Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Οι ολέθριες συνέπειες μιας απόφασης
Εισαγωγή
Η συμμαχική επέμβαση στην Κριμαία αποτελεί ένα από τα λιγότερα γνωστά ίσως γεγονότα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Α΄ ΠΠ) και της ελληνικής ανάμειξης σε αυτόν. Η εκστρατεία δεν κατάφερε να πετύχει τους στόχους της, εξαιτίας του απρόσεχτου σχεδιασμού και θα αποδεικνυόταν εξαιρετικά επιζήμια για την ελληνική υπόθεση στη Μικρά Ασία.
Η υπό τον Λοχαγό Χριστόπουλο διλοχία του 5/42Συντάγματος Ευζώνων στους Αυτοκρατορικούς Στρατώνες Οδησσού
Η Εκστρατεία
Οι ρίζες της απόφασης για επέμβαση στην Ρωσία, μπορούν να αναζητηθούν στην επικράτηση των Μπολσεβίκων το 1917 στη Ρωσία, και τη συνεπακόλουθη απόσυρση από τα πολεμικά μέτωπα. Πρώτη η Βρετανία αντιλήφθηκε τον κίνδυνο που ελόχευε. Με το τέλος του ανατολικού μετώπου υπήρχε ορατός κίνδυνος ο ρουμανικός στρατός να σηκώσει <<λευκή σημαία>>, με αποτέλεσμα να αποκλειστούν τα συμμαχικά στρατεύματα στα Βαλκάνια. Κυρίως όμως, ορατό φάνταζε το ενδεχόμενο να νικήσουν τον πόλεμο οι Κεντρικές Δυνάμεις, καθώς θα μπορούσαν να μεταφέρουν τα στρατεύματα από το ανατολικό στο δυτικό μέτωπο, και ως εκ τούτου να επικρατήσουν πριν την άφιξη της Αμερικανικής βοήθειας. Στόχος ήταν επομένως η ανασύσταση του ανατολικού μετώπου.
Ιστορική Αναδρομή
Το αδικαιολόγητα υπεραισιόδοξο βρετανικό πλάνο άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή, από τις 3 Δεκέμβρη του 1917, όταν και ξεκινούν οι συζητήσεις για κατάπαυση του πυρός μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας. Οι μήνες που ακολούθησαν ήταν μήνες ανεδαφικών προτάσεων, οι οποίες φανέρωναν πρωτίστως την έλλειψη ξεκάθαρης πολιτικής απέναντι στο καθεστώς των Μπολσεβίκων. Παρά το γεγονός ότι το Γενικό Επιτελείο είχε ξεκαθαρίσει ότι δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος για τα βρετανικά συμφέροντα, οι συζητήσεις συνεχίστηκαν καθώς θεωρήθηκε πως ακόμα και αν ο Πόλεμος τελείωνε με αδιέξοδο, η Γερμανία θα ήταν δυνατότερη από ποτέ, μετά τις νέες εξελίξεις. Στις 2 Ιουλίου 1918, ξεκίνησε εισβολή στην Ασιατική Ρωσία, με πενιχρά αποτελέσματα. Εντούτοις, αυτή <<γέννησε>> την Κριμαία.
Η Γαλλική Παρέμβαση
Οι πρώτες ενδείξεις παρέμβασης από Γαλλικής πλευράς διαφαίνονται από τις 7 Οκτωβρίου 1918, όταν ο Clemencau ζητά από τον Στρατηγό Henri Berthelot, να ηγηθεί επιχείρησης με ευθύνη τη Ρουμανία και την Ουκρανία. Η εκστρατεία οργανώθηκε παρά τις αντιρρήσεις του Αρχιστρατήγου Ανατολής Franchet d’ Esperey, ο οποίος παρακάμφθηκε. Στόχος φυσικά μεταξύ άλλων ήταν η ανατροπή των Μπολσεβίκων.
Παραμονές της επέμβασης, μόνο 3 Μεραρχίες ήταν έτοιμες για άμεση ανάληψη καθηκόντων, από τις 12 που είχε υποσχεθεί ο Berthelot στους Ρώσους εθελοντές. Μάλιστα μία Μεραρχία τέθηκε εκτός μάχης λόγω επιδημίας γρίπης. Τα α πρώτα αποσπάσματα του γαλλικού στρατού έφθασαν στην Οδησσό στις 17 Δεκεμβρίου 1918 και στη Σεβαστούπολη ανήμερα των Χριστουγέννων, ενώ η Γερμανική συνθηκολόγηση ήταν πραγματικότητα. Κατά τις επόμενες εβδομάδες, οι ενισχύσεις με ελληνικές, πολωνικές και τσέχικες μονάδες, οδήγησαν στην κατάληψη των Νικολάεφ, Χερσώνας και Τίρασπολ, στη νότια Ουκρανία.
Ωστόσο, οι διαφωνίες και η αμοιβαία απέχθεια μεταξύ Γάλλων και Ρώσων εθελοντών, η εχθρική στάση του πληθυσμού προς τους Γάλλους και τους Έλληνες, αλλά και η απουσία ενισχύσεων, έκαναν τον Στρατηγό να θεωρεί χαμένη υπόθεση τν επιχείρηση, μόλις 6 εβδομάδες μετά από την έναρξή της.
Η Ελληνική Παρουσία
Η ελληνική παρουσία στην Μεσημβρινή Ρωσία θεωρήθηκε ως <<προίκα>>, για την ευμενή αντιμετώπιση των ελληνικών συμφερόντων στη Μικρά Ασία. Με αυτό το σκεπτικό, ο Ελευθέριος Βενιζέλος απάντησε θετικά στο αίτημα του Clemencau. Το Α΄ Σώμα Στρατού τέθηκε στη διάθεση των Συμμάχων υπό τον Στρατηγό Κωνσταντίνο Νίδερ. Από τις 3 αρχικά προγραμματισμένες Μεραρχίες, μόνο 2 διαπεραιώθηκαν στην Ουκρανία, η ΙΙη και η XIIΙη, λόγω έλλειψης συμμαχικών μεταγωγικών.
Παρά το μαχητικό πνεύμα που επέδειξαν οι ελληνικές δυνάμεις, η ελλιπής και πρόχειρη σχεδίαση της επιχείρησης, η ορμή των Μπολσεβίκων και ο εχθρικός ντόπιος πληθυσμός δεν επέτρεψαν την αποκόμιση ιδιαίτερων αποτελεσμάτων. Το κυριότερο πρόβλημα ωστόσο υπήρξε με διαφορά η ασυνεννοησία με τη γαλλική διοίκηση, και η υπεροψία των Γάλλων σύμφωνα με την ελληνική πλευρά. Αποκορύφωμα της διάστασης απόψεων και της καχυποψίας υπήρξε το ελληνο-γαλλικό επεισόδιο στις 19 Απριλίου 1919. Μέρες πριν την απόφαση για εκκένωση της Κριμαίας, έλαβε χώρα η <<Γαλλική ανταρσία Μαύρης Θάλασσας>>. Γάλλοι ναύτες στασίασαν και ενώθηκαν με κομμουνιστές από τον τοπικό πληθυσμό. Περνώντας μπροστά από το σημείο στρατωνισμού του 10ου Λόχου του ελληνικού Συντάγματος αποδοκίμασαν και προκάλεσαν τους Έλληνες στρατιώτες. Ο διοικητής του Λόχου, μετά από συνεννόηση με τους Γάλλους έδωσε εντολή για προειδοποιητικές βολές στον αέρα, ωστόσο, ο Λόχος δέχθηκε πυρά και έτσι διατάχθηκε η ανταπόδοση. 5 πολίτες σκοτώθηκαν, ενώ τραυματίστηκαν 3 Γάλλοι ναύτες. Πολλοί από τους στασιαστές συνελήφθησαν από τα πλοία τους. Τα πληρώματα των γαλλικών θωρηκτών εξοργίστηκαν με την ελληνική στάση και απειλούσαν ανοιχτά με βομβαρδισμό των ελληνικών πλοίων και θέσεων στην ξηρά. Η σύρραξη αποσοβήθηκε χάρη στην παρέμβαση του Βρετανού Συνταγματάρχη Smite, ο οποίος διέταξε τα 3 του θωρηκτά να παρεμβληθούν μεταξύ των ελληνικών και των γαλλικών. Μετά από επείγουσα επιστολή του στην Κωνσταντινούπολη, έφθασαν την επομένη ακόμα 4 θωρηκτά. Ο Smite τηλεγράφησε στην ελληνική κυβέρνηση, εξαίροντας τη στάση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος.
Το Τέλος της Εκστρατείας
Οι ήττες και απώλεια των Νικολάεφ και Χερσώνας, στις αρχές Απριλίου, από κοινού με όλες τις προαναφερθείσες συνισταμένες, καθιστούσαν την κατάσταση πολύ δύσκολη για τους Συμμάχους. Η άμυνα της Οδησσού, του τελευταίου προγεφυρώματος κρινόταν εξαιρετικά δύσκολη στην καλύτερη των περιπτώσεων. Τελικά, αποφασίστηκε η εκκένωση προς Κοστάντζα. Στις 28 Απριλίου 1919, μία μέρα μετά τη λήξη της ανακωχής που είχε συμφωνηθεί στις 17, το σύνολο του εκστρατευτικού σώματος απέπλευσε, δίνοντας άδοξο τέλος στην συμμαχική επέμβασης.
Αποτίμηση και Συνέπειες
Η εκστρατεία στην Ουκρανία ήταν πρόχειρα σχεδιασμένη, αμελώς οργανωμένη και τελικώς καταδικασμένη σε αποτυχία, από την αρχή, όπως είχε διαβλέψει ο d’ Esperey. Για την Ελλάδα υπήρξε εξαιρετικά επιζήμια. Από τη μία πλευρά, προκάλεσε το μίσος των Μπολσεβίκων, εναντίον των Ελλήνων που ζούσαν στην περιοχή, πριν την επέμβαση. Από την άλλη πλευρά, προκάλεσε την αρνητική στάση των Μπολσεβίκων απέναντι στην Μικρασιατική Εκστρατεία.
Το Σύμφωνο Φιλίας που υπογράφηκε μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Mustafa Kemal στις 16 Μαρτίου 1921, υπήρξε γεγονός βαρύνουσας αν όχι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του Μικρασιατικού Πολέμου. Ενδεχομένως να μην είναι υπερβολή να υποστηριχθεί ότι αυτή ακριβώς η συμφωνία, αποτέλεσε την αρχή ενός άλλου, προδιαγεγραμμένου από την αρχή τέλους.
Βιβλιογραφία
- ΓΕΣ/ΔΙΣ “Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις την Μεσημβρινήν Ρωσίαν” – Αθήναι 1955
- ΔΕΚ/ΓΕΣ Στρατιωτική Ιστορία Νεότερης Ελλάδος. Αθήναι 1980
- J. Kim Munholland, The French Army and Intervention in Southern Russia. 1918-1919, Cahiers du Monde russe et soviétique, Vol. 22, No. 1 (Jan. – Mar., 1981), pp. 43-66.
- David R. Woodward, British Intervention in Russia During the First World War, Military Affairs, Vol. 41, No. 4 (Dec., 1977), pp. 171-175.
- https://slpress.gr/istorimata/1919-i-apostoli-toy-ellinikoy-stratoy-stin-oykrania/?fbclid=IwAR26CgRRWTLL2Kr2ZB6aK6CpSVlHwGNV6ESJQo1B44J2NIBw51bq8HsjCLE
Πηγή εικόνας
https://www.timesnews.gr/ekstratia-tis-krimeas-1919/
* https://greekhumans.com/2022/01/21/o-kwnstantinos-zafeiridhs-syntaktis-sto-greekhumans/