Του Παναγιώτη Μακρή*
Πλησίον των παραλιών του Σαρωνικού και της διώρυγας της Κορίνθου βρίσκεται η αρχαία πόλη ης Ίσθμιας. Αποτελούσε το σημείο που οι έμποροι μετέφεραν τα προϊόντα από τον Σαρωνικό προς τον Κορινθιακό κόλπο. Η θέση της Ίσθμιας μετέτρεψε την πόλη ουσιαστικά στην πύλη της Πελοποννήσου με αποτέλεσμα όσοι την επισκέπτονταν δεν έχαναν την ευκαιρία να επισκεφθούν και το ιερό της.
Το ιερό της πόλης ήταν αφιερωμένο στον Ποσειδώνα τον σπουδαίο Ολύμπιο Θεό. Σύμφωνα με την μυθολογία η πατρότητα της περιοχής αποδίδεται στον Ποσειδώνα μετά την νίκη του επί του Θεού Ήλιου[1]. Πολύ πιθανόν ο λόγος για τον οποίο επιλέχθηκε ο Ποσειδώνας ως η κυρίαρχη λατρευτική θεότητα στο ιερό ήταν η σχέση των κατοίκων με την Θάλασσα[2].
Η σημασία όμως που είχε η Ίσθμια ως Πανελλήνιο κέντρο φαίνεται όχι μόνο μέσα από την τέλεση των μεγάλων αγώνων των Ίσθμιων, αλλά και από το γεγονός ότι αποτέλεσε έδρα των σημαντικότερων πολιτικών συναθροίσεων. Συγκεκριμένα εκεί πραγματοποιήθηκε το 481 π.Χ. το συνέδριο των τριάντα-ένα πόλεων με πρωτοβουλία της Αθήνας και της Σπάρτης για την αντιμετώπιση του Περσικού κινδύνου. Επίσης στην ίδια περιοχή πραγματοποιήθηκαν δύο Πανελλήνια συνέδρια, ένα από τον Φίλιππο Β΄ και ένα από τον γιό του Αλέξανδρο το 338 και 336 π.Χ. αντίστοιχα, σχετικά με την επικείμενη εκστρατεία στην Περσία. Στα Ίσθμια ήταν επίσης που αποφάσισε ο Ρωμαίος στρατηγός Φλαμινίνος να διακηρύξει την λεγόμενη ελευθερία των Ελλήνων μετά την νίκη του στις Κυνός Κεφαλές το 197 π.Χ. Την ελευθερία των Ελλήνων διακήρυξε και ο Νέρωνας το 67 μ.Χ. όταν και επισκέφθηκε το ιερό για να συμμετάσχει και ο ίδιος στα Ίσθμια[3].
Όπως συνέβαινε και στα υπόλοιπα Πανελλήνια Ιερά έτσι και στα Ίσθμια υπάρχουν διάφοροι ιδρυτικοί μύθοι και παραδόσεις σχετικά με την γέννηση των αγώνων.
Ειδικότερα σύμφωνα με τον πρώτο μύθο ο βασιλιάς της Βοιωτίας Αθάμας εξαγριώθηκε με την σύζυγό του Ινώ και τον γιό τους Παλαίμονα και τους κυνήγησε. Η Ινώ και ο Παλαίμονας προκειμένου να σωθούν από τον Αθάμα έπεσαν από τις Σκιρωνίδες πέτρες, Ένα δελφίνι μετέφερε τον νεκρό Παλαίμονα στην Ίσθμια όπου τον βρήκε ο Σίσυφος ο οποίος αφού τον μετονόμασε σε Μελικέρτη τον έθαψε ιδρύοντας στην συνέχεια τα Ίσθμια[4]. Σύμφωνα με έναν άλλον μύθο, ο οποίος και αποτελεί Αθηναϊκή δημιουργία, θεμελιωτής των αγώνων υπήρξε ο σπουδαίος ήρωας Θησέας, ο οποίος ίδρυσε τα Ίσθμια είτε επειδή απάλλαξε την θάλασσα από τους πειρατές είτε επειδή σκότωσε τον Σίνιο τον Πιτυοκάμπτη εξαγνίζοντας έτσι την περιοχή.
Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα σήμερα από το ιερό της Ίσθμιας αποτελούν και τις κυριότερες ενδείξεις για την ύπαρξη και τέλεσης της μεγάλης γιορτής. Η πόλη της Κορίνθου μάλιστα είχε αναλάβει την επιστασία του καθ’ όλη την ιστορία τους, ενώ αναλάμβανε και την διοργάνωση των αγώνων. Η αναδιοργάνωση των αγώνων τοποθετείται το 582 π.Χ. περίπου, όταν οι τύραννοι της Κορίνθου Κυψελίδες αποφάσισαν να εισάγουν αγώνες στο πλαίσιο των Ολυμπιακών αγώνων. Αν και δεν γνωρίζουμε τίποτα για το πρόγραμμα της γιορτής, είναι πολύ πιθανόν να ακολουθούσε το πρόγραμμα των Ολυμπιακών. Η γιορτή διεξαγόταν κάθε δύο χρόνια κατά τους ανοιξιάτικους μήνες και αποτελούταν από γυμνικούς και ιππικούς αγώνες καθώς και την άμιλλα νέων, το οποίο ήταν ένα είδος κωπηλασίας. Η άμιλλα νέων εμφανίζεται μάλιστα για πρώτη φορά στα Ίσθμια και δεν παρουσιάζεται σε καμία άλλη πανελλήνια γιορτή. Στα Ίσθμια, εκτός των τριών αγώνων δρόμου που τελούνταν σε όλους τους Πανελλήνιους αγώνες, υπήρχε και ένας τέταρτος ο Ιππείος, ο οποίος αποτελούσε έναν αγώνα δρόμου τεσσάρων σταδίων[5]. Στα Ίσθμια τελούνταν και άλλοι αγώνες πέραν των Ιππικών και γυμνικών. Συγκεκριμένα τελούνταν μουσικοί αγώνες καθώς και αγώνες απαγγελίας και ζωγραφικής. Αναφορικά με το βραβείο, όπως και τους υπόλοιπους αγώνες το βραβείο ήταν ένα στεφάνι και συγκεκριμμένα στα Ίσθμια ήταν από Πεύκο[6]. Το βραβείο θα αλλάξει όμως τον 5ο αιώνα π.Χ. και αντί για στεφάνι από πεύκο οι νικητές βραβεύοντας με στεφάνι από σέλινο. Αυτό θα αλλάξει πάλι κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους όπου θα γίνει χρήση και από τα δύο φυτά.
Οι αγώνες των ίσθμιων θα συνεχίσουν να διεξάγονται έως και τον 3ο αιώνα μ.Χ. Σταδιακά όμως η πόλη το ιερό και οι αγώνες κατ’ επέκταση άρχισαν να εγκαταλείπονται. Τις αρχές του 5ου αιώνα μάλιστα που η Πελοπόννησος απειλήθηκε από τις επιδρομές του Αλαρίχου οι κάτοικοι αποφάσισαν να κτίσουν το Εξαμίλιο ένα τείχος που ξεκινούσε από τον Κορινθιακό και έφτανε έως τον Σαρωνικό κόλπο. Για την οικοδόμηση του μάλιστα χρησιμοποιήθηκε υλικό από το ιερό το οποίο ξεγυμνώθηκε έτσι από τα λαμπρά οικοδομήματα του.
Σε όλη τους την διάρκεια την επιστασία και την οργάνωση των αγώνων είχε αναλάβει η πόλη της Κορίνθου, της οποίας ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας βοήθησε ώστε το ιερό να μετατραπεί σε ένα μεγάλο θρησκευτικό κέντρο. Είναι άξιο αναφοράς τέλος πως για την κεντρική πύλη του τείχους του Εξαμιλίου δεν ήταν άλλη από την μνημειακή αψιδωτή είσοδο που είχε το ιερό κατά την Ρωμαϊκή περίοδο. Ακόμα και αν ξεγυμνώθηκε λοιπόν η περιοχή η Ίσθμια δεν σταμάτησε να αποτελεί στην ουσία την κεντρική πύλη για την Πελοπόννησο και την πόλη που φιλοξενούσε κάποτε τα Ίσθμια μία από τις σπουδαιότερες γιορτές της Αρχαιότητας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Βαλαβάνης, Π., Ιερα και Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα Ολύμπια, Δελφοί, Ισθμία, Νεμέα, Αθήνα 2004
- Bαλαβάνης, Π., Άθλα, Αθλητές και Έπαθλα Αθήνα 1996
- Miller S., Ancient Greek Athletics, New Haven 2004
[1] Ο Ποσειδώνας αποτελεί άλλωστε τον ιδρυτή και πρόγονο αρκετών πόλεων και περιοχών. Όπως φαίνεται από σπουδαία ιερά και ναούς σε πόλεις όπως την Ποτίδαια στην Ελλάδα και την Ποσειδωνία στην Ιταλία.
[2] Η πόλη της Κορίνθου άλλωστε ειδικά στους Γεωμετρικούς και Αρχαϊκούς χρόνους κυριαρχούσε στην Μεσόγειο με τα πλοία της.
[3] Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι Ρωμαίοι απέκτησαν το δικαίωμα να συμμετάσχουν στους αγώνες των Ίσθμιων πολύ νωρίτερα από τους Ολυμπιακούς.
[4] Ο μύθος αυτός επιβεβαιώνει όπως και στην περίπτωση των υπολοίπων Πανελλήνιων αγώνων μια πρώιμη ηρωολατρεία η οποία αντικαταστάθηκε από την λατρεία ενός Ολύμπιου θεού.
[5] Πολύ πιθανόν ο λόγος που συγκεκριμμένα στα ίσθμια εμφανίζεται αυτό το αγώνισμα είναι πως αποτελούσε μία τιμή προς τον Ποσειδώνα που αποτελούσε προστάτη των αλόγων.
[6] Σύμφωνα με τον προαναφερθέν μύθο ο Σίσυφος βρήκε τον νεκρό Παλαίμονα κάτω από ένα πεύκο.
Πηγή εικόνας
https://www.hellenic.org.au/post/the-panhellenic-games
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/