Της Σοφίας Αϊβαζίδου*
Τον 15ο αιώνα, με την άλωση της Κωνσταντινούπολης και με τη παράδοση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς, ξεκίνησε η πλούσια ιστορία του εξισλαμισμού των Ποντίων. Η διάδοση της θρησκείας του Ισλάμ οδήγησε σε βίαιους εξισλαμισμούς και διωγμούς, στοχεύοντας σε μεγάλο βαθμό τους χριστιανούς. Αυτό είχε ως συνέπεια, οι χριστιανοί να μη διαθέτουν τα ίδια προνόμια με τους μουσουλμάνους, πράγμα που δυσκόλευε τον καθημερινό τρόπο ζωής τους. Αυτά εντάθηκαν, όταν οδηγηθήκαμε στην πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.
Ειδικότερα, ο εξισλαμισμός ξεκίνησε να παίρνει μεγάλη διάσταση στα παράλια και στις γύρω περιοχές από τη Τραπεζούντα. Ο φόβος, η βία, η ανάγκη, το συμφέρον ήταν από τους λόγους εξισλαμισμού, δηλαδή άρνησης της θρησκείας και αποδοχής του μωαμεθανισμού. Ως απόρροια αυτού, ήταν η μεγάλη παρουσία μουσουλμάνων, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων είχε προέλθει από χριστιανούς. Γίνεται λοιπόν, εύκολα αντιληπτό, ότι ο εξισλαμισμός, είτε βίαιος είτε οικειοθελής οδηγούσε στη μείωση του χριστιανικού πληθυσμού.
Ωστόσο, συναντάμε περιπτώσεις όπως εξισλαμισμούς με τη διατήρηση της ποντιακής διαλέκτου της γλώσσας μας, χριστιανούς να κρατούν τη χριστιανική τους πίστη κάτω από τα μουσουλμανικά προσχήματα, αλλά και χριστιανούς να καταφεύγουν σε χώρες του εξωτερικού και σε ορεινά μέρη. Πράγματι, οι ορεινές τοποθεσίες αποτελούσαν μία από τις δημοφιλέστερες λύσεις στα προβλήματα της εποχής, αν και βρίσκονταν στην ίδια τη περιοχή του Πόντου. Η μετακίνηση από την ενδοχώρα στα ψηλότερα και απόμερα ορεινά εδάφη συνέβαλε στην ίδρυση οικισμών, στους οποίους κατοικούσαν ομάδες κρυπτοχριστιανών.
Τον 17ο αιώνα, ο εξισλαμισμός κορυφώνεται και δημιουργεί δυσμενείς συνθήκες σε πολλά εδάφη του Πόντου οδηγώντας τους κατοίκους της περιοχής αυτής στον κρυπτοχριστιανισμό. Βέβαια, ανάμεσα στους κρυπτοχριστιανούς υπήρχαν και αυτοί που εξισλαμίζονταν και διέφευγαν ολοκληρωτικά από τον χριστιανισμό ενώ συχνά συνέβαινε και το αντίθετο. Με άλλα λόγια, ομάδες κρυπτοχριστιανών επιστρέφουν στον χριστιανισμό κρατώντας τη πίστη τους κρυφή. Είναι το λεγόμενο φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού, το οποίο σήμαινε τον φαινομενικό εξισλαμισμό.
Πως εννοιοδοτείται αυτό; Οι Πόντιοι για να σώσουν τις ζωές τους, ιδιαίτερα για οικονομικούς λόγους, και να αποφύγουν τον θάνατο εξισλαμίζονταν, αλλά «έμεναν» στη χριστιανική τους πίστη, τηρώντας τον χριστιανικό τρόπο ζωής. Αυτό σημαίνει πως, ήταν χριστιανοί στα σπίτια τους, πίστευαν στον Θεό, τελούσαν τα μυστήρια τους, αλλά εκτός της οικείας τους παρουσιάζονταν ως μουσουλμάνοι. Ο κρυπτοχριστιανισμός λοιπόν, εμφανίζεται όχι μόνο ως «διέξοδος σωτηρίας», αλλά εξίσου ως τρόπος επιβίωσης και διατήρησης της θρησκείας και της χριστιανικής «φυλής».
Επομένως, τις κρίσιμες αυτές περιόδους, οι υπόδουλοι κάτοικοι της περιοχής του Πόντου είχαν τρεις διεξόδους σωτηρίας και διατήρησης της χριστιανικής τους κοινότητας. Πρώτον, η φυγή σε μέρη του εξωτερικού, δεύτερον, η αποχώρηση από τις πόλεις που διαβίωναν σε ορεινά εδάφη και τρίτον, η προσποίηση με τη μορφή της αποκρυφίας. Ωστόσο, ο εξισλαμισμός και ο βαθμός, στον οποίο επηρέασε την πορεία του τρόπου ζωής των Ποντίων παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές ανάλογα με τον τόπο, τον χρόνο και τις ιδιαίτερες συνθήκες της συγκυρίας. Γι’ αυτό και ο εξισλαμισμός δεν προχώρησε παντού με τον ίδιο τρόπο.
Βιβλιογραφία
Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού – Μαλλιάρης Παιδεία
Πηγή εικόνας