόνο η Γαλλία, με πρόσχημα τη δολοφονία ενός Γάλλου ιεραποστόλου στην Κίνα[2]. Συνασπισμένες οι αγγλο- γαλλικές δυνάμεις φτάνουν στην Canton την οποία καταλαμβάνουν την 1η Ιανουάριου του 1858 και συνεχίζουν τις επιθέσεις προς το βόρειο τμήμα της Κινεζικής Αυτοκρατορίας.
Λίγους μήνες μετά φτάνουν στα οχυρά Taku[3] αναγκάζοντας την Κίνα να συμφωνήσει στην υπογραφή και δεύτερης συνθήκης τον Ιούνιο του 1858, της Συνθήκης της Tianjin[4], ανάμεσα στην Κίνα και ΜΒ, Γαλλία, ΗΠΑ και Ρωσία (οι δύο τελευταίες παρέμεναν- μάλλον- ουδέτερες κατά την στρατιωτική σύγκρουση). Όπως ήταν αναμενόμενο, η δεύτερη συνθήκη είναι πιο απεχθής και άνιση για την Κίνα από την πρώτη. Προβλέπει, μεταξύ άλλων, το «άνοιγμα» δέκα επιπλέον λιμανιών για δυτικό εμπόριο και την υπαγωγή των εμπόρων στο νομικό σύστημα της χώρας τους, την ίδρυση μόνιμων πρεσβειών στο Πεκίνο για τις 4 δυνάμεις, τη νομιμοποίηση του εμπορίου του οπίου, την προστασία των δυτικών ιεραποστόλων στην Κίνα, την φορολόγηση των ξένων αγαθών από τη Δύση και όχι την Κίνα κ.ά. Σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε ότι η Κίνα υπέγραψε τη Συνθήκη το 1858 αλλά η επικύρωσή της έγινε 2 χρόνια αργότερα[5], μετά την κατάληψη του Πεκίνου από της αγγλο- γαλλικές δυνάμεις[6].
Επίλογος
Οι δύο καταστροφικοί πόλεμοι του Οπίου συνετέλεσαν στην αποδυνάμωση της άλλοτε πανίσχυρης Κινεζικής Αυτοκρατορίας και, ειδικότερα, της Δυναστείας των Qing. Οι Συνθήκες που επιβλήθηκαν στην Κίνα συνέβαλλαν στην καταρράκωση του εμπορίου της, την απώλεια εδαφών και την ντροπιαστική υποβάθμισή της απέναντι στις δυτικές δυνάμεις. Η αδυναμία της Αυτοκρατορικής Δυναστείας να υπερασπιστεί την τιμή, την αυτονομία και την επικράτηση της Κίνας απέναντι στις μικρότερες πληθυσμιακά και- στα μάτια των Κινέζων- πολιτισμικά κατώτερες δυτικές δυνάμεις, άνοιξαν το δρόμο προς την κατάρρευσή της. Οι ταπεινωτικές ήττες σε κάθε επίπεδο οδήγησαν στην αφύπνιση των Κινέζων για το τέλος της Δυναστείας με ζωή χιλιάδων ετών και την κατάργηση της βασιλείας.
Τέλος, ένα προσωπικό σχόλιο. Οι δύο Πόλεμοι του Οπίου εξάγουν δύο συμπεράσματα. Πρώτον, η δυτική φιλοσοφία περί «βαρβαρότητας» της Ανατολής και περί ηθικής υποχρέωσης της Δύσης για εκπολιτισμό με όλες τις συνέπειες που αυτή επιφέρει, θα πρέπει να νοείται ως προπαγάνδα των φιλοπόλεμων και όχι ως εξωτερική πολιτική. Δεύτερον, η άρνηση ενός κράτους να ακολουθήσει τις εξελίξεις του κόσμου σε κάθε τομέα και η επιμονή του να παραμένει προσκολλημένο και φυλακισμένο στο «χρυσό κλουβί» του, μόνο αρνητικές συνέπειες μπορεί να επιφέρει.
Πηγές
[1] The Arrow Incident- History Today. Διαθέσιμο εδώ: https://www.historytoday.com/archive/months-past/arrow-incident
[2] THE OPIUM WARS IN CHINA- Asia Pacific Curriculum. Διαθέσιμο εδώ: https://asiapacificcurriculum.ca/learning-module/opium-wars-china
[3] Το στρατηγικό αυτό σημείο επέτρεπε την έξοδο του Πεκίνου στη θάλασσα
[4] Treaty of Tientsin between the Queen of Great Britain and the Emperor of China. Διαθέσιμο εδώ: https://worldjpn.net/documents/texts/pw/18580626.T1E.html
[5] Με τη Σύμβαση του Πεκίνου (18/10/1860)
[6] Μάλιστα, μετά τη λήξη του Β’ Πολέμου του Οπίου, η Κίνα θα αναγκαστεί να ζητήσει τη βοήθεια των επιτιθέμενων για την καταστολή της Επανάστασης των Taiping, με απώλειες περίπου 20 εκατομμύριων.
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτριας
* https://greekhumans.com/h-vasia-kesidou-syntaktria-sto-greekhumans/