Του Παναγιώτη Μακρή*
Η περιοχή της Νεμέας αποτελεί μία εύφορη κοιλάδα αποτελούμενη από δασωμένα βουνά στα σύνορα τεσσάρων νομών της Κορινθίας, της Αχαΐας, της Αργολίδος και της Αρκαδίας. Η ονομασία της περιοχής προέρχεται από την λέξη νέμος που σημαίνει λιβάδι και μέχρι και σήμερα το όνομα της αντηχεί στους αιώνες αφού είναι ο τόπος που ο σπουδαίος ήρωας Ηρακλής επιτέλεσε τον πρώτο του άθλο όταν σκότωσε το λιοντάρι της Νεμέας[1].
Όπως και σε κάθε αγώνα πανελλήνιου χαρακτήρα έτσι και για τα Νέμεα υπήρχαν διάφοροι μύθοι σχετικά με την ίδρυση τους. Οι αρχαιότερες πηγές μάλιστα θεωρούνται οι ποιητές Πίνδαρος και Βακχυλίδης καθώς και ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης στο έργο του Υψιπύλη.
Σύμφωνα με τον μύθο λοιπόν ο Λυκούργος ο βασιλιάς του Άργους και η Ευρυδίκη απέκτησαν τον Οφέλτη μετά από πολλούς κόπους. Ένας χρησμός της Πυθίας όμως ανέφερε πως το παιδί προκειμένου να γίνει δυνατό δεν θα έπρεπε να ακουμπήσει στο χώμα μέχρι να μάθει να περπατά. Την φροντίδα του Οφέλτη ανέλαβε η Υψιπύλη. Όπως περπατούσε όμως στην εξοχή η νεαρή τροφός μαζί με τον Οφέλτη, συνάντησε τους επτά βασιλείς του Άργους στην εκστρατεία τους ενάντια στην Θήβα. Η τροφός άφησε τον μικρό Οφέλτη πάνω σε φρέσκα αγριοσέλινα και πήγε να δείξει στους βασιλιάδες την πηγή που αναζητούσαν. Τότε ένα φίδι δάγκωσε τον Οφέλτη σκοτώνοντας τον. Οι Αργείοι αμέσως σκότωσαν το φίδι και έθαψαν το νεαρό παιδί ιδρύοντας προς τιμήν του τα Νέμεα. Σε μία μεταγενέστερη εκδοχή του ιδρυτικού μύθου των αγώνων, ως ιδρυτής τους φέρεται ο Ηρακλής ο οποίος ίδρυσε τους αγώνες προς τιμήν του Δία που τον βοήθησε να νικήσει το λιοντάρι της Νεμέας.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως μέσα από αυτούς τους μύθους ερμηνεύονται έθιμα όπως η βράβευση με κλαδιά από αγριοσέληνο ή η ύπαρξη μιας πρώιμης λατρείας χθόνιου χαρακτήρα η οποία αντικαταστάθηκε από την λατρεία ενός Ολύμπιου Θεού όπως και στην περίπτωση δηλαδή των υπολοίπων Πανελλήνιων αγώνων. Οι δύο μύθοι υποδηλώνουν επίσης την σημασία που είχε η πόλη του Άργους στην διεξαγωγή των αγώνων αφού στην μία εκδοχή οι βασιλιάδες που συναντά η Υψιπύλη είναι από το Άργος ενώ στον μύθο του Ηρακλή το Άργος θεωρείται η πόλη καταγωγής του μεγάλου ήρωα.
Ο λόγος που η πόλη του Άργους ήταν τόσο σημαντική για την γιορτή των Νέμεων φαίνεται από το γεγονός πως μέσα στην χιλιετή παρουσία τους τα Νέμεα διεξήχθησαν στην Νεμέα μόλις το ¼ από αυτά καθώς το υπόλοιπο διάστημα τελούνταν στο Άργος. Φαίνεται πως οι Αργείοι μετέφεραν η αναβίωσαν τα Νέμεα στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. μετά την επικράτηση τους επί των Κλεωνών μίας γειτονικής πόλης στο Άργος[2]. Οι αγώνες επανέρχονται στην Νεμέα το 340-330 π.Χ. μέσα από την πολιτική του Φιλίππου Β’ να συσπειρώσει όλους τους Έλληνες. Οι Αγώνες θα παραμείνουν εκεί για εβδομήντα χρόνια περίπου όπου θα μεταφερθούν εκ νέου στο Άργος όπου θα παραμείνουν έως το 235 π.Χ. όταν ο Άρατος ο Σικυώνιος ο αρχηγός της Αχαϊκής συμπολιτείας αποφασίζει την διεξαγωγή των αγώνων ξανά στην Νεμέα.
Όσον αφορά τους ίδιους τους αγώνες τελούνταν κάθε δύο χρόνια κατά δεύτερο και τέταρτο έτος της κάθε Ολυμπιάδας μετά το θερινό ηλιοστάσιο[3]. Στα Νέμεα διεξάγονταν όλα τα γυμνικά αγωνίσματα στο πρότυπο των Ολυμπιακών αγώνων ενώ στα ιππικά αγωνίσματα διεξάγονταν μόνο η αρματοδρομία με τέθριππο και η ιπποδρομία. Μάλιστα όπως και στους Ολυμπιακούς αγώνες έτσι και στα Νέμεα πριν από τα γυμνικά και ιππικά αγωνίσματα τελούνταν αγώνες σαλπιγκτών και κηρύκων[4].Μία καινοτομία των Νέμεων μάλιστα είναι το γεγονός πως οι αθλητές χωρίζονταν σε τρείς αντί για δύο ηλικιακές κατηγορίες και συγκεκριμμένα στους Παίδας, στους Αγενείους και στους Άνδρες ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στους ύστερους χρόνους δικαίωμα συμμετοχής στα Νέμεα είχαν και οι γυναίκες. Δυστυχώς δεν μας έχει διασωθεί καμία πληροφορία για το πρόγραμμα διεξαγωγής των αγώνων αλλά είναι πολύ πιθανόν να τελούνταν στα πρότυπα των υπόλοιπων Πανελλήνιων αγώνων ενώ την περίοδο διεξαγωγής τους επικρατούσε εκεχειρία.. Μετά την τυπική ιεροτελεστία με θυσίες προς τον Νέμειο Δία θα πραγματοποιούταν και η διεξαγωγή των Αγώνων οι οποίοι θα διαρκούσαν από τρεις έως πέντε ημέρες.
Η τελευταία αναφορά διεξαγωγής των Νέμεων στο Άργος είναι επί Αυτοκράτορα Γορδιανού τον 3ο αιώνα μ.Χ. Από την άλλη πλευρά στην Νεμέα και μετά την απομάκρυνση των Αγώνων το 270 περίπου π.Χ. το ιερό και η πόλη αρχίζουν να εμφανίζουν σημάδια εγκατάλειψης. Η Νεμέα θα γνωρίσει μία μικρή αναβίωση στα Παλαιοχριστιανικά χρόνια όπου η περιοχή θα μετατραπεί σε έναν μεγάλο οικισμό όμως πολύ γρήγορα σχεδόν έναν αιώνα μετά θα εγκαταλειφθεί οριστικά τον 6ο αιώνα μ.Χ. εξαιτίας επιδρομών από Σλαβικά φύλα.
Τα Νέμεα μπορεί να μην είχαν την ίδια απήχηση που είχαν άλλοι Πανελλήνιοι αγώνες όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ή τα Πύθια, αυτό όπως δεν σημαίνει πως δεν αποτελούσαν μία από τις σημαντικότερες και πιο ιερές γιορτές της Αρχαιότητας. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στην περιοχή της Νεμέας αποτελούν μόνιμη υπενθύμιση για τον επισκέπτη πως η Νεμέα αποτέλεσε έστω και για λίγο ένα Πανελλήνιο αθλητικό κέντρο του Αρχαίου κόσμου και ένα Πανελλήνιο ιερό.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Βαλαβάνης, Π., Ιερα και Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα Ολύμπια, Δελφοί, Ισθμία, Νεμέα, Αθήνα 2004
- Bαλαβάνης, Π., Άθλα, Αθλητές και Έπαθλα Αθήνα 1996Walker J. Ross, E.
- Malchrowicz-Mośkob, M. Rozmiarek (eds), “The ancient and modern Nemean Games, the evolution of socio-cultural and political functions”, in Studies in Sports Humanities n.19, 2016, pp. 42-49
[1] Τα γύρω βουνά στην πεδιάδα είναι γεμάτα σπηλιές τα οποία ίσως αποτέλεσαν και την αφορμή για την τοποθέτηση του άθλου του Ηρακλή.
[2] Είναι πολύ πιθανόν μετά την αποτυχημένη προσπάθεια των Αργείων να ελέγξουν την Ολυμπία και το ιερό να αποφάσισαν αντί να ιδρύσουν τους δικούς τους αγώνες να διεκδικήσουν τους αμέσως πιο κοντινούς σε αυτούς
[3] Τα Νέμεα αποτελούσαν δηλαδή τριετηρικούς αγώνες πολύ πιθανόν να τελούνταν το καλοκαίρι και συγκεκριμμένα προς τα τέλη του Ιουλίου και αρχές Αυγούστου.
[4] Μεταγενέστερα κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους στα Νέμεα προστέθηκαν και μουσικοί αγώνες με αυλητική και κιθαρωδία.
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/