Οπτικοακουστικές πηγές – πως αναλύονται;

Του Αριστείδη Ρούνη*

Τα εργαλεία του ιστορικού

Όπως επισημάνθηκε σε προγενέστερο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ

https://greekhumans.com/ta-eidh-twn-phgvn-sthn-istoria/

ο ιστορικός γράφει ιστορία με βάση τις σωζόμενες πηγές του ιστορικού παρελθόντος.

Τα είδη των πηγών

(α)       Γραπτές

            Οτιδήποτε αποτελεί γραπτό κείμενο (π.χ. επίσημα κρατικά έγγραφα, άλλα επίσημα έγγραφα, ανεπίσημα ιδιωτικά έγγραφα, γραπτές μνημονικές πηγές, επιγραφές, λογοτεχνία, ιστοριογραφικά κείμενα κ.ά.)

• Επίσημα κρατικά έγγραφα – άλλα επίσημα έγγραφα
• Ανεπίσημα και ιδιωτικά έγγραφα
• Γραπτές μνημονικές πηγές
• Εφήμερες πηγές
• Λογοτεχνικά κείμενα
• Ιστοριογραφικά κείμενα
• Κείμενα άλλων επιστημών
• Γλώσσα.

(β)       Παραστατικές

            Οτιδήποτε δεν είναι γραπτό κείμενο (π.χ. χάρτες, γραφικές παραστάσεις, στατιστικοί πίνακες, γελοιογραφίες, κόμικς, πίνακες ζωγραφικής, έργα τέχνης, φωτογραφίες, αφίσες, ακουστικές – ηχητικές πηγές, απτικές πηγές: κτίρια, εργαλεία, όπλα, σκεύη, στολές, όπλα, ιστορικοί τόποι, ιστορικά μνημεία κ.ά.).

• Οπτικές πηγές: εικαστικά δημιουργήματα
• φωτογραφίες, σκίτσα, γελοιογραφίες, αφίσες
• κινηματογράφος, τηλεόραση, χάρτες, διαγράμματα, γραφήματα.
• Ακουστικές – ηχητικές πηγές: ραδιόφωνο, ομιλίες, μουσική και τραγούδια, προφορικές πηγές.
• Απτικές πηγές – κατάλοιπα υλικού πολιτισμού.
• Ιστορικοί τόποι.
• Πηγές μεικτού τύπου: μουσεία – πινακοθήκες και

σχεδόν όλα τα είδη.

Οι οπτικοακουστικές πηγές

Είναι γεγονός πως στις μέρες μας ένα από τα σημαντικά εργαλεία ενός ερευνητή – ιστορικού αποτελούν οι οπτικοακουστικές πηγές, όπως για παράδειγμα ένα ντοκιμαντέρ ή μια ταινία ιστορικού περιεχομένου. Η αξιοποίηση τους δηλαδή, στην ιστορική έρευνα πραγματοποιείται περισσότερο από τα προηγούμενα χρόνια. Ο όρος «οπτικοακουστικός» ετυμολογείται ως αυτός που είναι αποτέλεσμα εικόνας και ήχου.

Τύποι οπτικοακουστικών πηγών

Υφίστανται διαφορετικοί τύποι οπτικοακουστικών πηγών. Αρχικά, υπάρχουν οι εικόνες. Μπορεί να φαίνεται ότι μια απλή φωτογραφία δεν προσφέρει πολλά στοιχεία, αλλά θα χρησιμεύσει για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το χρόνο που λήφθηκε. Ακολούθως, οι καταγραφές ταινιών, που είναι ηχογραφήσεις, οι οποίες έγιναν για να δημιουργήσουν ιστορικά αρχεία. Έπειτα, τα ντοκιμαντέρ, που προσφέρουν μια εξήγηση των γεγονότων. Τέλος, οι ταινίες μυθοπλασίας είναι χρήσιμες ως ιστορικές πηγές.

Ψηφιοποιημένες βιντεοκαταγραφές προσωπικών αρχείων

Ξεκινώντας την ανάλυση μας, θα αναφερθούμε στην «κουλτούρα του διαδικτύου». Αυτό, διότι εκεί υπάρχει αφθονία οπτικοακουστικών δεδομένων. Ένας χρήστης αυτού μπορεί να παρακολουθήσει ελεύθερα αρχεία, όπως αυτά της ΕΡΤ και να επισκεφθεί πλατφόρμες βίντεο, όπως το YouTube.^[1] Στο διαδίκτυο λοιπόν, υφίσταται μια οπτικοακουστική κατηγορία, η οποία έχει σχέση με την ψηφιοποίηση προγενέστερων προσωπικών αρχείων. Η καταγραφή τους είχε γίνει, είτε από κινηματογραφικό φιλμ είτε σε βιντεοκασέτα. Έτσι, στο YouTube θα βρει κανείς ψηφιοποιημένες βιντεολήψεις των δεκαετιών 1980 και 1990 αυτού του είδους καταγραφών. Οπότε, δημιουργείται μια νέα μικροκοινότητα στο YouTube με επίκεντρο την κινούμενη εικόνα στην αρχειακή της εκδοχή. Ο τρόπος που γίνεται η αξιολόγηση της συνοδεύεται από συναισθήματα νοσταλγίας, τα οποία είναι ικανά να συνδέσουν συναισθηματικά τους χρήστες. Έτσι, το ψηφιακό οπτικοακουστικό τεκμήριο εμφανίζεται κατ’ ουσίαν να «ξεθάβεται» από τη σκοτεινή γωνιά της μνήμης και της λήθης.^[2] Οπότε, παρατηρούμε έναν τρόπο ανάλυσης οπτικοακουστικού τεκμηρίου που συνοδεύεται από το συναίσθημα.

Χρήση των εικόνων

Χρησιμοποιώντας το YouTube που προαναφέρθηκε, εκεί μπορεί κανείς να εντοπίσει ντοκιμαντέρ με εικόνες ιστορικών γεγονότων. Έτσι, αξίζει να αναφερθούμε σε τρόπους και μεθόδους ανάλυσης εικόνων, διότι εκείνες θα βρίσκονται εντός βίντεο, δημιουργώντας ένα αξιόλογο οπτικοακουστικό υλικό, ειδικά εάν υπάρχει συγχρόνως ιστορική αφήγηση. Παραδοσιακά, οι ιστορικοί αναφέρονταν στα γραπτά τεκμήρια τους ως πηγές. Δεν είναι βέβαια μόνο αυτές πηγές, αλλά υπάρχουν αρκετοί τύποι πηγών, όπως οι εικόνες. Στις μέρες μας, οι αναλύσεις των εικόνων είναι ένας τομέας που δύναται να υπάρξει αυτοτελής στις σπουδές ιστορίας. Ο ρόλος των εικόνων ως πηγή ιστορικής γνώσης αναδεικνύεται σε μεγάλο βαθμό από την ανάπτυξη της πολιτισμικής ιστορίας. Προπάντων, ο πολλαπλασιασμός των πεδίων του ιστορικού συνοδεύτηκε από ένα μεγαλύτερο βάρος των εικόνων με την ευρεία έννοια.^[3] Η χρήση των εικόνων από τους ιστορικούς δεν μπορεί να έχει μόνο «αποδεικτικό» σκοπό, αλλά είναι σημαντικό πως οι εικόνες μας επιτρέπουν να σκεφτούμε κάτι φανταστικό για το παρελθόν με πιο παραστατικό τρόπο.^[4]

Επίλογος

Είναι γεγονός ότι η σχέση κινηματογράφου – ιστορίας είναι σύμφυτη με την εξέλιξη του πρώτου. Η σχέση αυτή έχει ευρύ πεδίο, καθώς η κινηματογραφική γλώσσα λειτουργεί ως φορέας αποτύπωσης ιστορικών γεγονότων και ως μέσο διαλόγου με τη σύγχρονη ιστορία.^[5] Έτσι, όχι μόνο ο κινηματογράφος, αλλά και κάθε οπτικοακουστική πηγή και οπτικοακουστικό τεκμήριο, όπως είναι οι βιντεοκαταγραφές προσωπικών αρχείων θα υποστηρίξουν με κάθε τρόπο την πραγματοποίηση ιστορικής έρευνας από τον ιστορικό-ερευνητή. Αυτό που προκύπτει είναι το γεγονός πως η αξιολόγηση του οπτικοακουστικού υλικού με βάση το συναίσθημα κατέχει σημαντική θέση στην ανάλυση του. Τέλος, η χρήση ντοκιμαντέρ ή μιας εκπομπής ιστορικής έρευνας θα προσφέρει στο παρόν αρκετά συμπεράσματα για τα ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος.

Βιβλιογραφία

[1] Ορσαλία-Ελένη Κασσαβέτη, «Όψεις μιας αναπάντεχης εθνογραφικότητας στο ελληνικό διαδίκτυο: το YouTube ως ένα ψηφιακό οπτικό μουσείο» στο Μ. Σπυριδάκης, Η. Κουτσούκου & Α. Μαρινοπούλου (επιμ.), Κοινωνία του κυβερνοχώρου, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2018, Διαθέσιμο εδώ: https://www.academia.edu/37010025/%CE%9A%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%B2%CE%AD%CF%84%CE%B7_%CE%9F.-%CE%95._2018_._%CE%8C%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82_%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%B7%CF%82_%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%AF%CE%BA%CF%84%CF%85%CE%BF_%CF%84%CE%BF_YouTube_%CF%89%CF%82_%CE%AD%CE%BD%CE%B1_%CF%88%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C_%CE%BF%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF._%CE%A3%CF%84%CE%BF_%CE%9C._%CE%A3%CF%80%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B4%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82_%CE%97._%CE%9A%CE%BF%CF%85%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%BF%CF%85_and_%CE%91._%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85_%CE%B5%CF%80._%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%BA%CF%85%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%85_%CF%83%CF%83._443-464_._%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1_%CE%99._%CE%A3%CE%B9%CE%B4%CE%AD%CF%81%CE%B7%CF%82, (04/01/2015), σ.445-446

[2] Στο ίδιο, σ. 445,446,449,451,452

[3] Nicolas Offenstadt,, Αυτοψία. Οι λέξεις του ιστορικού. Έννοιες – κλειδιά στη μελέτη της ιστορίας, (Αθήνα: Κέδρος, 2004), σ.72

[4] Peter Burke, Αυτοψία. Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών, (Αθήνα: Μεταίχμιο, 2003), σ.15-16

[5] Έλλη Λεμονίδου, «Από την πολιτική ιστορία στην κινηματογραφική αποτύπωση: Πολλαπλές αναγνώσεις του ευρωπαϊκού 20ού αιώνα», https://www.kinete.gr/wp-content/uploads/2024/02/lemonidou.pdf (09/01/2015)

https://greekhumans.com/ta-eidh-twn-phgvn-sthn-istoria/

Πηγή εικόνας

https://urbanlife.gr/editors/o-kinimatografos-cinema-allios-evdomi-techni/

*Βιογραφικό συντάκτη

https://greekhumans.com/general/