Η κα. Anahit Nalbandyan, Επικεφαλής του τμήματος σύνταξης και εκδόσεων του Στρατιωτικού πανεπιστημίου της Αρμενίας – Δρ. Διεθνών Σχέσεων μιλάει στο GreekHumans
Διαβάστε παρακάτω αναλυτικά το πρώτο μέρος της συνέντευξης, που μας παραχώρησε, απαντώντας στις ερωτήσεις μας για την περιφερειακή ασφάλεια. Τα όσα μας ανέφερε για τον «παράγοντα» Τουρκία περιλαμβάνονται στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης, το οποίο θα ακολουθήσει με νεότερη δημοσίευση.
Εισαγωγική τοποθέτηση
κα. Nalbandyan, πρώτα από όλα επιτρέψτε μου να αναφέρω πως αισθανόμαστε ιδιαίτερη τιμή που έχουμε τη δυνατότητα να λάβουμε απαντήσεις από εσάς σε καίρια ζητήματα που περιλαμβάνονται στα επιστημονικά σας ενδιαφέροντα και αποτελούν σημαντικά θέματα της επικαιρότητας. Αρχικά, θα θέλαμε να μάθουμε πως προέκυψε το ενδιαφέρον σας για τις Διεθνείς Σχέσεις;
Ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δίνετε να εκφράσω τις σκέψεις και τις προσεγγίσεις μου για τα επίκαιρα θέματα και ζητήματα της διεθνούς πολιτικής.
Το ενδιαφέρον μου για τις διεθνείς σχέσεις έχει επηρεαστεί από το γεωπολιτικό ρόλο του Καυκάσου, μιας περιοχής πλούσιας σε ενεργειακούς πόρους, και λόγω των πολλών δυνατοτήτων και πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από αυτήν η σημασία και το ενδιαφέρον για το Νότιο Καύκασο έχει αυξηθεί σημαντικά. Η γεωοικονομική του αξία δημιούργησε τις αναγκαιότητες προς τρίτους δρώντες για αύξηση της επιρροής στις χώρες της περιοχής. Ως αποτέλεσμα η περιοχή έχει μετατραπεί, για πολλοστή φορά στη μακροχρόνια ιστορία της, σε πεδίο αναμέτρησης ανταγωνιστικών εθνικών συμφερόντων, με αποτέλεσμα να απειλείται άμεσα η περιφερειακή σταθερότητα.
Οι ενδοπεριφερειακές σχέσεις, ιδιαίτερα στους τομείς της ασφάλειας και της ενέργειας, επηρεάζονται καθοριστικά από την πολιτική μεγάλων δυνάμεων όπως οι Η.Π.Α., η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ρωσία, και περιφερειακών δυνάμεων όπως η Τουρκία και το Ιράν, οι οποίες φιλοδοξούν να καλύψουν το κενό που άφησε στον Καύκασο η κατάρρευση της σοβιετικής ηγεμονικής τάξης. Και ο γεωστρατηγικός ρόλος της Αρμενίας, που βρίσκεται στο σταυροδρόμι του Καυκάσου είναι εξόχως σημαντικός.
Περιφερειακή Ασφάλεια
Είναι φανερό πως, λόγω της επικαιρότητας, υφίσταται ιδιαίτερο ενδιαφέρον, στην ασταθή γεωπολιτική γειτονιά της Ελλάδας (ανατολική Μεσόγειος – Τουρκία – Καύκασος). Ποιες οι παράμετροι που διαταράσσουν την Περιφερειακή Ασφάλεια στην περιοχή κατά την άποψη σας;
Ο Νότιος Καύκασος, ως περιφερειακό υποσύστημα, χαρακτηρίζεται από ασύμμετρες πολιτικές δομές, περιλαμβάνοντας τρία ανεξάρτητα κράτη (Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Αρμενία) και τρεις αποσχισμένες αυτονομημένες δημοκρατίες ή περιοχές (Αμπχαζία, Ναγκόρνο-Καραμπάχ και Νότια Οσσετία). Η πολιτική, εθνοτική και θρησκευτική ποικιλομορφία του Καυκάσου καταδεικνύει, ότι το συγκεκριμένο περιφερειακό υποσύστημα παρουσιάζει περισσότερα στοιχεία ετερογένειας παρά ομοιογένειας. Επιπλέον, ζητήματα όπως η διέλευση, μέσω του Καυκάσου, των ενεργειακών πόρων επηρεάζουν την ασφάλεια στην περιοχή, στο βαθμό που δραστηριοποιούνται ενεργά σ’ αυτή και τρίτοι δρώντες.
Οι τρεις χώρες του Νοτίου Καυκάσου επιδιώκουν να προασπίσουν τα συμφέροντά τους, ισορροπώντας ανάμεσα στις ιδιαιτερότητες της περιοχής και τις δράσεις των περιφερειακών και μεγάλων δυνάμεων. Κάθε απόφαση αποτελεί έκφραση του εθνικού συμφέροντος, το οποίο για τα μικρά κράτη είναι η επιβίωση, δηλαδή να μπορεί το έθνος-κράτος να προστατέψει τη φυσική, πολιτική και πολιτιστική του ταυτότητα ενάντια στις διεισδύσεις των άλλων κρατών. Για να διατηρήσουν την πολιτιστική, γλωσσική και θρησκευτική τους ταυτότητα αυτά τα κράτη, αναζητούν τους επωφελέστερους διακανονισμούς για την προάσπιση του εθνικού τους συμφέροντος. Συχνά, το εθνικό συμφέρον εκφράζεται ως αναζήτηση επαρκούς ισχύος. Υπό αυτό το πρίσμα, η εθνική ισχύς και το εθνικό συμφέρον είναι έννοιες που σχετίζονται σε αυτήν την περιοχή. Μέσα στο πλαίσιο αυτό μία απόφαση εξωτερικής πολιτικής είναι απαραίτητα επηρεασμένη από την επιθυμία άσκησης ισχύος.
Οι εδαφικές εκκρεμότητες στον νότιο Καύκασο διατηρούν τα ζητήματα ασφάλειας πολύ υψηλά στην ατζέντα και των τριών όμορων κρατών. Οι μη οριστικά διευθετημένες διενέξεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας και Γεωργίας-Ρωσικής Ομοσπονδίας, δύνανται να θέσουν εν κινδύνω την περιφερειακή σταθερότητα ανά πάσα στιγμή. Πιθανότατα, μια ηγεμονική διευθέτηση μεταξύ Δύσης και Ρωσίας θα σταθεροποιήσει την περιοχή, που όμως στην τωρινή συγκυρία δεν φαίνεται ορατή. Η περιφερειακή τάξη στον Καύκασο πιθανόν μελλοντικά να εξαρτηθεί άμεσα από έναν ηγεμονικό διακανονισμό, Δύσης – Ρωσίας, ο οποίος, όπως σε όλα τα ηγεμονικά σχήματα, θα προϋποθέτει έναν αποδεκτό συσχετισμό ισχύος ανάμεσα στους κύριους δρώντες, και μια ταυτόχρονη ανεκτή ιεραρχία μεταξύ ηγετικών και υποδεέστερων δυνάμεων.
Οι σχέσεις των μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων, που βρίσκονται σε μία κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων, επηρεάζουν άμεσα τις χώρες του Καυκάσου, στις οποίες η πρόσκτηση επαρκούς ισχύος εξακολουθεί να ιεραρχείται ως σημαίνουσα για τα αντιτιθέμενα κράτη, προσπαθώντας να συσχετίσουν την δική τους ασφάλεια με τις στοχοθεσίες των περιφερειακών δυνάμεων. Επομένως, οι αντικειμενικοί σκοποί και η εξωτερική πολιτική των κρατών του Καυκάσου καθορίζονται πρωτίστως από τα συμφέροντα των κυρίαρχων παικτών της περιοχής. Έτσι, η σταθερότητα στην περιοχή είναι συνάρτηση της συγκεκριμένης σύνθετης ισορροπίας.
Από γεωπολιτική άποψη η Τουρκία κατέχει κεντρική θέση στους ανταγωνισμούς των μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων για την περιοχή του Καυκάσου. Συνδέοντας την Ευρασία με τις θερμές θάλασσες της Μεσογείου και τις περιοχές της Μέσης Ανατολής με την Κασπία, που είναι κέντρο γεωοικονομικών πηγών, η δυναμική της Τουρκίας είναι σημαντική. Αλλά η γεωστρατηγική θέση αυτή καθαυτή δεν είναι αξία, αλλά αποκτά αξία όταν χρησιμοποιείται ως εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής.
Η διάλυση της ΕΣΣΔ αποτέλεσε μία ευκαιρία για την Τουρκία να επεκτείνει την επιρροή της στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, δημιουργώντας στην τουρκική διπλωματία ελπίδες για διεύρυνση της επιρροής στην περιοχή με σκοπό να διατηρήσει τη γεωπολιτική αξία της αφού ο ρόλος της ως δυτικού συμμάχου στα σύνορα με την πρώην ΕΣΣΔ είχε υποβαθμιστεί. Η Τουρκία είχε πλέον μικρότερη βαρύτητα για τη Δύση και άρχισε να αναζητά ένα νέο ρόλο στο γεωπολιτικό χάρτη. Αξιοποιώντας τη γεωγραφική της θέση, η Τουρκία προσπάθησε να παρουσιαστεί ως γέφυρα μεταξύ Δύσης και Ανατολής προς την Κεντρική Ασία. Η γεωγραφική θέση του Καυκάσου προσφέρει στην Τουρκία τη δίοδο προς την Κεντρική Ασία, αποτελώντας την πύλη εισόδου προς αυτήν. Οι τουρκικές φιλοδοξίες να περιέλθουν οι μουσουλμανικές δημοκρατίες στην σφαίρα επιρροής της, βασίζονταν στους κοινούς ιστορικούς και γλωσσικούς δεσμούς με τους λαούς της Κεντρικής Ασίας. Η πραγματοποίηση ιδεών του «Παντουρκισμού» με την ένωση των τουρκόφωνων χωρών θα μπορούσε να λάβει διάφορες μορφές, όπου τον κυρίαρχο ρόλο θα είχε η Τουρκία. Η χώρα που δημιουργούσε εμπόδιο για τα σχέδια της Τουρκίας ήταν η Αρμενία, οι σχέσεις με την οποία διαχρονικά χαρακτηριζόταν από μεγάλη ένταση.
Οι επιδιώξεις της Τουρκίας δεν έχουν ευοδωθεί λόγω εσωτερικών προβλημάτων, και εξαρτώνται από τις σχέσεις της με μεγάλες δυνάμεις. Ο ρόλος της Ρωσίας αποτρέπει τις μαξιμαλιστικές φιλοδοξίες της Τουρκίας στο σύνολο του Καυκάσου. Οι επιθυμίες της Τουρκίας να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη στον Καύκασο μέσω του Αζερμπαϊτζάν επηρέαζαν αρνητικά τα ρωσικά συμφέροντα.
Οι μαξιμαλιστικές προσεγγίσεις της Τουρκίας δεν αφορούν μόνο στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία αλλά και στην περιοχή της Μεσογείου. Ένα μείγμα νεο-οθωμανισμού, θρησκείας, εθνικισμού και την πολιτική να επεκτείνει την επιρροή της σε χώρες ή περιοχές που αποτελούσαν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχει οδηγήσει σε μια πολύ πιο διεκδικητική και επιθετική τουρκική εξωτερική πολιτική, που η ΕΕ μέχρι στιγμής δεν υιοθέτησε μία σφαιρική στρατηγική ανάμιξης, ούτε επέδειξε την θεσμική ετοιμότητα για την ανάληψη ενός πιο ενεργού ρόλου. Η ΕΕ συνιστά και λειτουργεί ως ένας πολιτικός δρων που ασκεί ήπια ισχύ. Αυτή η μορφή δράσης στα πλαίσια ενός κρατο-κεντρικού διεθνούς συστήματος περιορίζει την θέση και τον ρόλο της ΕΕ.
Για το GreekHumans
Αριστείδης Ρούνης, Ιδρυτής και αρχισυντάκτης