Ελληνική γλώσσα – Τα Καστοριανά
Οι βασικές πληροφορίες για το Καστοριανό Ιδίωμα
Του Αριστείδη Ρούνη*
Εισαγωγή
Σε προηγούμενες μας γραμμές έχουμε αναφερθεί στην ελληνική γλώσσα και στις αρκετές διαλέκτους που διαθέτει. Η γλώσσα μας είναι τόσο πλούσια. Έχει λοιπόν, εκτός από τις διαλέκτους της και τα Ιδιώματα της. Σε αυτό το άρθρο μας θα επικεντρωθούμε στο περίφημο «Καστοριανό Ιδίωμα». Ας τα πάρουμε τα πράγματα όμως, με τη σειρά τους.
Η ελληνική γλώσσα
Ενδείκνυται να ξεκινήσουμε αυτή μας την ανάλυση με την ελληνική γλώσσα και κάποια στοιχεία της.
Όπως επισημάνθηκε σε προηγούμενα μας κείμενα, τα οποία μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω
https://greekhumans.com/pagkosmia-hmera-ellhnikhs-glwssas-h-chrhsimothta-ths-glwssas/
η ελληνική είναι μία από τις λίγες γλώσσες που έχει εξελικτική συνέχεια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο.
https://greekhumans.com/ta-ellhnika-ws-deyterh-ksenh-glwssa/
Η ελληνική γλώσσα είναι μια σημαντική γλώσσα με ιστορική πορεία 3000 ετών! Επομένως, μαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα, ιστορία και κουλτούρα θα σας βοηθήσει να διευρύνετε τους πνευματικούς σας ορίζοντες.
https://greekhumans.com/to-gewgrafiko-ektopisma-ths-ellhnikhs-glwssas/
Η γλώσσα με την πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά, η γλώσσα, με την αποδεδειγμένη γραπτή ιστορία 34 αιώνων, η Ελληνική Γλώσσα, δεν ομιλείται μόνο εντός των στενών ορίων του ελληνικού κράτους, αλλά επιπλέον ακούγεται απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη, από την ελληνική ομογένεια. Για αυτή την γλώσσα, τον τρόπο επικοινωνίας, όλων των Ελλήνων και φιλελλήνων, καθιερώθηκε το 2017 από το ελληνικό κράτος η 9η Φεβρουαρίου ως η «Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας».
https://greekhumans.com/skepseis-peri-ellinikhs-glwssas/
Η αγγλική γλώσσα έχει 490.000 λέξεις, από τις οποίες 41.615 λέξεις προέρχονται από την ελληνική γλώσσα (βιβλίο Γκίνες). Η Ελληνική και η Κινεζική είναι οι μόνες γλώσσες με συνεχή ζώσα παρουσία από τους ίδιους λαούς και στον ίδιο χώρο εδώ και 4.000 έτη. Η ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει λέξεις και έννοιες που παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο. Μόνον η ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει τη ζωή από το βίο, την αγάπη από τον έρωτα.
https://greekhumans.com/ellhnika-h-dikia-mas-glwssa/
Το αρχαιότερο γραπτό μνημείο της ελληνικής γλώσσας είναι μια σχεδόν κυκλική κροκάλη που κυριολεκτικά μπορείς να την κρατήσεις μες στην παλάμη σου: οι διαστάσεις της είναι 4,9 εκ. επί 4,08 εκ., πάχους 1,62 εκ. και το βάρος της 48 γρ.
Οι διάλεκτοι της ελληνικής γλώσσας
Όπως επισημάνθηκε σε προηγούμενο μας κείμενο, τα οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ
https://greekhumans.com/ellinikh-glwssa-3-dialektoi-ths/
Είναι γεγονός πως κάθε γλώσσα αποτελεί μια αφηρημένη ενότητα: είναι το σύνολο πολλών διαλέκτων. Έτσι, πρόκειται για υπερκείμενη και για υποκείμενες έννοιες. Όσον αφορά στην ελληνική γλώσσα, υπάρχουν διάλεκτοι γεωγραφικές και διάλεκτοι κοινωνικές. Παραδείγματα γεωγραφικών διαλέκτων στην Eλλάδα: Θρακιώτικα, Hπειρώτικα, Mοραΐτικα, Kρητικά, στην Κύπρο τα Kυπριώτικα και στην Ανατολία τα Ποντιακά, τα Καππαδοκικά, τα Πολίτικα. Παραδείγματα κοινωνικών διαλέκτων: ιδίωμα («γλώσσα») των μορφωμένων, ιδίωμα των εργατών, «γλώσσα» της πιάτσας, των ρεμπέτηδων.
Τα ιδιώματα της ελληνικής γλώσσας
Τα Ιδιώματα είναι τοπικές παραλλαγές της γλώσσας που οι διαφορές τους από την κοινή Νεοελληνική μας γλώσσα, αυτή μου μιλάμε στην Ελλάδα σήμερα, είναι μικρές. Για αυτό τις κατανοούν χωρίς κάποια ιδιαίτερη δυσκολία όλοι οι ελληνόγλωσσοι.
Το Καστοριανό ιδίωμα
Τα καστοριανά ανήκουν στα ιδιώματα της ελληνικής. Αξίζει να επισημανθεί, ότι το καστοριανό ιδίωμα στις μέρες μας χρησιμοποιείται από τα στόματα ελάχιστων γερόντων και από μερικούς κατοίκους, ως απόδειξη ή επίδειξη της γνησιότητας της καταγωγής τους, όμως τις περισσότερες φορές αποδίδεται εννοιολογικώς αλλοιωμένο και παραλλαγμένο. Ανήκει στα ημιβόρεια ιδιώματα, δηλαδή σε αυτά που εμφανίζουν την έκπτωση του άτονου τελικού ι (χωράφ’, χέρ’, ποδάρ’) και συχνά την έκπτωση των άτονων ι και ου μέσα στη λέξη, αλλά όχι τη στένωση. Ακόμη, οι ενεργητικοί αόριστοι των ρημάτων λήγουν σε –κα αντί –σα της κοινής νεοελληνικής στην Καστοριά π.χ. εχτύπηκα (χτύπησα) και πολύ συχνά ακούγεται ο τύπος ‘‘να διω’’ της υποτακτικής του ρήματος βλέπω.
Παραδείγματα του ιδιώματος
αντέτι = έθιμο
απίδι = αχλάδι
ασντίζω = παίρνω κουράγιο
αχαμνά = άσχημα
αχούρι = σταύλος
βιγκλίζω = κρυφοκοιτάζω
βουργά = γρήγορα
βαρόσκω = πρόστυχη, κατώτερη
γιόμα = γεμάτο
γιούκι = εντοιχισμένη ντουλάπα
γκαβός = τυφλός
γκαϊγκανάς = φαγητό με αυγά και μυζήθρα
γκιζερώ = γυρίζω
γκιουσουμές = βρύση
γκόλιος = γυμνός
γκουλιουφάρι = φαλακρό κεφάλι
γκουργκουλουτός = στρογγυλός
γκουσταρίτσα = σαύρα
γκούσμαρος = λάρυγγας
δραγάτης = αγροφύλακας
ερμάζω = ερημώνω
ζαβάδι = τρελός
ζάφτω = πίνω
ζάψα = ποτό
ζένω = μυρίζω
ζούμπουρδο = ανήσυχος
ζουμπάς = κοντός
ζιούρος = ηλιόκαμα
κάκω = κυρά
καρκανίζομαι = γελώ πολύ
κιόσκι = ντιβάνι
κιοσιές = γωνιά
κουσούρι = ελάττωμα
κρούγμα = βλάκας
λελέκι = κακοντυμένος
μάζιακας = ατροφικός
μάρα = λύπη
μασιαλάς = φανάρι δρόμου
μαμάννα = γιαγιά
ματσκάλια = αηδίες
μπάης = αδερφός
μπάστι = στοίχημα
μπαχτσές = κήπος
μουλώνω = σιωπώ
μουσιαφέζης = ψεύτης
μαμαλίγκας = νωθρός
μακάλο = φαγητό με αλεύρι
μαμπέτι = κουβέντα
μάτσω = γάτα
μπάκακας = βάτραχος
μπαμπαρόκος = φαντασιόπληκτος
μπέτσκα = αρνί
μπιστούρα = μεγάλη πέτρα
μπουκλούκια = σκουπίδια γουναρικής
μπουχανιά = γροθιά
μπαρμπάλης = φλύαρος
μπίμπες = πάπιες
ντίγκα = γεμάτο
ντρουμπούλι =θρύψαλλο
νταρλικώνω = καταβροχθίζω
ξεσιανάζω = ξεμπερδεύω
οντίζω = ελπίζω
ούλτσα = στενός δρόμος
παζίνα = ιστός αράχνης
παρλακός = χαζός
πάτα = αδερφή
πατσιάδι = πόδι
πίπκα = δίψα
πίσκα = κατουρλιό
παρπαλιάζω = κάνω βιαστικά
σαλτσούνι = σαλάμι
σάψαλο = σάπιος
σιάπκα = καπέλο
σεργιανάω = κάνω βόλτα
σιουμπές = υποψία
σούρλα = σφυρίχτρα
σούρντος = χαζός
στούρνος = μαραμένος
σταματούρα =σανίδωμα τεντώματος γουναρικών
τζιουλβές = διασκεδαστικός
τσιάρκι = τακτοποίηση
τιφαρίκι = αριστούργημα
τούρτουρο = παγωμένος
τσουράπια = κάλτσες
τσαρτσαλίδα =διάρροια
τσουκάλι = κατσαρόλα
τσιούρλα = μεθυσμένος
τσούφκος = οπίσθια
τηράω =κοιτάζω
τσίκνα = βρωμιά
τσιούτσιανος = μικρός
χούι = συνήθεια
ψίχα = λίγο
Ομιλείτε Καστοριανά; Κάνε το τεστ και δες αν γνωρίζεις την ντοπιολαλιά!
https://sentra.com.gr/omileite-kastoriana-kane-to-test-kai-des-an-gnwrizeis-thn-dopiolalia/
Επίλογος
Είναι πασιφανές ότι η ελληνική γλώσσα περικλείει αρκετές διαλέκτους και ιδιώματα. Είναι πραγματικά τόσο όμορφο το ταξίδι στη γνώση όλων αυτών των μορφών που λαμβάνει η κύρια γλώσσα μας. Οι άνθρωποι σε κάθε γεωγραφική περιοχή θα προτείνουν να μιλήσουν τη γλώσσα μας, όπως αυτοί επιθυμούν. Είναι τμήμα του πολιτισμού μας, της κουλτούρας μας, του λαού μας.
Πηγή πληροφόρησης
Άρτεμις Ιωαννίδου, «Διάλεκτοι και Ιδιώματα: To Καστοριανό Ιδίωμα», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (12/05/25)
https://www.aboutkastoria.gr/pio-gnostes-kastorianes-lexis/
Πηγή εικόνας
https://www.aboutkastoria.gr/pio-gnostes-kastorianes-lexis/
*Βιογραφικό συντάκτη