Της Βάσιας Κεσίδου*
Περίληψη
Η Magna Carta (1215) θεωρείται ένα από τα πιο καθοριστικά νομικά ντοκουμέντα στην ιστορία της δυτικής συνταγματικής σκέψης, εμπνέοντας σημαντικούς στοχαστές μέσα στους αιώνες: από τον Thomas Jefferson στον Mahatma Gandhi. Αρχικά, ως μια συμφωνία ειρήνης μεταξύ του βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας και των ευγενών του, η Magna Carta είχε μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ανάπτυξη νομικών αρχών όπως η δίκαιη δίκη, το κράτος δικαίου και τα ατομικά δικαιώματα. Το παρόν άρθρο εξετάζει το ιστορικό πλαίσιο, τις βασικές διατάξεις και τη μακροπρόθεσμη σημασία της Magna Carta, σημειώνοντας την επίδρασή της σε νομικές και πολιτικές εξελίξεις, ιδίως στην Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εισαγωγή
Στις 15 Ιουνίου 1215, ο βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας, αντιμέτωπος με μια επανάσταση από τους ευγενείς του, αναγκάστηκε να σφραγίσει ένα έγγραφο το οποίο θα άλλαζε για πάντα την πορεία της νομικής ιστορίας. Η Magna Carta, γνωστή και ως «Magna Carta Libertatum» ήταν ένα σύνολο 63 άρθρων που ασχολούνταν κυρίως-όχι όμως αποκλειστικά- με μεσαιωνικά ζητήματα, όπως η φορολογία χωρίς εκπροσώπηση και τα ατομικά δικαιώματα. Αν και αρχικά προοριζόταν ως μέσο διαπραγμάτευσης για την αποκατάσταση της ειρήνης, η Magna Carta έθεσε τα θεμέλια για την ανάπτυξη συνταγματικών αρχών που αργότερα ενσωματώθηκαν στο κοινοτικό και συνταγματικό δίκαιο παγκοσμίως.
Η Magna Carta θεωρείται συχνά ως θεμέλιο της δημοκρατικής διακυβέρνησης, ιδιαίτερα όσον αφορά τον περιορισμό της απόλυτης μοναρχικής εξουσίας. Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε το ιστορικό πλαίσιο της Magna Carta, τις βασικές της διατάξεις και την βαθιά και διαρκή της επίδραση στα νομικά συστήματα των επόμενων αιώνων.
Ιστορικό Πλαίσιο
Η Magna Carta γεννήθηκε από μια περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής στην Αγγλία. Ο βασιλιάς Ιωάννης (1199–1216) ήταν ιδιαίτερα αντιπαθής λόγω της βαριάς φορολογίας, των στρατιωτικών του αποτυχιών και του αυταρχικού τρόπου διακυβέρνησής του. Η βασιλεία του χαρακτηριζόταν από συγκρούσεις με την αριστοκρατία και την Εκκλησία. Ιδιαίτερα, οι ευγενείς της Αγγλίας είχαν απογοητευτεί από τις προσπάθειες του Ιωάννη να κεντρικοποιήσει την εξουσία και να επιβάλει οικονομικά βάρη σε αυτούς, κάτι που οδήγησε σε μια στρατιωτική επανάσταση[1].
Μετά από μια σειρά στρατιωτικών αποτυχιών, όπως η απώλεια της Νορμανδίας από τους Γάλλους, ο βασιλιάς Ιωάννης αναγκάστηκε να διαπραγματευτεί με τους ευγενείς του. Το έγγραφο που προέκυψε, η Magna Carta, ήταν στην ουσία μια συμφωνία ειρήνης που είχε σκοπό να ικανοποιήσει τα αιτήματα των ευγενών. Ωστόσο, η Magna Carta παρέμεινε για πάντα ως σύμβολο της αντίστασης στην τυραννία και θεμέλιο του συνταγματικού δικαίου.
Μετά τον θάνατο του βασιλιά Ιωάννη το 1216, η Magna Carta επανεκδόθηκε το 1217, το 1225 και το 1297, ώσπου έγινε τελικά μέρος του Αγγλικού δικαίου. Στη σύγχρονη εποχή, η Magna Carta αντηχείται στην Διακήρυξη των ΗΠΑ για την Ανεξαρτησία[2] και στην Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου[3], ενώ διασώζονται μόνο 4 πρωτότυπα του κειμένου που γράφτηκε το 1215.
Βασικές Διατάξεις
Αν και πολλές από τις διατάξεις της Magna Carta αφορούσαν συγκεκριμένα αιτήματα των ευγενών της μεσαιωνικής Αγγλίας, ορισμένες από αυτές τις αρχές είχαν βαθιά επίδραση στην ανάπτυξη του συνταγματικού δικαίου. Μερικές από τις πιο σημαντικές διατάξεις περιλαμβάνουν:
- Κράτος Δικαίου: Η Magna Carta υπογραμμίζει ότι ο βασιλιάς δεν βρίσκεται υπεράνω του νόμου, καθιερώνοντας την αρχή ότι ακόμη και οι μοναρχίες πρέπει να κυβερνούν σύμφωνα με τους υφιστάμενους νομικούς κανόνες. Το άρθρο 39 δηλώνει: «Κανένας ελεύθερος άνθρωπος δεν θα συλληφθεί ή φυλακιστεί… παρά μόνο με δίκαιη κρίση των ομοίων του ή σύμφωνα με το νόμο της χώρας.» Αυτή η διάταξη αποτέλεσε τη βάση για την έννοια της δίκαιης δίκης και εγγυήθηκε ότι τα άτομα δεν θα υφίστανται αυθαίρετη φυλάκιση ή τιμωρία. Βέβαια, εδώ πρέπει να σχολιάσουμε την πρόβλεψη για «ελεύθερους ανθρώπους» σε μια εποχή όπου πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού θεωρούνταν «περιουσία» των γαιοκτημόνων.
- Δίκαιη Δίκη και Habeas Corpus: Το άρθρο 39 εισήγαγε την έννοια του habeas corpus, δηλαδή την νομική αρχή σύμφωνα με την οποία ένα άτομο που συλλαμβάνεται πρέπει να παρουσιαστεί ενώπιον δικαστηρίου για να κριθεί η νομιμότητα της κράτησής του. Αυτή η αρχή αργότερα ενσωματώθηκε σε νομικά κείμενα όπως το Σύνταγμα των ΗΠΑ και ο Νόμος Habeas Corpus του 1679 στην Αγγλία.
- Φορολογία και Εκπροσώπηση: Το άρθρο 12 της Magna Carta όριζε ότι δεν μπορεί να επιβληθεί καμία φορολογία χωρίς τη συναίνεση του γενικού συμβουλίου του βασιλείου, καθιερώνοντας έτσι την αρχή της μη φορολόγησης χωρίς εκπροσώπηση. Αυτή η διάταξη αποτέλεσε θεμελιώδες στοιχείο της Αγγλικής Επανάστασης και της Αμερικανικής Επανάστασης[4].
Μακροχρόνια Σημασία
Αν και η Magna Carta αρχικά προοριζόταν να επιλύσει συγκεκριμένα παράπονα, η μακροχρόνια επίδρασή της υπήρξε καθοριστική. Στη διάρκεια των αιώνων, το έγγραφο αναθεωρήθηκε και ερμηνεύθηκε εκ νέου από νομικούς, πολιτικούς και ιστορικούς, ενώ οι βασικές του αρχές ενσωματώθηκαν στο σύνολο του συνταγματικού δικαίου.
Η έμφαση στο κράτος δικαίου και στους περιορισμούς της μοναρχικής εξουσίας επηρέασε στοχαστές της Διαφώτισης, όπως ο John Locke, των οποίων οι θεωρίες για την κυβέρνηση και τα φυσικά δικαιώματα βοήθησαν στο να διαμορφωθεί η φιλοσοφική βάση των σύγχρονων δημοκρατιών. Η θεωρία του Locke ότι η κυβέρνηση πρέπει να βασίζεται στη συναίνεση των κυβερνωμένων και η υποστήριξή του για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων αντηχούν τις αρχές που περιλαμβάνονται στην Magna Carta[5].
Συμπεράσματα
Η Magna Carta δεν είναι απλώς ένα ιστορικό ντοκουμέντο. Eίναι ένα σύμβολο της συνεχιζόμενης μάχης για τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και το κράτος δικαίου. Παρόλο που οι άμεσες επιπτώσεις της περιορίστηκαν στην αγγλική μοναρχία, η μακροπρόθεσμη επιρροή της ήταν παγκόσμια, εμπνέοντας συνταγματικές μεταρρυθμίσεις και την προστασία των ατομικών ελευθεριών. Η κληρονομιά του εγγράφου συνεχίζει να χρησιμεύει ως ισχυρή υπενθύμιση ότι ακόμη και οι πιο ισχυροί ηγέτες δεν είναι υπεράνω του νόμου, και ότι οι αρχές της δίκαιης δίκης, της περιορισμένης κυβέρνησης και της εκπροσώπησης είναι θεμελιώδεις για τη διατήρηση των δημοκρατικών αξιών.
Σχόλια – Πηγές
[1] Maddicott, J. R. (2007). The Origins of the Magna Carta. Cambridge University Press.
[2] Declaration of the thirteen united States of America (July 4, 1776). Διαθέσιμο εδώ: https://www.archives.gov/founding-docs/declaration-transcript
[3] Universal Declaration of Human Rights (December 10, 1948). Διαθέσιμο εδώ: https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights
[4] Burgess, G. (2009). The Politics of the Magna Carta. Oxford University Press.
[5] Locke, J. (1690). Two Treatises of Government. Awnsham Churchill.
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτριας
* https://greekhumans.com/h-vasia-kesidou-syntaktria-sto-greekhumans/