Του Κωνσταντίνου Φάη*
Η γέννηση της Ναυσιπλοΐας
Η απαρχή του Ανθρωπίνου Πολιτισμού, υπό την έννοια της μετάβασης από την τροφοσυλλογή στην ανάπτυξη οικισμών και γεωργικής δραστηριότητας, τοποθετείται κατά προσέγγιση στο 10.000 π.Χ. Η Ναυσιπλοΐα, υπό την έννοια του ‘’μεθοδικού πλέειν δια νηός’’, γεννιέται στους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου γύρω στο 3.000 π.Χ. και διακρίνεται σε θαλάσσια, την επονομαζόμενη και ποντοπλοΐα και σε κλειστών υδάτων, ήτοι την ποτάμια και την λιμναία.
Η Ναυσιπλοΐα στην πρώιμη της προσέγγιση
Στην πρώιμη της προσέγγιση, ήδη από τα Προϊστορικά χρονικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη και διάδοση του ανθρωπίνου παράγοντα στο οικοσύστημα. Πρόκειται για αρχέγονη δραστηριότητα, θεωρείται ο επί της επιφάνειας του ύδατος πλους ανθρώπων πάνω σε κορμούς, συν το χρόνω ο κορμός σκάπτεται στο εσωτερικό όπου και μεταποιείται σε μονόξυλο και δια της προσδέσεως πλειάδας κορμών προς αλλήλους αργότερα, επινοείται η λεγόμενη σχεδία. Ακολουθεί η κώπη -το κουπί δηλαδή- και φυσικά η χρήση ιστίου. Σύγχρονες μελέτες προτείνουν την παράλληλη εμφάνιση των άνωθεν αναφερομένων εφαρμογών με αυτήν του ανθρώπου.
Η Ναυσιπλοΐα στην Εποχή του Χαλκού
Φθάνοντας πλέον στην Αρχαιότητα και δει στην Εποχή του Χαλκού, διακριθέντες οι Έλληνες, οι Φοίνικες, οι Αιγύπτιοι αλλά και οι Ρωμαίοι στην μεταγενέστερη Αρχαιότητα, συμβάλουν αποφασιστικά στην διάνθιση του κλάδου. Οι μακροί διάπλοι της Μεσογείου, του Ευξείνου και των Ωκεανών, όπως φερ’ ειπείν οι παρ’ Ηροδότω ‘’ναυτιλίαι μακραί’’, αποτελούν συχνότατες γραμματειακές αναφορές και φυσικά αποτελούν το μέσο για τον Δεύτερο Αποικισμό. Το Ναυτικό των πολιτισμών, με την σειρά του χωρίζεται σε εμπορικό, την μεταφορά δηλαδή εμπορευμάτων και το πολεμικό, ήτοι τον στόλο συρράξεων. Η δομική διαφοροποίηση των δυο κατηγοριών επιβαλλόταν ένεκα περιστάσεων. Όπερ σημαίνει ότι τα μεν εμπορικά έφεραν πλατιά σκάφη και ήταν ιστιοφόρα, τα δε πολεμικά ήταν μακρόστενα, με κουπιά και ήταν εμβολοφόρα.
Περί Ελλήνων
Περί Ελλήνων, οι περίφημες τριήρεις και πολυήρεις δηλαδή, των οποίων η κατασκευή κατά πάσα πιθανότητα έλαβε χώρα κατά την Αρχαϊκή Εποχή, μάλλον κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. Επόμενο αξιοσημείωτο άλμα θα επέλθει κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα, με την λεπτομερή γνώση παράκτιων περιοχών και του αστρικού θόλου, την παρατήρηση ανέμων, ρευμάτων και την εμφάνιση των πυροβόλων, με τα τελευταία να επιφέρουν ριζικές μεταβολές στον εκάστοτε πολεμικό στόλο μέχρι και τα 1900. Προβλήματα χαρτογραφικά και καθορισμός γεωγραφικού μήκους, λύνονται τον 16ο και 18ο αιώνα αντίστοιχα, ενώ κατά την διάρκεια του 18ου αιώνος με την επινόηση της γυροσκοπικής πυξίδας και την εισαγωγή στα ραδιοηλεκτρικά κύματα, ο κλάδος εξελίσσεται θεαματικά. Την ίδια εποχή και μιλάμε πλέον για την λεγόμενη Ναυτική Επανάσταση, εισάγεται ο σίδηρος ως υλικό κατασκευής και ο ατμός ως κίνηση, οι ταχύτητες πλεύσης αυξάνονται ενώ η αντοχή τους στην πυρκαγιά, εν αντιθέσει με τα μέχρι τότε ξύλινα πλαίσια, εκτοξεύεται. Ως φυσικό επακόλουθο, κερδισμένα βγαίνουν τα έθνη τα οποία είχαν ήδη προωθήσει την εκβιομηχάνιση τους, άρα και την ταχύτητα παραγωγής και τις υποδομές υποστήριξης.
«Μέγα το της θαλάσσης κράτος»
Είναι εν κατακλείδι η Ναυτιλία, απόλυτα συνυφασμένη με την ύπαρξη του Ανθρωπίνου είδους γενικότερα, είναι η νίκη του επί των υγρών, απέραντων και ανηλεών μεγαθήριων που χωρίζουν τις ομοίως απέραντες ηπείρους και υπό αυτήν την έννοια, ενιαιοποιεί την Οικουμένη. Στο σημερινό γίγνεσθαι, η γεωπολιτική ως διαμόρφωση των διεθνών σχέσεων, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα γεωγραφικά δεδομένα διότι δεν φέρουν ιδεολογικό πρόσημο και όταν κάποιος ανακαλεί την γεωγραφία, αυθορμήτως την συνδέει με ηπειρωτικά χαρακτηριστικά. Εντούτοις ο κόσμος των υδάτων ανέκαθεν έπαιζε πολύ μεγαλύτερο ρόλο, ο δε Ελληνικός Πολιτισμός, δύναται μετά βεβαιότητος να ειπωθεί πως υπήρξε μία από τις βασικές κοιτίδες εξέλιξης της Ναυτιλίας. Μέσω των ναυτικών οδών ακριβώς είναι που ο Δεύτερος Αποικισμός, θα οδηγήσει στην παγίωση των Ελλήνων ως ενός εκ των ηγετικών δυνάμεων σε πολλές παράκτιες περιοχές της Μεσογείου, με άμεση συνεπαγωγή την μεταφύτευση ύψιστων εννοιών, όπως η Πόλις, η Λογοτεχνία, το Αθλητικό Ιδεώδες και η Πολιτική ζωή, στην βάση εκκόλαψης της μετέπειτα Ιστορίας του Ευρωπαϊκού και όχι μόνο Πολιτισμού. ‘’Μέγα το της θαλάσσης κράτος’’ που έλεγε και ο μακρινός παππούς μας ο Θουκυδίδης λοιπόν.
Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Φάης
* Ο Κωνσταντίνος Φάης είναι εικαστικός, σκιτσογράφος και καλλιτέχνης που έχει εναγκαλιστεί με την επιστήμη.