Του Μιχαήλ Κατσικαρέλη*
Η απόβαση στην Χίο.
Ο πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος ξεκινά
Με το ξέσπασμα του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου (Α΄ΒΠ) στις 05 Οκτωβρίου του 1912, το Πολεμικό Ναυτικό της Ελλάδας, Βασιλικό Ναυτικό τότε, έμελλε να γράψει λαμπρές σελίδες δόξας στα καταγάλανα νερά του Αιγαίου. Το βάρος της ευθύνης για την ναυτική κυριαρχία στο Αιγαίο, «έπεσε στους ώμους» του ηγέτη του ελληνικού στόλου, Υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, Αρχηγού του Βασιλικού Ναυτικού. Πρωταρχικός του στόχος, δεν ήταν άλλος από την καταστροφή του οθωμανικού στόλου ή την εκμηδένιση του μέσω του αποκλεισμού του στο ορμητήριο του, τα Δαρδανέλια.
Με τον παραπάνω τρόπο θα παρεμποδιζόταν η ενίσχυση των οθωμανικών στρατευμάτων στην Βαλκανική Χερσόνησο[1] από την Μικρά Ασία. Παράλληλα, η εξασφάλιση των θαλάσσιων επικοινωνιών από το Βασιλικό Ναυτικό, θα συνέδραμε την συμπλήρωση της ελληνικής επιστράτευσης, ενώ θα ανοίγονταν ο δρόμος για την απελευθέρωση των ελληνικών νησιών του Αιγαίου που στέναζαν υπό την οθωμανική κατοχή. Αν και η προσπάθεια απόκτησης σύγχρονων πολεμικών πλοίων από το Βασιλικό Ναυτικό ήταν πετυχημένη σε γενικές γραμμές, όπως η απόκτηση του θωρακισμένου καταδρομικού «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ», γεγονός ήταν ότι ο ελληνικός στόλος υστερούσε έναντι του οθωμανικού σε ισχύ πυρός.
Υστέρηση υπήρξε και από πλευράς αριθμητικού μεγέθους σε πλοία,[2] ειδικά σε ελαφρά σκάφη, παρά την πρόσκτηση 6 νέων αντιτορπιλικών από την Ελλάδα, ελάχιστα πριν, αλλά και αφότου ο πόλεμος είχε ξεκινήσει.[3] Επίσης η προστατευμένη στρατηγική θέση των Δαρδανελλίων, έδιναν την πρωτοβουλία στους Οθωμανούς που θα αποφάσιζαν εκείνοι, το πότε ο στόλος τους θα εξέλθει των Στενών προκειμένου να ναυμαχήσει με τον ελληνικό.[4] Παρόλα αυτά το ηθικό των ελληνικών πληρωμάτων ήταν εξαιρετικά υψηλό κάτω από εμπνευσμένη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, γεγονός που θα έγερνε την πλάστιγγα υπέρ της Ελλάδας.
Ο Υποναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης (1855-1835)
Η Δύναμη Απόβασης συγκεντρώνεται
Με την έναρξη των εχθροπραξιών, πλοία του Ναυτικού κατέλαβαν την νήσο Λήμνο, την οποία κατέστησαν ναυτική βάση. Εν συνεχεία πραγματοποιήθηκαν στοχευμένες και συστηματικές περιπολίες έξω από τα Δαρδανέλλια στο πλαίσιο έγκαιρης προειδοποίησης ενώ ο κύριος όγκος του οθωμανικού στόλου ήταν συγκεντρωμένος στην Κωνσταντινούπολή,[5] σύμφωνα με συλλογή πληροφοριών από τα διερχόμενα εμπορικά πλοία. Η αδράνειά του αυτή, επέτρεψε στο ελληνικό Ναυτικό μέχρι τις αρχές μηνός Νοεμβρίου, να ελευθερώσει με ναυτικά αγήματα και μικρά τμήματα του Στρατού Ξηράς (ΣΞ) τα υπόδουλα νησιά Θάσο, Ίμβρο, Άγιο Ευστράτιο, Σαμοθράκη, Ψαρά, Τένεδο και Ικαρία, στα οποία υπήρχαν μικρές οθωμανικές φρουρές.
Για την κατάληψη της Χίου από την Ελλάδα, απαιτούνταν πολύ μεγαλύτερη προετοιμασία, τόσο στη συγκέντρωση υλικών και μέσων, όσο και προσωπικού. Αυτό διότι εκεί στάθμευε ήδη από τον προηγούμενο χρόνο, το 18ο οθωμανικό Σύνταγμα πεζικού[6] υπό τη διοίκηση του Αντισυνταγματάρχη Ζιχνύ Βέη, που είχε θωρακίσει την άμυνα του νησιού με ισχυρά οχυρωματικά έργα. Η συνολική δύναμη των Οθωμανών στην Χίο, κατανεμημένη στα νευραλγικά σημεία του νησιού, ανέρχονταν σε 2.500 άτομα[7] με δύο ορειβατικά πυροβόλα, συμπεριλαμβανομένων και των ανδρών της χωροφυλακής.
Η χρονική συγκυρία ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς οι Οθωμανοί κατέρρεαν στα Βαλκάνια και η ελληνική ηγεσία ανησυχούσε για την τύχη της Χίου, προκειμένου να αποτελεί κεκτημένο κατά την παύση των εχθροπραξιών, ενδεχόμενο που θα βάρυνε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ειρήνης.[8] Για το σκοπό αυτό διατέθηκαν δύο τάγματα του 7ου Συντάγματος πεζικού και ένα τάγμα του 1ου Συντάγματος Πεζικού υπό τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Δελαγραμμάτικα, τα οποία μεταφέρθηκαν από την Θεσσαλονίκη[9] με τα ατμόπλοια Πατρίδα και Σαπφώ στην Μυτιλήνη.
Εκεί συνενώθηκαν με την Μοίρα Ευδρόμων, υπό τον Πλοίαρχο Ιωάννη Δαμιανό επί του μοιραρχικού πλοίου ΕΣΠΕΡΙΑ, που αποτελούνταν από εξοπλισμένα εμπορικά όπως το ΜΥΚΑΛΗ και το ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ουσιαστικά επίτακτα ατμόπλοια, προκειμένου να αναλαμβάνονται δευτερεύουσες αποστολές. Τα αντιτορπιλικά ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ και ΑΕΤΟΣ είχαν το ρόλο συνοδείας της ναυτικής δύναμης, ενώ τις δυνάμεις απόβασης, συμπλήρωναν μια ορειβατική λυόμενη πυροβολαρχία πυροβόλων Krupp, αλλά και 80 άνδρες του ναυτικού αγήματος εξ εφέδρων του Ναυτικού, υπό τον Υποπλοίαρχο Ιωάννη Δεμέστιχα Β.Ν.
Το επίτακτο ατμόπλοιο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
H απόβαση
Με τον κατάπλου της Μοίρας Ευδρόμων περί τις 08:00 της 11ης Νοεμβρίου έξωθεν του λιμανιού της πρωτεύουσας της Χίου, επιδόθηκε τελεσίγραφο παράδοσης από τον Έλληνα Μοίραρχο για το οποίο η οθωμανική πλευρά ζήτησε διορία μιάμισης ώρας. Αν και οι πολιτικές και θρησκευτικές αρχές έκλιναν προς την συνθηκολόγηση, με την εκπνοή της διορίας, ο Οθωμανός στρατιωτικός διοικητής Ζιχνύ Βέης έκανε γνωστές τις προθέσεις του: άμυνα μέχρις εσχάτων! Εν συνεχεία εκτελέστηκε στις 15:15, απόβαση από την δύναμη του Συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα με λέμβους νοτιότερα της πόλης της Χίου στην ακτή Κοντάρι, υπό το πυκνό πυρ τετρακοσίων Οθωμανών στρατιωτών περίπου, που είχαν οχυρωθεί σε καλά προετοιμασμένα ορύγματα.
Δεν μπόρεσαν όμως να συγκρατήσουν την ορμή των ελληνικών τμημάτων, που υποστηρίζονταν από τα δραστικά πυρά των φίλιων πλοίων και υποχώρησαν προς τις κορυφές των παρακείμενων υψωμάτων αλλά και προς την πόλη της Χίου. Οι απώλειες των ελληνικών τμημάτων ανήλθαν σε δύο νεκρούς και οχτώ τραυματίες, των αντιπάλων εννέα, με πολλαπλάσιους τραυματίες. Το προγεφύρωμα όμως ήταν καθοριστικό, καθώς επέτρεψε την αποβίβαση του σύνολο της μεικτής δύναμης αλλά και του εξοπλισμού της στο νησί.
Κατανοώντας ότι δεν θα μπορούσε να αντέξει η πόλη της Χίου σε μια πολιορκία, βαθμιαία οι οθωμανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την πόλη κατά την διάρκεια της νύχτας, λαμβάνοντας θέση κατά την υπερκείμενη οροσειρά σε οργανωμένες θέσεις προς τα χωριά Αίπος, Άγιοι Πατέρες, Πιτυός, Καρδάμυλα και Βολυσός. Την επόμενη ημέρα, την 12η Νοεμβρίου του 1912, οι ελληνικές δυνάμεις εισήλθαν στην πρωτεύουσα της Χίου, ενώ η Μοίρα Ευδρόμων παραπλέοντας την ακτή, αγκυροβόλησε στα ανοιχτά της πόλης αποτινάσσοντας τον ζυγό της δουλείας εκατοντάδων χρόνων. Λίγες μέρες μετά, εν μέσω αψιμαχιών που συμμετείχε το ναυτικό άγημα, στις 16 Νοεμβρίου το Ναυτικό είχε και τον πρώτο νεκρό αξιωματικό του, τον Ανθυποπλοίαρχο Νικόλαο Ρίτσο.
H πανηγυρική είσοδο στην πόλη
Ο ερχομός του Συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα και των τμημάτων του στην πρωτεύουσα της Χίου μέσω της αμαξιτής οδού Κοντάρι-Χίος, προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στους Έλληνες της πόλεως, που «ἐθεώρουν τὴν ἡμέραν ταύτην, ὡς ἡμέραν Ἀναστάσεως καὶ πανταχόθεν ἠκούετο ψαλλόμενον ὑπ’αὐτῶν τὸ Χριστὸς Ἀνέστη ἤ τὸ Ἀναστάσεως ἡμέρα».[10] Επιτροπή μάλιστα με επικεφαλή τον δήμαρχο της Χίου Νικόλαο Κουβελά ανέλαβε την τροφοδοσία των ελληνικών στρατευμάτων για όλο το διάστημα παραμονής τος στον νησί, ενώ με ενέργειες του σεβασμιότατου Μητροπολίτη Χίου Ιερώνυμου και της Αδελφότητας Κυριών Χίου, δημιουργήθηκε πρόχειρο στρατιωτικό νοσοκομείο που λειτούργησε αυθημερόν!
Οι μάχες στο μαρτυρικό νησί συνεχίστηκαν με πρόσθετες ελληνικές ενισχύσεις, αρχικά ενός και ύστερα δύο ακόμα ταγμάτων πεζικού, τα οποία αποδεσμεύτηκαν μετά την κατάληψη της Λέσβου προκειμένου να συνδράμουν στην Χίο. Η αντίσταση του Ζιχνύ Βέη κάμφθηκε οριστικά την 21η Δεκεμβρίου,[11] με την άνευ όρων παράδοση του, καθιστώντας την πολύπαθη Χίο ολότελα ελεύθερη εγκαινιάζοντας ένα νέο κεφάλαιο της Ιστορία της.
Επιστολικό δελτάριο του 1912 που απεικονίζει έξοδο ναυτών στην Χίο με το πέρας των μαχών στην Χίο.
Βιβλιογραφία
Φωκάς Δημήτριος, Ο στόλος του Αιγαίου 1912-1913 Έργα και Ημέραι, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Αθήνα 1940.
Γέροντας Παναγιώτης, Μεθ Ὀρμής Ακαθέκτου -Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821 -1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Βοτανικός 2019.
Καρακασσώνης Πέτρος, Ιστορία της απελευθερώσεως της Χίου κατά το 1912 μετ’ εικόνων και χαρτών, Λ.Θ. Λαμπροπούλου 1928.
Χριστοδουλίδης Θεόδωρος, Διπλωματική Ιστορία τριών αιώνων, τόμος Β, Ι.Σιδέρης, Αθήνα 2004.
Πηγές Φωτογραφιών
https://armynow.gr/san-shmera-to-1912-i-apeleutherosi-tis-xiou/
Φωτογραφικό Αρχείο Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού.
http://www.balkanwars.gr/apeleutherossi-hiou.html
[1] Χριστοδουλίδης Θεόδωρος, Διπλωματική Ιστορία τριών αιώνων, τόμος Β, Ι.Σιδέρης, Αθήνα 2004, σ. 427.
[2] Γέροντας Παναγιώτης, Μεθ Ὀρμής Ακαθέκτου -Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821 -1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Βοτανικός 2019, σ. 194.
[3] Φωκάς Δημήτριος, Ο στόλος του Αιγαίου 1912-1913 Έργα και Ημέραι, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Αθήνα 1940, σ. 12.
[4] Γέροντας Παναγιώτης, ό.π., σ. 194.
[5] Φωκάς Δημήτριος, ό.π., σ. 52.
[6] Καρακασσώνης Πέτρος, Ιστορία της απελευθερώσεως της Χίου κατά το 1912 μετ’ εικόνων και χαρτών, Λ.Θ. Λαμπροπούλου 1928, σ. 20.
[7] Καρακασσώνας, ό.π., σ. 21.
[8] Χριστοδουλίδης Θεόδωρος, ό.π., σ 428.
[9] Καρακασσώνας, ό.π., σ. 12.
[10] Καρακασσώνης Πέτρος, ό.π., σ. 30.
[11] Φωκάς Δημήτριος, ό.π., σ. 108
*Ο Μιχαήλ Κατσικαρέλης είναι ιστορικός