Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
«Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, απότοκο της οποίας αποτελεί το σημερινό τουρκικό κράτος, όχι μόνο κατέκτησε την χερσόνησο του Αίμου, αλλά έθεσε και τα θεμέλια της παρουσίας της ακόμα και αν αυτή θα εξέλιπε».
Εισαγωγή
Αρχικά, η οθωμανική παρουσία στα Βαλκάνια ξεκινά στα μέσα ή τέλη του 14ου αιώνα. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν την κατάληψη του φρουρίου της Τζύμπης και της Καλλίπολης τον Μάρτιο του 1354 το εφαλτήριο. Άλλοι θεωρούν πως η κατάληψη της Αδριανούπολης και πολύ περισσότερο η μάχη του Έβρου το 1371 είναι η αφετηρία[1]. Στους επόμενους αιώνες, και μέσα από μεγάλες δυσκολίες η Αυτοκρατορία κυριάρχησε στην χερσόνησο, μέχρι και τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913. Από μόνη της αυτή η πραγματικότητα θα ήταν αρκετή για να εξηγήσει την τουρκική παρουσία στη «γειτονιά» μας.
Η κυριαρχία έληξε
Η κυριαρχία των Οθωμανών στη Βαλκανική ολοκληρώνεται, όχι όμως και η παρουσία. Παρά το γεγονός ότι μουσουλμανικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν προς την Τουρκία, οι προϋποθέσεις μελλοντικής ανάμειξης δεν τους ακολούθησαν. Οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν τον εξισλαμισμό αρκετές φορές, όχι ωστόσο με σκοπό την πλήρη μεταστροφή μιας εθνοτικής ομάδας. Στα μέσα του 15ου αιώνα, ενθαρρύνθηκε σύμφωνα με τις οθωμανικές πηγές, η στροφή στο Ισλάμ, των Βόσνιων καθολικών. Ο λόγος ήταν η μετατροπή της Βοσνίας σε συνοριακή επαρχία από τα μέσα του αιώνα[2]. Επίσης, κατά τον 17ο αιώνα παρατηρήθηκε μαζική στροφή προς το Ισλάμ των Αλβανικών πληθυσμών. Φαίνεται πως για τους εν λόγω πληθυσμούς ήταν μια αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου, και μια λύση στον συνεχή ανταγωνισμό Σέρβων και Βενετών στις περιοχές εκείνες[3].
Δεν είναι η εξήγηση όμως τόσο απλή. Το γεγονός ότι αυτές οι δύο εθνοτικές ομάδες στράφηκαν μαζικά στο Ισλάμ δεν είναι τυχαίο. Επρόκειτο για τις δύο ομάδες με την ασθενέστερη «εθνική» συνείδηση. Τη συνείδηση όχι του 19ου αιώνα, ούτε και του σήμερα. Οι Σέρβοι, οι Έλληνες, οι Βούλγαροι, είχαν τον εθνικό μύθο και το παρελθόν που τους ένωνε και το κυριότερο, τους διαφοροποιούσε από τις άλλες ομάδες. Επομένως, κάτι αντίστοιχο θα ήταν αδύνατο να συμβεί στα προαναφερθέντα έθνη, καθώς το μεσαιωνικό κράτος και το ένδοξο παρελθόν, ήταν ζωντανές αναμνήσεις στο λαϊκό σώμα.
Επιρροή της «σύγχρονης» Τουρκίας
Πέρα από τις άμεσες διοικητικές ανάγκες, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την διαιώνιση της άσκησης πολιτικής στην χερσόνησο του Αίμου. Η Τουρκία έχει σταθερούς «βραχίονες» επιρροής και παρέμβασης, τους οποίους εκμεταλλεύεται φυσικά. Η παροχή χρημάτων ή η ανάληψη συντήρησης διαφόρων μουσουλμανικών μνημείων , με πιο πρόσφατο το τζαμί Ετ΄Χεμ Μπέη στα Τίρανα[4]. Ταυτόχρονα, είναι σαφής η οικονομική διείσδυση σε Βόρεια Μακεδονία, Βοσνία και Κόσσοβο. Η Τουρκία έχει προτείνει λύσεις για τη Βοσνία, και προσπαθεί συνεχώς να αποτελέσει τον «διαιτητή» μεταξύ Σερβίας και Αλβανίας, στη διαμάχη για το Κοσσυφοπέδιο. Την ίδια στιγμή, πουλά όπλα στη Σερβία. Οικονομική παρουσία εντοπίζεται σε Ρουμανία και Μολδαβία, στους τουρκόφωνους πληθυσμούς των Γκαγκαούζων και των Τατάρων. Στην Βουλγαρία, με πρόσχημα την προστασία των μουσουλμανικών μειονοτήτων, διεισδύει οικονομικά και πολιτικά, μετά την πτώση της κυβέρνησης Ζίφκοφ. Με παρόμοια ρητορική, προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει την Θράκη, στη δική μας περίπτωση.
Η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας μαζί με την νέο-οθωμανική ρητορική του προέδρου Recep Tayyip Erdoğan, έχει αναβαθμίσει τη σημασία των Βαλκανίων. Για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα, είχαν παραμεληθεί. Η αλήθεια είναι ότι η Κεντρική Ασία και η Μέση Ανατολή, φαίνεται να έχουν προτεραιότητα. Ωστόσο, η βραδυφλεγής «βόμβα» εν είδει Χερσονήσου, προκάλεσε αναθέρμανση του ενδιαφέροντος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένα 10-15% του πληθυσμού της χώρας έχει βαλκανικές ρίζες.
Εκτίμηση για την Τουρκία
Η Τουρκία του Recep Tayyip Erdoğan, φαίνεται πως προσπαθεί να κεφαλαιοποιήσει όσο καμία άλλη κυβέρνηση, το οθωμανικό οικουμενικό αυτοκρατορικό παρελθόν. Η διακαής επιθυμία να γίνει η Τουρκία «μεγάλος παίχτης», τη στιγμή που πλησιάζει η εκατονταετία της Λωζάνης, προκαλεί τουλάχιστον έντονο ενδιαφέρον.
Σχόλια – πηγές
[1] Douglas A. Howard, Η ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Ινστιτούτο του βιβλίου Καρδαμίτσα, Αθήνα 2019, σελ.42.
[2] Alexander Lopasic, Islamization of the balkans with special reference to Bosnia, Journal of Islamic Studies , July 1994, Vol. 5, No. 2, ISLAM IN THE BALKANS (July 1994), σελ. 165.
[3] Ataullah Bogdan Kopański: Islamization of Albanians in the middle ages: the primary sources and the predicament of the modern historiography, Islamic Studies, Vol. 36, No. 2/3, Special Issue: ISLAM IN THE BALKANS (Summer/Autumn 1997), σελ. 196.
Επιπρόσθετη Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Andrew Mango, The Turks today, 2004.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον το άρθρο της Hilal Kaplan στη Sabah με τίτλο «Τουρκικός άνεμος ζεσταίνει τα Βαλκάνια». Ενδεικτικά: https://www.tovima.gr/2022/01/26/politics/sampax-i-tourkiki-dieisdysi-sta-valkania-me-oxima-tin-othomaniki-klironomia/ το πρωτότυπο άρθρο στα τουρκικά:https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hilalkaplan/2022/01/21/balkanlari-isitan-turk-ruzgari
Πηγή εικόνας
https://www.viator.com/en-NZ/Tirana-attractions/Ethem-Bey-Mosque/d23957-a24600
Βιογραφικό συντάκτη
* https://greekhumans.com/2022/01/21/o-kwnstantinos-zafeiridhs-syntaktis-sto-greekhumans/