Του Παναγιώτη Μακρή*
Η αρχαία εποχή δεν αποτελεί μόνο μία εποχή πολεμικών συγκρούσεων και αψιμαχιών, αλλά και μία εποχή υπέρλαμπρων αθλητικών εκδηλώσεων, με την πιο σπουδαία από αυτές τους Ολυμπιακούς αγώνες.
Οι αθλητικοί αγώνες στην αρχαιότητα διεξάγονταν στο πλαίσιο θρησκευτικών γιορτών μέσα στα ιερά η κοντά σε αυτά. Από τις μεγάλες πόλεις έως τις μικρές κοινότητες υπήρχαν αθλητικοί αγώνες που πλαισίωναν τις θρησκευτικές γιορτές. Τέσσερις από αυτούς τους αγώνες κατάφεραν να μετατραπούν μάλιστα σε πανελλήνιους.
Οι παλαιότεροι και σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι Ολυμπιακοί αγώνες. Ιδρύθηκαν τον 8ο αιώνα π.Χ. πιθανόν το 776 π.Χ. και διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια[1]. Πρόκειται για στεφανίτες αγώνες δηλαδή στον νικητή πρόσφεραν στεφάνι και συγκεκριμένα αγριελιάς.
Διεξάγονταν στην Ολυμπία μία πόλη ανάμεσα στους ποταμούς Αλφειό και Κλαδέο. Το όνομα της περιοχής προέρχεται από τον Όλυμπο και πολύ πιθανόν να ήταν το αρχαίο επίθετο κάποιας γυναικείας θεότητας ίσως της Ήρας. Οι αγώνες όμως ήταν αφιερωμένοι στον Δία. Ήδη από τα αρχαία χρόνια υπήρχε πλήθος διαφορετικών μύθων που απέδιδαν την ίδρυση των αγώνων είτε σε θεούς και ήρωες είτε σε ιστορικά πρόσωπα μάλλον λόγο της προσπάθειας να ερμηνευθούν παλαιότερα γεγονότα[2].
Ο αρχαιότερος ιδρυτικός μύθος αναφέρει πως ιδρυτής των αγώνων ήταν ο Πέλοπας έναν Φρύγος πρίγκιπας ο οποίος νικώντας τον Οινόμαο βασιλιά της Πίσας σε αρματοδρομία, τον σκότωσε και παντρεύτηκε την κόρη του Ιπποδάμεια και έγινε έτσι ο βασιλιάς της περιοχής. Για να ευχαριστήσει λοιπόν τον Δία και να καθαρεθεί από τον φόνο του βασιλιά ο Πέλοπας ίδρυσε τους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο Πίνδαρος και ο Παυσανίας θεωρούν ως ιδρυτή των αγώνων τον Ηρακλή. Οι Ρωμαίοι συγγραφείς από την άλλη αναφέρουν ιδρυτή των αγώνων τον Δία ή τον Απόλλωνα. Ενώ σε άλλους μύθους αναφέρονται ο Όξυλος και ο Ίφιτος .Παρά το πλήθος αυτών των μύθων το σημαντικό είναι πως είτε το 776 π.χ. είτε το 700 π.Χ. το ιερατείο της Ολυμπίας αποφασίζει να εντάξει στην λατρεία τις αθλητικές δραστηριότητες.
Την περίοδο ίδρυσης των αγώνων στον ελλαδικό χώρο επικρατεί μία περίοδος συνεχών πολέμων και συγκρούσεων με την πιο γνωστή να είναι αυτή της Χαλκίδας και της Ερέτριας γνωστός ως Ληλάντιος Πόλεμος[3]. Είναι λοιπόν ενδιαφέρον το γεγονός ότι η έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων συσχετίζεται με την παύση των συγκρούσεων αυτών με την επιβολή της ιερής εκεχειρίας[4]. Ο λόγος της ανάγκης να σταματήσουν οι συγκρούσεις για το ιερό και να τεθεί η πόλη κάτω από την θεία προστασία είχε να κάνει με τον ρόλο που είχε το ιερό της Ολυμπίας στις συγκρούσεις της εποχής. Όπως γνωρίζουμε από τις αρχαίες πηγές πριν την καθιέρωση των αγώνων η Ολυμπία αποτελούσε μαντείο που σχετιζόταν με την λατρεία της Γαίας. Η λατρεία αυτή αντικαταστάθηκε από την λατρεία του Δία και του πολεμικού του χαρακτήρα με αποτέλεσμα το μαντείο να ειδικεύεται σε πολεμικά ζητήματα[5]. Σταδιακά όμως ο μαντικός χαρακτήρας του ιερού επισκιάστηκε από την ακτινοβολία των αγώνων αλλά και από την άνοδο του μαντείου των Δελφών.
Όσον αφορά τους αγώνες, στην Ολυμπία αθλητικές δραστηριότητες προϋπήρχαν του θεσμού με την μορφή στρατιωτικών ασκήσεων και εκδηλώσεων υπέρ της άρχουσας τάξης. Τρία στοιχεία οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα. Η παρουσία τέτοιων εκδηλώσεων στους πολιτισμούς της Ανατολής και του Αιγαίου, το γεγονός ότι ήδη από την αρχαιότητα γινόταν αναφορά για αναβίωση των αγώνων και τέλος η ηρωολατρεία της εποχής όπως για παράδειγμα οι αγώνες προς τιμήν του Πάτροκλου που αναφέρει ο Όμηρος. Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν οι Ολυμπιακοί αγώνες να αποτελούν μία αναβίωση παλαιότερων Μυκηναϊκών συνηθειών οι οποίες προσαρμόστηκαν στο νέα δεδομένα της εποχής.
Οι αγώνες είχαν διάρκεια πέντε ημέρες. Μόνιμες εγκαταστάσεις δεν υπήρχαν για τους επισκέπτες αλλά μόνο για τους αθλητές και τους προπονητές. Επισκέπτες και αντιπροσωπείες πόλεων έμεναν στην ύπαιθρο ή σε σκηνές που έφερναν μαζί τους και τις έστηναν έξω από το ιερό.
Την πρώτη μέρα της γιορτής το μεσημέρι κατέφθαναν οι ιερείς μαζί με τους αθλητές και τους προπονητές τους από την Ήλιδα όπου προπονούνταν για ένα μήνα. Αφού ορκίζονταν όλοι οι συντελεστές των αγώνων γινόταν η καταγραφή των διαγωνιζομένων και η κλήρωση των ζευγαριών στα βαρεά αγωνίσματα αλλά και η σειρά με την οποία θα γίνονταν οι ρίψεις. Το απόγευμα της ίδιας μέρας το πρόγραμμα γινόταν γνωστό σε όλους μέσα από τα λευκώματα ενώ το βράδυ ακολουθούσαν οι θυσίες και οι προσευχές στους θεούς για την νίκη. Την δεύτερη μέρα διεξάγονταν στο στάδιο οι αγώνες των παίδων, πρώτα οι προκριματικοί και στην συνέχεια οι τελικοί. Τα αγωνίσματα ήταν δρόμος σταδίου, πάλη, πυγμαχία και παγκράτιο. Την τρίτη μέρα τελούνταν οι ιππικοί αγώνες στον ιππόδρομο το πρωί, ενώ το απόγευμα στο στάδιο γίνονταν οι αγώνες του πεντάθλου[6]. Το βράδυ της τρίτης μέρας γίνονταν θρησκευτικές τελετές προς τιμήν του Πέλοπα ιδρυτή των αγώνων. Η τέταρτη μέρα αποτελούσε την λαμπρότερη όλων. Η μέρα ξεκινούσε με εκδηλώσεις προς τιμήν του Δία και στην συνέχεια τελούνταν οι αγώνες δρόμου. Συνέχεια είχαν τα αγωνίσματα πάλης και ακολουθούσαν η πυγμαχία και το παγκράτιο. Τελευταίο αθλητικό γεγονός όμως της ημέρας αλλά και των αγώνων ήταν η οπλιτοδρομία. Η Πέμπτη και τελευταία μέρα των αγώνων ήταν αυτή της ανακήρυξης και στεφάνωσης των νικητών. Η τελετή γινόταν από τον γηραιότερο ελλανοδίκη στον πρόναο του ναού του Δία. Μετά την στέψη των νικητών ακολουθούσε επίσημο γεύμα στο Πρυτανείο ενώ το βράδυ στην Ολυμπία επικρατούσαν γλέντια και τραγούδια.
Οι Ολυμπιακοί αγώνες αποτελούσαν από την αρχαιότητα ήδη την μεγαλύτερη και διασημότερη Πανελλήνια αθλητική γιορτή. Σε όλη την περίοδο της αρχαιότητας οι αγώνες δεν έχασαν την αίγλη τους και προσέλκυαν κάθε ΄τέσσερα χρόνια την αθλητική ελίτ του Ελλαδικού χώρου. Μέχρι το 212 μ.Χ. με το διάταγμα του αυτοκράτορα Καρακάλλα. Με το διάταγμα αυτό αποδόθηκε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους ελεύθερους υπηκόους της αυτοκρατορίας με αποτέλεσμα αυτό να δώσει στον θεσμό έναν οικουμενικό χαρακτήρα. Το τέλος των αγώνων όμως δεν ήρθε σταδιακά αλλά απότομα στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. μετά από αυτοκρατορική εντολή και έμειναν στην αφάνεια για χίλια πεντακόσια χρόνια όταν και αναβίωσαν από τον Πιερ Ντε Κουμπερτέν και ον Δημήτριο Βικέλα τον 19ο αιώνα μ.Χ. όπου τελούνται μέχρι και στις μέρες μας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Βαλάνης, Π., Ιερα και Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα Ολύμπια, Δελφοί, Ισθμία, Νεμέα, Αθήνα 2004
- Χρόνης, Μ. Α., Ολυμπιακοί Αγώνες 28 Αιώνες Ιστορία Αθλητισμός Πολιτισμός, Αθήνα 2002
- Φίκας, Γ., Τέχνη και Πολιτισμός του Αρχαίου Κόσμου, Ολυμπία, σελ. 32-44, Αθήνα 2005
[1] Αρχαιολογικά δεδομένα των τελευταίων ετών αποκλείουν την όποια αθλητική δραστηριότητα στην περιοχή πριν από το 700 π.Χ. θεωρώντας το έτος αυτό ως το πραγματικό έτος ίδρυσης και καθιέρωσης των αγώνων.
[2] Ήταν όμως και μία προσπάθεια αρκετών πόλεων να προσεταιρισθούν το μεγαλείο των αγώνων ανάγοντας την αφετηρία τους σε έναν δικό τους θεό, ήρωα η πρόσωπο.
[3] Σε μία αντίστοιχη σύγκρουση πιθανόν να βρίσκονταν και οι Ηλείοι με τους Πισάτες για τον έλεγχο της Ολυμπίας εξαιτίας της αίγλης του ιερού της.
[4] Η εκεχειρία δεν επιβαλλόταν από το ιερατείο της πόλης όπως με άλλους αγώνες αλλά αποτελούσε μία πολιτική απόφαση κοσμικών ηγεμόνων
[5] Για αυτό τον λόγο οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πληθώρα πολεμικών αναθημάτων από ελληνικές πόλεις που ήταν στημένα στο ιερό ως τρόπαια.
[6] Το πένταθλο αποτελούταν από το άλμα, την δισκοβολία, το ακόντιο, δρόμο και πάλη.
Πηγή εικόνας
https://www.liberal.gr/politismos/arhaioi-olympiakoi-agones-i-istoria-toys
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/