Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Εισαγωγή
Η μάχη του Tannenberg διεξήχθη κατά τους πρώτους μήνες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Α΄ ΠΠ). Αποτελεί τρόπον τινά μια εξαίρεση στο γενικό κανόνα των όσων διαδραματίσθηκαν στα μέτωπα του τετραετούς πολέμου.
Ο Μεγάλος Πόλεμος αποτελεί δίχως αμφιβολία μια από τις πιο παράλογες και ακατανόητες σελίδες ιστορίας της Ευρώπης. Πρόκειται για μια σύρραξη την οποία κανείς δεν επιθυμούσε, αλλά όλοι υπέθαλψαν. Στοίχισε τη ζωή σε 10 εκατομμύρια στρατιώτες, και τραυμάτισε τους διπλάσιους για λίγα χιλιόμετρα γης και για την επιβεβαίωση του απαρχαιωμένου και ξεπερασμένου τρόπου διεξαγωγής εχθροπραξιών, που όλοι σχεδόν οι Στρατηγοί έφεραν, ως κατάλοιπα των Ναπολεόντειων πολέμων.
Το πλέγμα συμφωνιών και υποχρεώσεων των μεγάλων δυνάμεων έκανε τη δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου από τον Γκάβριλο Πρίντσιπ, τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Το ευρωπαϊκό «τραπεζομάντηλο» είχε γλυτώσει τελευταία στιγμή, σε Μαρόκο, Βοσνία και Βαλκάνια στις αρχές του 20ου αιώνα.
Με την κήρυξη του πολέμου, την πρωτοβουλία ανέλαβε κατά βάση η Γερμανία. Το σχέδιο Schlieffen ήταν αρκετά απλό. Για τη Γερμανία, η Γαλλία σχεδίαζε επίθεση στην Αλσατία και τη Λωραίνη. Αυτό την καθιστούσε επιρρεπή σε παράδοση αν έπεφτε το Παρίσι. Οι λεγεώνες του Kaiser αναμενόταν να κερδίσουν σε έξι εβδομάδες και εν συνεχεία με το προηγμένο γερμανικό σύστημα σιδηροδρόμων να μεταφερθούν στην Ανατολή. Οι άξονες επιχειρήσεων ήταν δύο. Κατά την πρώτη κατεύθυνση, διεξαγωγή επίθεσης στη Δύση και κατά δεύτερον αμυντική επιχείρηση στην Ανατολή απέναντι στην Τσαρική Ρωσία.
Η προπαρασκευή
Εξαιτίας του προαναφερθέντος σχεδίου, στην Πρωσία η Γερμανία είχε διαθέσει μόνο την Όγδοη Στρατιά υπό τον Maximilian von Prittwitz. Κυριαρχούσε η άποψη πως η νίκη στο «Δυτικό Μέτωπο» θα ερχόταν πριν προλάβουν οι Ρώσοι να κινητοποιήσουν πλήρως τις δυνάμεις τους. Τα πράγματα ωστόσο εξελίχθησαν διαφορετικά. Τα δύο πέμπτα του ρωσικού στρατού σε καιρό ειρήνης βρίσκονταν γύρω από τη Βαρσοβία στη Ρωσική Πολωνία, καθιστώντας τα άμεσα διαθέσιμα για δράση. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτής της δύναμης επρόκειτο να κατευθυνθεί νότια κατά της Αυστροουγγαρίας, η οποία πολεμούσε σε μεγάλο βαθμό έναν μονομέτωπο πόλεμο, η Πρώτη και η Δεύτερη Στρατιά αναπτύχθηκαν βόρεια για να εισβάλουν στην Ανατολική Πρωσία. Διασχίζοντας τα σύνορα στις 15 Αυγούστου, η Πρώτη Στρατιά του στρατηγού Paul von Rennenkampf κινήθηκε δυτικά με στόχο να καταλάβει το Königsberg και να οδηγήσει στη Γερμανία. Στα νότια, η Δεύτερη Στρατιά του στρατηγού Alexander Samsonov ακολούθησε, χωρίς να φτάσει στα σύνορα μέχρι τις 20 Αυγούστου. Η 1η Στρατιά του Rennenkampf(Νιέμεν) αποτελούνταν από 246.000 άνδρες και 800 πυροβόλα. Η 2η του Samsonov(Νάρεβ) είχε 289.000 μάχιμους άνδρες και 780 πυροβόλα. Οι Γερμανοί είχαν δύναμη 219.000 και 600 πυροβόλα.
H προσωπική αντιπάθεια των δύο στρατηγών και ένα σύμπλεγμα λιμνών, ανάγκαζε τους δύο στρατούς σε ξεχωριστές κινήσεις. Οι ρωσικές επιτυχίες σε Stallupönen και Gumbinnen θορύβησαν τον Prittwitz, ο οποίος διέταξε την εγκατάλειψη της Ανατολικής Πρωσίας υπό τον φόβο περικύκλωσης από τα τσαρικά στρατεύματα. Η αντίδραση του Γερμανικού Επιτελείου ήταν σιδηρά. Ο Αρχηγός Helmut von Moltke απέλυσε τον Prittwitz και διόρισε στη θέση του τον Paul von Hindenburg καθώς και τον στρατηγό Erich Ludendorff.
Η μάχη
Το πεδίο της μάχης ορίζεται από το Allenstein στον Βορρά, Ortelsburg στην Ανατολή, Soldau Νότια και Eylau στη Δύση. Πρόκειται για ένα τετράπλευρο έκτασης 100 μιλίων, η ανατολική πλευρά του οποίου οριοθετείται από τον λιμνότοπο της Μαζουρίας, ένα σύνολο ελών και λιμνών, με λίγους μόνο καλούς δρόμους να τον διασχίζουν.
Λίγο πριν την αλλαγή διοίκησης, ο αναπληρωτής καθηκόντων συνταγματάρχης Max Hoffmann, μετακίνησε το 1ο Σώμα Στρατού στο αριστερό άκρο της παράταξης της Δεύτερης Ρωσικής Στρατιάς του Samsonov. Το 17ο Σώμα καθώς και το 1ο Σώμα Εφέδρων, κινήθηκαν προς την δεξιά πτέρυγα των Ρώσων. Ήταν ένα έξυπνο αλλά ριψοκίνδυνο σχέδιο, καθώς ενδεχόμενη στροφή της 1ης Ρωσικής Στρατιάς υπό τον Rennenkampf προς Νότο, θα απειλούσε σοβαρά το αριστερό γερμανικό <<φτερό>>. Διακρίνοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο για το Königsberg, o Hoffmann ανέπτυξε την 1η Μεραρχία Ιππικού προς διαφύλαξη του νότιου και ανατολικού τομέα της πόλης.
Η κατάσταση του μετώπου στις 23 Αυγούστου
Στις 23 Αυγούστου οι Hindenburg και Lundendorff ανέλαβαν τη διοίκηση και έθεσαν άμεσα σε εφαρμογή το προαναφερθέν σχέδιο. Ο στόχος ήταν να περικυκλωθούν οι Ρώσοι. Θεωρώντας την τακτική αυτή τη γερμανική συμβολή στην διεξαγωγή πολέμου, οι δύο στρατηγοί δεν δίστασαν να υιοθετήσουν τις προτάσεις του Hoffmann.
Η κατάσταση του μετώπου στις 26 Αυγούστου
Η Δεύτερη Ρωσική Στρατιά ήταν παραταγμένη στον άξονα Β-Ν(Allenstein- Soldau), με μέτωπο προς Δ(Eylau) και τα νώτα προς τις λίμνες Μαζουρίας. Η κύρια μάχη ξεκίνησε στις 26 Αυγούστου. Το Γερμανικό 17ο ΣΣ επιτέθηκε στα δεξιά της Ρωσικής παράταξης και απώθησε τμήματα του Ρωσικού 6ου ΣΣ προς Seeburg και Bischofstein. Το 20ο Γερμανικό ΣΣ κράτησε τις θέσεις του στο Tannenberg, τη στιγμή που το Ρωσικό 13ο έμπαινε ανενόχλητο στο Allenstein. Η κατάσταση ήταν δύσκολη για τους; Ρώσους, καθώς η δεξιά πτέρυγα είχε ήδη αρχίσει να συμπτύσσεται. Την επομένη 27 Αυγούστου, το 1ο Γερμανικό ΣΣ υπό τον Hermann von François επιτέθηκε με σφοδρές βολές πυροβολικού στο Osdau, διαρρηγνύοντας τις γραμμές του 1ο Ρωσικού ΣΣ. Επιπλέον, οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν πλέον τη σιδηροδρομική γραμμή και τον αμαξιτό δρόμο για υποχώρηση. Ο Hindenburg παραπλάνησε τον Samsonov κάνοντας τον να πιστέψει πως η κύρια μάχη θα δοθεί στον Νότιο τομέα. Ο Samsonov μετέφερε το 13ο ΣΣ από το Allenstein στο Tannenberg.
Στις 28 Αυγούστου οι γερμανικές πτέρυγες συνέχισαν να απωθούν τους Ρώσους. Ο Samsonov άρχισε να υποχωρεί, ζητώντας από τον Rennenkampf να εκτραπεί νοτιοδυτικά προς βοήθεια του. Το 1ο ΣΣ υπό τον François ωστόσο είχε υπερκεράσει το αριστερό ρωσικό άκρο και είχε καταλάβει θέσεις αποκλεισμού στα νοτιοδυτικά μεταξύ Niedenburg και Willenburg. Σύντομα ενώθηκε με το 17ο, το οποίο είχε κάνει το ίδιο με την δεξιά πτέρυγα των Ρώσων. Υποχωρώντας προς ΝΑ, ο Samsonov αντιλήφθηκε πως είχε περικυκλωθεί. Η γερμανική μέγγενη είχε «κλείσει» σε μια σφιχτή «θανάσιμη αγκαλιά», από την οποία δεν υπήρχε διαφυγή. Το πυροβολικό του Kaiser υπήρξε ανηλεές, Η Δεύτερη Ρωσική Στρατιά υπέστη τρομακτικές απώλειες και ο Samsonov αυτοκτόνησε, ενόσω τα στρατεύματά του ήταν περικυκλωμένα.
Η κατάσταση του μετώπου στις 30 Αυγούστου
Συμπεράσματα
Η μάχη του Tannenberg άφησε πίσω της περίπου 30.000 Ρώσους στρατιώτες νεκρούς, ενώ αιχμαλωτίστηκαν και περισσότεροι από 90.000. Ήταν μια νίκη που εξύψωσε το γερμανικό ηθικό και ατσάλωσε τη σιγουριά για νίκη στον πόλεμο. Στην πραγματικότητα ήταν απλά ένα χτύπημα εναντίον της Ρωσίας, η οποία αποτραβήχτηκε από τα σύνορα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Αν συνυπολογίσει κανείς την αποτυχία στο δυτικό μέτωπο και την πρώτη μάχη του Μάρνη στις αρχές Σεπτέμβρη, αυτομάτως η γενικότερη σημασία της μάχης υποβαθμίζεται.
Ο Hoffmann πήρε ένα μεγάλο ρίσκο. Η σύγκρουση θα μπορούσε να αποτελέσει πανωλεθρία για τις <<λεγεώνες>> του Γουλιέλμου. Η προσωπική αντιπαράθεση των Ρώσων Στρατηγών και η ατολμία τους να εκμεταλλευτούν τις επιτυχίες σε Stallupönen και Gumbinnen υπήρξαν καταλυτικής σημασίας. Έχει διατυπωθεί η άποψη από ειδικούς της εποχής εκείνης κυρίως αλλά και μεταγενέστερους, πως αν τα τσαρικά στρατεύματα πίεζαν περισσότερο και <<έσπαζαν>> το κέντρο της Γερμανικής παράταξης, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα είχε τελειώσει πριν συμπληρωθούν 4 μήνες από την έναρξή του.
Για την Αυτοκρατορική Γερμανία βέβαια, η κατάσταση ήταν διαφορετική. Η μάχη αρχικά ονομάστηκε μάχη του Allenstein, αλλά για λόγους προπαγάνδας μετονομάστηκε σε Tannenberg. Εκεί, στις 15 Ιουλίου 1410 η Πολωνο-Λιθουανιή συμμαχία νίκησε το τάγμα των Τευτόνων. Παρουσιάστηκε επομένως ως μάχη-εκδίκηση.
Η νίκη προκάλεσε όμως και μακροπρόθεσμες εξελίξεις. Έχει υποστηριχθεί πως ο Hindenburg υιοθέτησε την τακτική του Αννίβα στις Κάννες(216 π.Χ.). Πρόκειται για μία μάχη που είχε επηρεάσει καθοριστικά τη γερμανική αντίληψη πολέμου. Η νίκη αυτή λοιπόν δημιούργησε έναν ήρωα, ο οποίος ξεπέρασε το Γενικό Επιτελείο και τον ίδιο τον Kaiser. Παρά το γεγονός πως αρκετοί Αγγλοσάξονες αναλυτές υποστηρίζουν πως η περίφημη διπλή περικύκλωση προέκυψε ως τακτική από τις περιστάσεις, καθώς γερμανικός αντικειμενικός στόχος ήταν η ανακοπή της ρωσικής επιθετικότητας, οι Γερμανοί θεώρησαν πως το δίδυμο Hindenburg- Ludendorff θα έφερνε τη νίκη.
Όπως έχει αποδείξει πολλάκις η ιστορία, οι στρατιωτικοί δε μπορούν να διαχειριστούν το πολιτικό σκέλος ενός πολέμου. Σύμφωνα με τον Winston Churchill, η νίκη της Entente στον Μεγάλο Πόλεμο, οφείλεται στο γεγονός ότι τις αποφάσεις έπαιρναν οι πολιτικοί και όχι οι στρατηγοί. Η Γερμανία δεν είχε έναν πολιτικό «πρώτης γραμμής». Ο Αυτοκράτορας, το Γενικό Επιτελείο αλλά και το Reichstag αδυνατούσαν να καταρτίσουν ένα σαφές σχέδιο. Ως εκ τούτου, οι δύο περίλαμπροι Στρατηγοί ανέλαβαν τα ηνία, ο Hindenburg με γνωστή αδιαφορία για την πολιτική και φυσικά ο Ludendorff.
Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε πως η μάχη του Tannenberg ήταν από τις ελάχιστες μάχες ελιγμών σε έναν μακρότατο στατικό πόλεμο χαρακωμάτων. Είναι μια από τις πιο διδακτικές μάχες στην πολεμική ιστορία, και ίσως έχει μια βαθύτερη σημασία. Με αφορμή τη μάχη επανέρχεται στο προσκήνιο ο Paul von Hindenburg. 67 χρόνων τότε, ο Hindenburg αναλαμβάνει καθήκοντα για να μην παραδοθούν στους Ρώσους τα εδάφη ανατολικά του Βιστούλα, αλλά θα γίνει μόνιμος <<ένοικος>> στις σελίδες της ιστορίας, για την στρατιωτική του ιδιοφυία (όπως παραδέχεται και ο Churchill) αλλά και για την έλλειψη πολιτικού αισθητηρίου και πυγμής, μέχρι και τον θάνατό του 20 χρόνια αργότερα.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- John Keegan: Der Erste Weltkrieg. Eine europäische Tragödie. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 2001
- Αλεξάντρ Σολζενίτσιν: August Vierzehn. Luchterhand, Neuwied 1973.
- Markus Pöhlmann: Tod in Masuren: Tannenberg, 23. bis 31. August 1914. In: Stig Förster, Markus Pöhlmann und Dierk Walter (Hrsg.): Schlachten der Weltgeschichte. Von Salamis bis Sinai.H. Beck, München ³2002, S. 279-293
- Dennis E. Showalter: Clash of empires, 1914. Verlag Brassey’s, Washington 2004
- Norman Stone: The Eastern Front 1914–1917.Penguin Books Ltd., London 1998
- Karl Tschuppik, Hindenburg, Foreign Affairs, Vol. 10, No. 1 (Oct., 1931), pp. 54-69
- Bruno Meinecke, A Modern Cannae, The Classical Weekly , Mar. 30, 1925, Vol. 18, No. 20 (Mar. 30, 1925), pp. 157-159
Πηγή εικόνων
Βιογραφικό συντάκτη