Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Εισαγωγή
Η εμφάνιση των Αράβων στο ιστορικό προσκήνιο έπιασε εξ’ απήνης τις δύο μεγάλες εδραίες αυτοκρατορίες, Βυζαντινή και Περσική. Εξαντλημένες από τους μακρότατους μεταξύ τους πολέμους, δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την νομαδική λαίλαπα της Αραβικής Χερσονήσου. Παρά το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί επικράτησαν κατά κράτος στην πρώτη μεταξύ τους αναμέτρηση στους Μοθούς (Al Mote) κοντά στη Βόστρα στη σημερινή Ιορδανία το 629, οι Άραβες δεν επρόκειτο να αποτελέσουν παρελθόν.
Η μάχη του Γιαρμούκ το 636 και η πανωλεθρία των Βυζαντινών σε αυτή, θα εγκαινίαζε μια εποχή εκστρατειών, εδαφικών απωλειών και απειλών εναντίον της ίδιας της Κωνσταντινούπολης. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι Άραβες υπήρξαν ένας από τους χειρότερους εφιάλτες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πολύ σύντομα χάθηκαν η Συρία και η Παλαιστίνη, ενώ μέχρι το 640, όταν οι Πέρσες κατανικώνται, θα έχει χαθεί και η Μεσοποταμία. Σύντομα ακολούθησε η Αίγυπτος.
Ο 7ος αιώνας στο δεύτερο ήμισυ του ήταν αιώνας προβλημάτων και ηττών για το Βυζάντιο. Τον Απρίλιο του 674 ξεκινά η πρώτη πολιορκία της Πόλης από τους Άραβες. Η αποτυχία και η συνθήκη ειρήνης που υπεγράφη το 678, αποτέλεσε την πρώτη ματαίωση των σχεδίων των Αράβων για διείσδυση στην Ευρώπη. Τα χρόνια που ακολουθούν μέχρι τη δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης χαρακτηρίζονται από εναλλαγές ησυχίας και συγκρούσεων, με κοινό γνώμονα τις βυζαντινές κατά κανόνα αποτυχίες.
Η δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης
Τα αραβικά σχέδια για κατάληψη της Πόλης δεν ματαιώθηκαν, παρά την πρώτη αποτυχία. Πράγματι, στις 15 Αυγούστου 717, λίγους μήνες μετά την ανάρρηση στον Βυζαντινό θρόνο, του Λέοντος Γ΄, Ο Στρατηγός Maslama ξεκίνησε να πολιορκεί την Βασιλεύουσα. Οι Άραβες έφθασαν κοντά αλλά δεν τα κατάφεραν, εξαιτίας του βυζαντινού στόλου, του υγρού πυρός, της βουλγαρικής επίθεσης αλλά και του θανάτου του χαλίφη Σουλεϊμάν, μεταξύ άλλων. Τον Αύγουστο του 718, η πολιορκία λύθηκε. Η σημασία της βυζαντινής νίκης είναι γνωστή. Από το 724, η αραβική επιθετικότητα εντείνεται και αναζωογονείται από το 730 κι εξής, με λαφυραγωγίες και καταλήψεις πόλεων.
Η μάχη
Έχοντας απαλλαγεί από τους υπόλοιπους περισπασμούς, Ο Λέων αποφάσισε να αντιμετωπίσει τους εισβολείς αυτοπροσώπως. Η είσοδος των Αράβων στο έδαφος της Αυτοκρατορίας, τον Μάιο του 740, του έδωσε την αφορμή. Μαζί με τον γιο και διάδοχο Κωνσταντίνο, κινήθηκε για να αντιμετωπίσει τον Αρχιστράτηγο Σουλεϊμάν. Η μάχη έλαβε χώρα στο Ακροϊνό, κοντά στο σημερινό Αφιόν Καραχισάρ. Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, ο Σουλεϊμάν ήταν επικεφαλής 60.000 ανδρών οι οποίοι επέδραμαν στην Καππαδοκία. 10000 άνδρες υπό τον Αλ- Γαμρ Ιμπν Γιαζίντ κινήθηκαν προς τα δυτικά παράλια, και 20000 υπό τους αλ-Μαλίκ ιμπν Σουάιμπ και Αμπντ Αλλάχ αλ-Μπαττάλ, κατευθύνθηκαν προς το Ακροϊνό. Τα νούμερα φαίνεται να είναι αρκετά διογκωμένα, και δεν γνωρίζουμε πολλά για τις ρωμαϊκές δυνάμεις. Γεγονός παραμένει πως οι απώλειες των Αράβων ήταν μεγάλες και οι Στρατηγοί τους Μαλίκ και Μπαττάλ σκοτώθηκαν. Ο τελευταίος θεωρείται ήρωας της Αραβικής παράδοσης, και ενδεχομένως να χρησίμευσε ως πρότυπο για τους θρύλους του El Cid.
Η πορεία της μάχης δεν είναι γνωστή, υπήρξε όμως εξαιρετικά ευνοϊκή για το Βυζάντιο. Η συντριβή των Αράβων ήταν η πρώτη νίκη της Αυτοκρατορίας εναντίον τους σε μάχη εκ του συστάδην, ενώ έδωσε και μια «πολύτιμη» ανάσα στο κράτος. Για τρεις περίπου δεκαετίες επικράτησε ησυχία στη μεθόριο.
Η επόμενη μέρα
Η ηρεμία που ακολούθησε της μάχης έχει επιδεχθεί πολλών ερμηνειών. Για τους Βυζαντινούς, η ήττα στο πεδίο της μάχης αποδυνάμωσε τους Άραβες, και τους απέτρεψε από νέες επιδρομές. Πολλοί σύγχρονοι μελετητές όπως ο W. Brooks από την άλλη πλευρά, θεωρούν πως οι εσωτερικοί περισπασμοί έπαιξαν μεγαλύτερο ρόλο. Οι Ομεϋάδες θα μετρήσουν ήττες στις μάχες του Μάρτζ-Αρνταμπίλ και της Στενωπού, με αποτέλεσμα να μειωθούν οι στρατιωτικές εφεδρείες του Χαλιφάτου, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε την επανάσταση των Αββασιδών. Εκμεταλλευόμενος αυτή την κατάσταση, ο Κωνσταντίνος Ε΄ θα διεξάγει επιχειρήσεις στη Συρία, και θα δώσει στο Βυζάντιο την υπεροχή για μία γενιά.
Από τα τέλη του αιώνα και μέχρι τα μέσα του 9ου αιώνα, το Βυζάντιο θα υποφέρει ακόμα περισσότερο από τους Άραβες. Η πίεση ήταν εντονότατη, καθώς ταυτόχρονα με το Χαλιφάτο, η Αυτοκρατορία έπρεπε να αντιμετωπίσει και τους Βουλγάρους.
Η μάχη του Ακροϊνού ίσως να μην έχει τη σημασία που της αποδόθηκε στις αραβοβυζαντινές συγκρούσεις. Εντάσσεται αναμφίβολα όμως στη σειρά εκείνων των γεγονότων, μαζί με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης (674-717), τα οποία επέτρεψαν στο Βυζάντιο να επιβιώσει και να αντέξει στην πίεση, μέχρι την αντεπίθεσή του. Αυτή την εποχή, το Βυζάντιο αποτελεί το ανάχωμα ενάντια στην αραβική διείσδυση στην Ευρώπη. Οι δύο αποτυχημένες πολιορκίες θα κλείσουν την «νοτιοανατολική» πόρτα της Ευρώπης για το Χαλιφάτο, για να φθάσουμε τελικώς στο Πουατιέ το 732, όταν και η Ευρώπη «κλείνει» οριστικά.
Για το Βυζάντιο ήταν θέμα επιβίωσης. Μέσα από συνεχείς πιέσεις, ήττες, και καταστροφές, η Αυτοκρατορία θα δείξει το βασικό της χαρακτηριστικό. Θα προσαρμοστεί, όπως έκανε πάρα πολλές φορές στην χιλιόχρονη ιστορία της, και θα αντιμετωπίσει τελικώς τον μεγάλο εχθρό.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (στα Αγγλικά). Ώλμπανυ, Νέα Υόρκη: State University of New York Press.
- Foss, Clive F.W. (1991). «Akroinon». Στο: Kazhdan, Alexander, επιμ (στα αγγλικά). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press, σελ. 48
- Καραγιαννόπουλος Ι. (1987), Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, τόμος Β, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη.
- Brooks W., The Arabs in Asia Minor (641-750), from Arabic Sources, The Journal of Hellenic Studies Vol. 18 (1898), pp. 182-208.
Πηγή εικόνας
https://historycollection.com/
Βιογραφικό συντάκτη