Της Κατερίνας Τσάλιου*
«Νάουσα: μία πόλη, ένα δρώμενο, μία ιστορία».
Η Νάουσα είναι μία πόλη χτισμένη στους πρόποδες του όρους Βερμίου, στην Κεντρική Μακεδονία, σε υψόμετρο περίπου 330 μέτρων. Μία όμορφη πόλη, με αρκετή ιστορία η οποία γεμίζει με πλήθος κόσμου κατά την περίοδο των Αποκριών. Τί κάνει μία πόλη όμως τόσο γνωστή εκείνη την περίοδο; Περπατώντας στους δρόμους της πόλης το πρωί της Κυριακής των πρώτων και δεύτερων Αποκριών, θα ακούσεις έναν ήχο. Έναν ήχο που προμηνύει ένα τελετουργικό. Ο ήχος του ζουρνά και του νταουλιού. Ακολουθώντας τον ήχο, βρίσκεσαι μπροστά σε ένα «μπουλούκι». Και έτσι ξεκινάνε όλα. Ένα έθιμο, πολλά συναισθήματα τόσο για τους επισκέπτες όσο και για αυτούς που πρωταγωνιστούν στο δρώμενο.
Το έθιμο της Νάουσας τις Απόκριες είναι γνωστό ως “Μπούλες και Γενίτσαροι” και αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αποκριάτικα έθιμα της Ελλάδας. Πρόκειται για ένα δρώμενο με ρίζες στην Οθωμανική περίοδο και πιθανώς σε παλαιότερες Διονυσιακές γιορτές. Κεντρικό ρόλο έχουν οι Γενίτσαροι και η Μπούλα. Οι Γενίτσαροι είναι νέοι άνδρες της περιοχής, οι οποίοι φορούν φουστανέλες, περίτεχνα κεντημένα γιλέκα και χαρακτηριστικές μάσκες από κερί και πανί, που καλύπτουν ολόκληρο το πρόσωπό τους. Η Μπούλα είναι επίσης άνδρας, ντυμένος με γυναικεία παραδοσιακή στολή. Η προετοιμασία των Γενίτσαρων και της Μπούλας στο αποκριάτικο έθιμο είναι μια αυστηρή και τελετουργική διαδικασία, γεμάτη συμβολισμούς και μυσταγωγία.
Το ντύσιμο το παρακολουθούν συγγενείς και επισκέπτες. Κάθε τελεστής περιμένει να περάσει από το σπίτι του το μπουλούκι, που με τη συνοδεία ζουρνά και νταουλιού θα τον πάρει για να συνεχίσουν μαζί τη χορευτική πομπή. Όταν ακουστεί η μελωδία Ζαλιστός, ο Γενίτσαρος βγαίνει στο παράθυρο ή στο μπαλκόνι του σπιτιού να χαιρετίσει το μπουλούκι, ανασηκώνοντας τα χέρια ψηλά και τινάζοντας το άνω μέρος του κορμιού του τρεις φορές. Χαιρετάει την οικογένειά του και τα άτομα που βοήθησαν στο ντύσιμό του, κάνει τον σταυρό του στο κατώφλι του σπιτιού, παίρνει από το χέρι τους υπόλοιπους χορευτές και τους οργανοπαίκτες και ενσωματώνεται στο μπουλούκι. Ο χαιρετισμός μεταξύ των τελεστών γίνεται με χειραψία και ταυτόχρονη αναπήδηση στο ένα πόδι τρεις φορές, ώστε να ακουστούν τα ασήμια, δηλαδή νομίσματα, κοσμήματα και φυλαχτά τοποθετημένα στη φορεσιά στο ύψος του στήθους, τη πλάτης, αλλά και στη φουστανέλα του γενίτσαρου.
Αντίστοιχα, ο άντρας που θα υποδυθεί την Μπούλα ντύνεται και αυτός στο σπίτι του με συγκεκριμένο εθιμοτυπικό. Μόλις φτάσει έξω από την πόρτα το μπουλούκι με τα όργανα, η Μπούλα βγαίνει και αποχαιρετά τα μέλη της οικογένειας, προσκυνώντας και φιλώντας το χέρι τους ενώ εκείνοι την φιλοδωρίζουν με χρήματα. Μετά χαιρετίζει με τον ίδιο τρόπο το μπουλούκι και τους οργανοπαίκτες και ξεκινούν την περιφορά τους στους δρόμους της πόλης με πατινάδα.
Παρακολουθώντας για τέταρτη φορά το έθιμο βλέπω τη συγκίνηση χαραγμένη στο πρόσωπο των συγγενών. Το έθιμο είναι σημαντικό για τους συμμετέχοντες όσο και για την οικογένειά τους. Η περηφάνια δεν λείπει από το πρόσωπο της οικογένειας.
Αφού τελειώσει το «μάζεμα», όλα τα μπουλούκια μαζί ξεκινούν για το Δημαρχείο, όπου φθάνουν πια το μεσημέρι. Ο αρχηγός του μπουλουκιού, συνοδευόμενος από την Μπούλα, μπαίνει στο Δημαρχείο, χαιρετά τον τοπικό άρχοντα (Δήμαρχο) και ζητά την καθιερωμένη άδεια για την τέλεση του εθίμου. Είναι η στιγμή όπου δηλώνεται έμπρακτα η συμμετοχή του Δήμου της πόλης στην επιτέλεση του εθίμου μέσω του ανώτατου αιρετού τοπικού άρχοντα.
Αφού πάρουν την άδεια, ξεκινάνε και χορεύουν μπροστά από το δημαρχείο διάφορους τοπικούς χορούς τους οποίους θα επιλέξει το κάθε «μπουλούκι». Ιδιαίτερα συγκίνηση προκαλεί η επιλογή της «Μακρυνίτσας», ενός χορού συνδεδεμένου με την ιστορία της Νάουσας. Ο χορός αυτός συνδέεται που συνδέεται με την ηρωική αντίσταση των Ναουσαίων ενάντια στους Οθωμανούς το 1822.
Ο χορός σχετίζεται επίσης με τις γυναίκες της Νάουσας, που έπεσαν στον ποταμό Αράπιτσα ώστε να μην πέσουν στα χέρια των Οθωμανών. Χορεύεται με αργόσυρτα και βαριά βήματα, αποδίδοντας σεβασμό στη μνήμη των γυναικών αυτών.
Όταν πια αργά το απόγευμα φτάσουν τα μπουλούκια στη συνοικία Αλώνια, οι τελεστές βγάζουν τους προσώπους. Από τη στιγμή αυτή μπορούν πλέον να πάρουν μέρος στον χορό και χορευτές που συμμετείχαν στο δρώμενο παλαιότερα, χωρίς όμως τις παραδοσιακές φορεσιές.
Αναφέροντας περιληπτικά το έθιμο, ένα είναι σίγουρο. Το έθιμο αυτό έχει βαθιές ρίζες και προκαλεί διάφορα συναισθήματα, πέραν της συγκίνησης, στους επισκέπτες. Κάθε χρόνο επισκέπτομαι αυτό τον τόπο για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς είναι η αγάπη μου για την παράδοση και το δρώμενο. Άλλος ένας είναι η φιλοξενία των Ναουσαίων. Και παρόλο το κρύο ή τις καιρικές αντιξοότητες, οι Ναουσαίοι είναι πάντα εκεί για να ενώσουν όλους τους ανθρώπους μέσα από αυτό το έθιμο.
Σημείωση: οι πληροφορίες γύρω από το έθιμο έχουν παρθεί από το επίσημο site του ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες».
https://www.genitsaroikaimpoules.com/
Φωτογραφίες: Κατερίνα Τσάλιου
* Η Κατερίνα Τσάλιου είναι Νομικός – Information Security Analyst