Του Στέφανου Σκαρμίντζου*
Η λέξη «Χαλιφάτο» προέρχεται από την αραβική λέξη «αλ χαλίφα» που μεταφράζεται ως «υπηρέτης του θεού» ή πιο ελεύθερα καθοδηγητής, επιμελητής ή προβλεπτής. Όταν πέθανε ο Μωάμεθ άρχισαν οι έριδες για την διαδοχή του. Πρώτος χαλίφης εξελέγη ο Αμπού Μπακρ. Ήταν άτομο που μεγάλου κύρους, που έχαιρε μεγάλη μεγάλης εκτίμησης. Αν και έμεινε στο αξίωμα περίπου δυο χρόνια φρόντισε για την καταγραφή του δόγματος στο Κοράνι, ενοποίησε τις αραβικές φυλές και έβαλε τις βάσεις της αραβικής επικράτησης κατά των Περσών και των Βυζαντινών.
Τον διαδέχτηκε ο Ουμάρ Α, που οργάνωσε το διοικητικό και στρατιωτικό σύστημα του νέου κράτους. Επί της αρχής του οι Άραβες κατέλαβαν το Ιράκ τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Δολοφονήθηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες και τον διαδέχτηκε ο Οθμάν. Η επιλογή του άφησε τις πρώτες σκιές στο κύρος του θεσμού. Ο νέος ηγέτης θεσμοθέτησε τα «επίσημα αντίγραφα του Κορανίου» σε μια προσπάθεια αποφυγής των αιρέσεων. Επι της αρχής του οι Άραβες κατέπνιξαν την εξέγερση του Αζερμπαϊτζάν. Συμπληρώθηκε η κατάληψη της Β. Αφρικής και το ναυτικό του νίκησε τον Βυζαντινό Στόλο καταλαμβάνοντας την Κύπρο.
Ο χαλίφης έδειξε ωστόσο σκανδαλώδη εύνοια στην οικογένειά του και δολοφονήθηκε μετά από εξέγερση. Ο διάδοχός του Αλί εμφανίστηκε ως παράγοντας σταθερότητας στην αναρχία που ξέσπασε με το θάνατο του προκατόχου του. Δεν κατάφερε να νικήσει τους πολιτικούς του αντιπάλους. Δολοφονήθηκε και αυτός και την θέση του κατέλαβε ο Μωαβίας που ίδρυσε την δυναστεία των Ομεϋαδών. Πολλοί οπαδοί του Αλί ωστόσο δεν αναγνώρισαν τον Μωαβία και με τον τρόπο αυτόν ξεκίνησε η αίρεση των Σιιτών. Επί Ομεϋαδών, οι Άραβες κατέλαβαν την Ιβηρική αλλά αποκρούστηκαν από τους Φράγκους στο Πουατιέ, ενώ οι Βυζαντινοί έσωσαν την Κωνσταντινούπολη κατορθώνοντας να τους εμποδίσουν την επέκταση στην Ιταλία. Η έκταση του νέου κράτους απελευθέρωσε όλες τι κεντρόφυγες τάσεις. Οι συνεχείς εκστρατείες και η βαριά φορολογία προκάλεσαν εμφύλιες συγκρούσεις που πολλά χριστιανικά κράτη εκμεταλλεύτηκαν για να αποτινάξουν τον Ισλαμικό ζυγό.
Γύρω στο 750 μ.Χ., η εξουσία περιήλθε στην δυναστεία των Αβασσιδών που μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Βαγδάτη αλλά έχασαν τον έλεγχο του Μαγκρέμπ και της Ιβηρικής. Στην Ιβηρική, το χαλιφάτο των Ομεϋαδών κράτησε μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα πριν υποταγεί στους Ισπανούς. Στην Β. Αφρική, το χαλιφάτο των Φατιμιδών αποδυναμώθηκε από τον ανταγωνισμό μεταξύ των Βέρβερων και Τουρκομάνων σκλάβων-στρατιωτών (Μαμελούκοι) το 1171. Επί Αββασιδών άρχισε η είσοδος μη Αράβων στην Αυλή και τη διοίκηση. Την ίδια περίοδο, άρχισε και η διένεξη Σουνιτών και Σιιτών. Αργά και σταθερά, οι τοπικοί εμίρηδες στρατηγοί άρχισαν να ενισχύουν την αυτονομία τους και ο χαλίφης τη Βαγδάτης δεν μπορούσε να τους ελέγξει.
Από τον 10ο αιώνα, οι Βυζαντινοί ανέκαμψαν και τους απειλούσαν. Η εμφάνιση των Σελτζούκων περιόρισε τους Βυζαντινούς αλλά αδυνάτισε περισσότερο το χαλιφάτο. Η ένταση με τους Σιίτες οξύνθηκε και το 1157 οι Σελτζούκοι αποκρούστηκαν στην Βαγδάτη και το χαλιφάτο ανέκαμψε. Δεν ανέκαμψε όμως πλήρως στρατιωτικά και το 1258 οι Μογγόλοι εκπόρθησαν την Βαγδάτη και εκτέλεσαν τον τελευταίο χαλίφη και όλη την οικογένεια του εκτός κάποιου συγγενή που βρισκόταν στην Αίγυπτο. Κάποιοι μακρινοί απόγονοι του χαλίφη της Βαγδάτης διατήρησαν ένα κρατίδιο στο Ιράν και ο τελευταίος χαλίφης Μοχάμεντ Α΄ Μπανιαμπασιάν πέθανε το 1967. Οι Φατιμίδες απορροφήθηκαν στην προσπάθεια τους να ελέγξουν τους βορειοαφρικανούς υποτελείς τους και έχασαν την Σικελία από τους Νορμανδούς. Aκολούθησαν οι κτήσεις τους στο Λεβάντε από τους Σταυροφόρους. Ένα πραξικόπημα το 1250 περιόρισε σημαντικά την εξουσία του Χαλίφη. Η δυναμική όμως σουλτάνα Σατζάρ αλ-Ντουρ κατάφερε να εξισορροπήσει την κατάσταση εκμεταλλευόμενη τους ανταγωνισμούς των διαφόρων Μαμελούκων διοικητών. Μετά την δολοφονία της σουλτάνας, οι Μαμελούκοι εξεδίωξαν τους Σταυροφόρους από την Μέση Ανατολή και το 1281 απέκρουσαν τους Μογγόλους. Ο χαλίφης είχε πλήρως περιοριστεί στο διακοσμητικό ρόλο του αρχιερέα και την πραγματική εξουσία την ασκούσε ο σουλτάνος των Μαμελούκων.
Το 1516, ο Οθωμανός σουλτάνος Σελίμ αφού εξασφάλισε τα ανατολικά του σύνορα μετά την μάχη του Τσαλντιράν επιτέθηκε στους Μαμελούκους. Όταν κατέλαβε το Κάϊρο το 1517 εξόρισε τον τελευταίο Αβασσίδη χαλίφη Αλ-Μαουτακίλ Γ΄ στην Κωνσταντινούπολη. Το 1780, άρχισε να κυκλοφορεί μια ιστορία ότι ο Αλ-Μαουτακίλ είχε παραχωρήσει τον τίτλο του «ηγέτη των πιστών» στον σουλτάνο αλλά ό Σελίμ Α΄ δεν το είχε αναφέρει ποτέ στους καταγεγραμμένους τίτλους του. Μάλλον απίθανο ένας σουλτάνος με το προσωνύμιο «αμείλικτος» να έκανε τέτοια αβλεψία. Η ιστορία πιθανότατα εκπορεύτηκε από το Τοπ Καπί για να αντισταθμίσει την ταπείνωση από την συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή και με την επιθυμία να δυσκολέψει τον Τσάρο με εξεγέρσεις των Μουσουλμάνων του Καυκάσου και της Σιβηρίας. Οι χρονικογράφοι ωστόσο των ταρταρικών χανάτων και των Ουζμπέκων δεν αναφέρουν αυτό τον τίτλο για τους Οθωμανούς μονάρχες. Εξ άλλου και η ωφέλεια από την χρήση του τίτλου είναι αμφιλεγόμενη καθώς ο σουλτάνος κατάφερε να συγκεντρώσει μόνο αμφίβολής ποιότητας άτακτους επιδρομείς κατά των Ρώσσων και δεν κατάφερε να προκαλέσει εξεγέρσεις στους μουσουλμάνους υπηκόους των Βρετανών στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Σουδανός κληρικός που αυτοανακηρύχθηκε Μεσσίας (Μαχντί) το 1891 κήρυξε ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των «Τούρκων καταπιεστών». Η προσπάθεια ανασύστασης του χαλιφάτου από οποιονδήποτε καθώς δεν υπάρχουν βεβαιωμένοι απόγονοι του Μωάμεθ είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, καθώς αντικρούει στα συμφέροντα πολύ ισχυρών στρατιωτικών Δυνάμεων και οι πληθυσμοί της Μ. Ανατολής έχουν πικρή πείρα από τις ωμότητες διαφόρων επίδοξων «χαλίφηδων».
Πηγές
Terence Wise Ancient Armies of the Middle East Ospreypublishing 1981
Asimov, Isaac. The Near East: 10,000 Years of History. Boston: Houghton Mifflin, 1968.
Steven Runciman «History of the Crusades» Translated by: Nikos K. Paparrodos, Published by: Army General Staff 1977
Martin Sicker, The Islamic World in Ascendancy: From the Arab conquests to the Siege of Vienna, Praeger Publishers, 2000
Gabor A goston, Bruce Alan Masters Encyclopedia of the Ottoman Empire Infobase Publishing, 2010
John Haldon Byzantium at War Osprey ISBN: 0415968615
Tijana Krstic, Contested Conversions To Islam. Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2011.
David Nicolle Armies of the Caliphates 862–1098 Osprey Publishing
David Nicolle The Armies of Islam : 7th-11th Centuries Osprey Publishing
David Nicolle, Armies of the Ottoman Turks, 1300-1774, Osprey Publishing 1983
David Murphy The Arab Revolt 1916-18 osprey publishing 2008
1η δημοσίευση εδώ
https://methormisakathektou.blog/
Πηγή εικόνας
https://methormisakathektou.blog/
* Στέφανος Σκαρμίντζος: M.A. Military History