Της Αριάδνης Κατσιάμπουλα*
Ευρωπαϊκή Ένωση, ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ευρωπαϊκοί θεσμοί και πόσους άλλους αντίστοιχους όρους ακούμε καθημερινά σε δελτία ειδήσεων ή διαβάζουμε σε ειδησεογραφικά sites;
Τα παραπάνω σήμερα ειδικά έχουν την τιμητική τους, μιας και η 9η Μαΐου είναι αφιερωμένη στην Ευρώπη! Κάθε χρόνο σαν σήμερα γιορτάζουμε, με αίσθημα αλληλεγγύης, την ειρήνη και την ενότητα που έχει εγκαθιδρυθεί μεταξύ των κρατών της Ευρώπης.
Ωστόσο τη φετινή χρονιά η σημασία της συγκεκριμένης ημέρας είναι ιδιαίτερα επαυξημένη. Η εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία και το κλίμα αβεβαιότητας που επικρατεί δημιουργεί γενικότερο αίσθημα ανασφάλειας στους ευρωπαίους πολίτες. Επίσης οι εκατέρωθεν ανθρώπινες απώλειες αυξάνονται καθημερινά. Τραγική ειρωνεία λοιπόν για την εορταστική, όπως τουλάχιστον συνηθίζαμε να λέμε, σημερινή ημέρα.
Το πώς και γιατί φτάσαμε, όμως, στον εορτασμό της σημερινής ημέρας θα το δούμε παρακάτω.
Ιστορική αναδρομή
Η λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, βρίσκει την ευρωπαϊκή ήπειρο σε πλήρη αποσύνθεση. Οι μνήμες του φριχτού, ομολογουμένως, πολέμου είναι νωπές, οι απώλειες αναρίθμητες και οι καταστροφές εμφανείς σε κάθε χώρα. Είναι η κομβική στιγμή που τα κράτη είναι πλέον αποφασισμένα να μην επιτρέψουν την επανάληψη παρόμοιων αποκαρδιωτικών γεγονότων. Έτσι, αποφασίζουν να κινηθούν από κοινού προς αυτήν την κατεύθυνση.
Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα
Ήταν 9 Μαΐου 1950, όταν ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών, Ρομπέρ Σουμάν, διακήρυξε τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Μέχρι και το Β΄ ΠΠ τις δύο πρώτες ύλες της πολεμικής βιομηχανίας αποτελούσαν ο άνθρακας και ο χάλυβας. Μέσω της κοινής διαχείρισης της παραγωγής των αποθεμάτων των από τα μέλη της Κοινότητας, ένας νέος πόλεμος μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας θα μπορούσε να αποφευχθεί, ή μάλλον, όπως αναφέρεται και ρητά στη Διακήρυξη Σουμάν (όπως έμεινε στην ιστορία), θα τον καθιστούσε «όχι μόνον αδιανόητο αλλά και υλικά αδύνατο». «Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν», τόνισε στη Διακήρυξη του ο Γάλλος Υπουργός.
Η πρωτοβουλία συνυπογράφηκε ένα χρόνο αργότερα, αρχικά από έξι μέλη: Γαλλία, Βέλγιο, Δυτική Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία. Το Ηνωμένο Βασίλειο προσχώρησε πολύ αργότερα το 1973.
«Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί δια μιας, ούτε σε ένα συνολικό σχέδιο : θα οικοδομηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που κατ΄αρχάς θα δημιουργήσουν μια πραγματική αλληλεγγύη. Η συνένωση των ευρωπαϊκών εθνών απαιτεί να εξαλειφθεί η μακραίωνη διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Η δράση που θα αναλάβουμε πρέπει να αφορά κατά πρώτο λόγο τη Γαλλία και τη Γερμανία. Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα θα εξασφαλίσει αμέσως την εγκαθίδρυση κοινών βάσεων οικονομικής ανάπτυξης, πρώτο στάδιο μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, και θα αλλάξει το πεπρωμένο αυτών των περιοχών που επί πολλά χρόνια αφιερώθηκαν στην κατασκευή όπλων για πολέμους των οποίων υπήρξαν πάντα τα πρώτα θύματα. Η εγκαθίδρυση αυτής της ισχυρής ενότητας παραγωγής, που θα είναι ανοιχτή σε όσες χώρες επιθυμούν να συμμετάσχουν και θα παράσχει τελικά σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες τα θεμελιώδη στοιχεία της βιομηχανικής παραγωγής με τις ίδιες προϋποθέσεις, θα θέσει τα πραγματικά θεμέλια της οικονομικής ενοποίησής τους», αναφέρει το κείμενο της Συνθήκης.
Η ΕΚΑΧ είχε ισχύ 50 ετών και έληξε το 2002 (εφαρμόστηκε το 1952). Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, δημιούργησε τις προϋποθέσεις και τα μονοπάτια πάνω στα οποία βασίστηκε η οικοδόμηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Το παραπάνω γεγονός υπήρξε η αφορμή για την εγκαθίδρυση της 9ης Μαΐου, ως την ημέρα της Ευρώπης, ή ευρωπαϊκή επέτειο. Αποτελεί δε, ευκαιρία για όλους μας να μάθουμε την ιστορία της ΕΕ αλλά και το πώς λειτουργούν οι θεσμοί εις βάθος.
Η Πορεία προς την ΕΕ
Ωστόσο, για να φτάσουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση του 2022, χρειάστηκε δουλειά πολλών ετών, καθώς και πληθώρα Συνθηκών:
- 1957: Συνθήκες της Ρώμης: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). Στόχος η επέκταση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με τη γενική οικονομική συνεργασία.
- 1965: Συνθήκη Συγχώνευσης/Συνθήκη των Βρυξελλών. Στόχος ο εξορθολογισμός της λειτουργίας των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, με τη δημιουργία μιας ενιαίας Επιτροπής και ενός ενιαίου Συμβουλίου που θα αναφέρονται και στις τρεις Κοινότητες (ΕΟΚ, ΕΥΡΑΤΟΜ, ΕΚΑΧ).
- 1986: Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. Στόχος η μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων εν όψει της προσχώρησης της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Η επίσπευση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων εν όψει της ενιαίας αγοράς και η επέκταση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο (ώστε να είναι πιο δύσκολη η επιβολή βέτο από μία χώρα σε προτεινόμενη νομοθετική πράξη). Επίσης, η θέσπιση διαδικασιών συνεργασίας και σύμφωνης γνώμης που ενισχύουν τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
- 1992: Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση-Συνθήκη του Μάαστριχτ. Στόχος η προετοιμασία της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης και η θέσπιση στοιχείων της πολιτικής ένωσης (ιθαγένεια, κοινή πολιτική εξωτερικών και εσωτερικών υποθέσεων). Επίσης, η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η θέσπιση της «διαδικασίας συναπόφασης» που ενισχύει τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη λήψη των αποφάσεων. Επίσης, νέες μορφές συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων της ΕΕ (άμυνα, δικαιοσύνη, εσωτερικές υποθέσεις).
- 1997: Συνθήκη του Άμστερνταμ. Στόχος η μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ εν όψει της προσχώρησης νέων κρατών μελών στην Ένωση. Επίσης, η τροποποίηση των Συνθηκών ΕΕ/ΕΟΚ, καθώς και μεγαλύτερη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων
- 2001: Συνθήκη της Νίκαιας. Στόχος η μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων, ώστε να μπορεί η ΕΕ να λειτουργεί αποτελεσματικά μετά την αύξηση των κρατών μελών της σε 25. Επίσης, νέες μέθοδοι τροποποίησης της σύνθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και επανακαθορισμός του συστήματος ψηφοφορίας στο Συμβούλιο.
- 2007: Συνθήκη της Λισαβόνας. Στόχος να γίνει η ΕΕ πιο δημοκρατική, αποτελεσματική και ικανή να αντιμετωπίζει “με μία φωνή” παγκόσμια προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή. Πιο ισχυρό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλαγή των διαδικασιών ψηφοφορίας στο Συμβούλιο, πρωτοβουλία των πολιτών, μόνιμος Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, νέος Ύπατος Εκπρόσωπος για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής, νέο διπλωματικό σώμα της ΕΕ. Η Συνθήκη της Λισαβόνας αποσαφηνίζει ποιες εξουσίες ανήκουν στην ΕΕ, ποιες στα κράτη μέλη της και ποιες είναι κοινές για την ΕΕ και τα κράτη μέλη.
Ένα μεγάλο ερώτημα που απασχολεί μελετητές, ιστορικούς και απλούς πολίτες είναι το τι μέλλει γενέσθαι με το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το αν θα υπάρξει περεταίρω εξέλιξή ή αν εν τέλει θα καταρρεύσει μένει να το μάθουμε στην πορεία.
Πηγές πληροφόρησης
https://www.sansimera.gr/worldays/21
https://european-union.europa.eu/index_el
Πηγή φωτογραφίας
* Η Αριάδνη Κατσιάμπουλα είναι πολιτική επιστήμονας