Του Παναγιώτη Μακρή*
Στις νότιες υπώρειες του Λύκαιου όρους του ιερού βουνού των Αρκάδων και περίπου είκοσι χιλιόμετρα από την σημερινή πόλη της Μεγαλόπολης δεσπόζει η αρχαία πόλη της Λυκόσουρας. Θεωρείται η αρχαιότερη πόλη στον κόσμο, σύμφωνα με τον Ησίοδο και τον Παυσανία και η πρώτη πόλη της ανθρωπότητας που είδε το φως του ήλιου[1].Η Λυκόσουρα συνέχισε να κατοικείτε και μετά το 360 π.Χ όταν οι άλλες αρκαδικές πόλεις ενώθηκαν για να δημιουργηθεί ο συνοικισμός της Μεγαλόπολης η μεγάλη ακμή όμως της πόλης συνέβη κατά τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια και συνέχισε να κατοικείτε έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Σύμφωνα με τον μύθο ιδρυτής της πόλης ήταν ο Λυκάων γιος του Πελασγού και της νύμφης Κυλλήνης ο οποίος αποτέλεσε και τον πρώτο μυθικό βασιλιά της Αρκαδίας. Ο Λυκάων αναφέρεται επίσης και ως ο ιδρυτής της λατρείας του Λύκαιου Δία και των Λύκαιων αγώνων. Το Λύκαιο αλλά και η αρχαία πόλη της Λυκόσουρας , ήταν το λίκνο των αρχαίων Αρκάδων βασιλέων και του αρκαδικού πολιτισμού μάλιστα οι τοπικοί αρκαδικοί μύθοι ήθελαν τον Δία να έχει γεννηθεί σε μία από τις κορυφές του όρους και να έχει ανατραφεί από τις τρεις τοπικές νύμφες, την Αγνώ, την Νέδα και τη Θεισόα.
Σχετικά με την πόλη της Λυκόσουρας ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα έφεραν στο φως το περίφημο ιερό της Δέσποινας καθώς και ερείπια βωμών αφιερωμένους στις θεές Δέσποινα Δήμητρα και Μεγάλη Μητέρα. Η Δέσποινα λατρευόταν αποκλειστικά στην Αρκαδία ενώ στην Λυκόσουρα, η λατρεία της εμφανίστηκε πιθανόν μετά την δημιουργία της Μεγαλόπολης Νοτιοανατολικά του ιερού ναού ανακαλύφθηκε το μέγαρο, ένας μνημειακός βωμός σε δύο επίπεδα το πλάτος του οποίου έφτανε περίπου τα εννέα μέτρα. Δύο λίθινες κλίμακες αριστερά και δεξιά οδηγούσαν στον βωμό[2]. Ανακαλύφθηκαν επίσης τα ερείπια μιας κρήνης και του δαπέδου της αλλά και του τοίχου που χρησίμευε για την συγκράτηση χωμάτων εξαιτίας του κατηφορικού εδάφους.
Η λατρεία της Δέσποινας πιθανόν να ξεκίνησε από τον 4ο αιώνα π.Χ και κράτησε μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ. Η φύση της λατρείας της ήταν μυστηριακή θυμίζοντας άλλες παρόμοιες λατρείες όπως αυτή της Δήμητρας στην Ελευσίνα . Αναφορικά με την ίδια την θεά υπάρχουν αρκετές θεωρίες σχετικά με την ταυτότητά της. Αν και το πραγματικό της όνομα ήταν μυστικό και το μάθαιναν μόνο οι μυημένοι αρκετοί φαίνεται ήταν αυτοί που θεωρούσαν πως η Δέσποινα ταυτιζόταν με την Περσεφόνη ή την Κόρη[3]. Αυτό δεν θα ήταν κάτι μοναδικό αφού η συλλατρεία της Δήμητρας με την Κόρη-Περσεφόνη εμφανίζεται και σε άλλες περιοχές όπως στο Δίον. Σύμφωνα όμως με έναν αρκαδικό μύθο η Δέσποινα αποτελεί μοναδική και ξεχωριστή θεότητα όντας κόρη της Δήμητρας και του Ποσειδώνα. Συγκεκριμένα και σύμφωνα με τον μύθο η Δέσποινα γεννήθηκε στις όχθες του Λάδωνα κοντά στο Λύκαιο όρος όταν ο Ποσειδώνας ερωτεύτηκε την Δήμητρα η οποία περνούσε από εκεί στην αναζήτηση της για την Περσεφόνη. Συγκλονιστικό είναι επίσης το γεγονός πως τα αρχαιολογικά κατάλοιπα επιβεβαιώνουν την άποψη πως η Δέσποινα αποτελεί αυτούσια αρκαδική θεότητα αφού έχουν ανακαλυφθεί βωμοί και του Ποσειδώνα και της Δήμητρας.
Σχετικά με τον ναό της Δέσποινας, τα λείψανα που βλέπουμε σήμερα είναι του νεότερου ναού που ανοικοδομήθηκε κατά το 180-176 π.Χ , ο αρχαιότερος ναός είχε χτιστεί ίσως κατά τον 4ο αιώνα π.Χ, όμως το σχέδιο του δεν άλλαξε. Πρόκειται για έναν περίπτερο δωρικό ναό με έξι κίονες στην πρόσοψη του πρόναου. Το κρηπίδωμα δηλαδή η βάση πάνω στην οποία πατούσε ο ναός είχε μήκος περίπου εικοσιδύο μέτρα, ενώ ο σηκός δηλαδή ο κεντρικός ιερός χώρος είχε περίπου δώδεκα μέτρα μήκος, πρόκειται δηλαδή για έναν μνημειακού μεγέθους ναό[4]. Η είσοδος του ναού όπως και σε κάθε ναό βρισκόταν στα ανατολικά, στα δεξιά βρέθηκαν τα θεμέλια στοάς που χρησίμευε πιθανόν για τους επισκέπτες του ιερού, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως πλησίον της στοάς βρέθηκαν και τρεις βωμοί αφιερωμένοι στην Δέσποινα, την Δήμητρα και την Μεγάλη Μητέρα αντίστοιχα. Νότια του ναού ανακαλύφθηκαν τέλος δέκα λίθινες βαθμίδες οι οποίες χρησίμευαν ως ειδώλια για την θέαση των ιερών τελετών.
Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στον ιερό ναό της Δέσποινας έφεραν στο φως και κομμάτια από το σύμπλεγμα της Δήμητρας και της Δέσποινας που είχε σμιλέψει ο διάσημος Μεσσήνιος γλύπτης Δαμοφώντας. Οι θεές απεικονίζονταν καθισμένες και κρατούσαν η Δήμητρα μία δάδα και η Δέσποινα σκήπτρο. Επίσης δίπλα από την Δήμητρα απεικονιζόταν η θεά Άρτεμης και δίπλα από την Δέσποινα ο τιτάνας Άνυτος ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο την είχε αναθρέψει. Σήμερα οι κεφαλές των αγαλμάτων καθώς και άλλα τμήματα από το σύμπλεγμα εκτίθενται στο μουσείο του Αρχαιολογικού χώρου.
Η αρχαιότερη και ιερότερη πόλη των Αρκάδων δεσπόζει σήμερα σε ένα καταπράσινο τοπίο που φωτίζεται από το φως του ήλιου δίπλα πάντα από το ιερό και φωτεινό Λύκαιο όρος. Επιβεβαιώνοντας πλήρως τα λόγια του Παυσανία ο οποίος επισκεπτόμενος την Λυκόσουρα την ονόμασε την πρώτη πόλη σε νερό και στεριά που είδε το φως του ήλιου και του πολιτισμού.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Gilman D., Voyatzis R., Voyatzis Mary E., Mt. Lykaion Excavation and Survey Project Part 2 The Lower Sanctuary, Hesperia: The journal of the American School of Classical Studies at Athens Vol. 84 n.2, 2015, p. 207-276
- Rasmussen C., The Arkadian Mysteria at the Sanctuary of Despoina at Lykosoura, Master Thesis for the University of Arizona, 2020
- Palamidis A., The sanctuary of Despoina at Lykosoura: A Megalopolitan creation, International Symposion: Arkadien im Altertum. Geschichte und Kultur einer antiken Gebirgslandschaft, 2016
[1] Θεωρείται πως η Λυκόσουρα κατοικήθηκε από το 10.000 με 8.000 π.Χ
[2] Στο μέγαρο τελούνταν οι θυσίες ενώ πλησίον του Μεγάρου υπήρχε ιερό άλσος εντοιχισμένο σε λίθινο τοίχο, μάλιστα κοντά στο άλσος υπήρχε και ο βωμός του Ίππιου Ποσειδώνα.
[3] Οι πιστοί μάλιστα την προσφωνούσαν πέρα από Δέσποινα και Πότνια (που σημαίνει αφέντρα) αλλά και Άνασσα, δηλαδή βασίλισσα.
[4] Το δάπεδο του σηκού ήταν επίσης διακοσμημένο με ψηφιδωτά όπως φάνηκε κατά την διάρκεια των ανασκαφών.
Πηγή εικόνας
https://megalopoli.gov.gr/lykaio-oros-arxaia-lykosoura/
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/