Του Μιχαήλ Κατσικαρέλη*
Εισαγωγική τοποθέτηση
Ένδοξες καθίστανται οι ιστορικές σελίδες του Βασιλικού Ναυτικού της Ελλάδας κατά την χρονική περίοδο 1940-41. Αυτές είναι γνωστές μέσα από τα ηρωικά κατορθώματα των γενναίων πληρωμάτων των υποβρυχίων αλλά και των αντιτορπιλικών του. Για την υποστήριξή τους αλλά και για την υπεράσπιση των ακτών της χώρας κάποιοι αφανείς ήρωες, το προσωπικό της παράκτιας άμυνας, επαγρυπνούσε. Επιπλέον, προειδοποιούσε και συντόνιζε τις ενέργειες μεταξύ δυνάμεων της ξηράς και των αντίστοιχων της θάλασσας. Προκειμένου να ανταπεξέλθει το προσωπικό αυτό στις απαιτήσεις του πολέμου σαν «καλοκουρδισμένος» μηχανισμός, έφτασε να ξεπεράσει σε αριθμό εκείνο του Στόλου.
Ναυτικές Αμυντικές Περιοχές (Ν.Α.Π.)
Ήδη από το 1926 με νομοθετικές ρυθμίσεις οι ακτές της χώρας είχαν χωρισθεί σε Ναυτικές Αμυντικές Περιοχές (Ν.Α.Π.). Το προσωπικό των Ν.Α.Π. βρισκόταν κάτω από τον συντονισμό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού (ΓΕΝ) και σε συνεργασία με τα άλλα Σώματα. Έτσι, θα εκτελούσε σε περίοδο πολέμου παρατήρηση και προσβολή του εχθρού, Επιπρόσθετα, θα πραγματοποιούσε κατεύθυνση των θαλάσσιων μετακινήσεων, υποστήριξη των υποβρυχίων και προστασία των παράκτιων περιοχών. Αν και για χρόνια υπήρχε το εν λόγω Διάταγμα, καθώς τα σύννεφα πολέμου πύκνωναν το 1935, τέθηκε πλέον για τα καλά σε ισχύ. Δημιουργήθηκαν λοιπόν τελικά 6 Ν.Α.Π με περιοχές ευθύνης τις ακόλουθες: Δυτική Ελλάδα (ΝΑΠ-1), Κρήτη(ΝΑΠ-2), Νότιο Αιγαίο (ΝΑΠ-3), Εύβοια (ΝΑΠ-4), Βόρειο Αιγαίο (ΝΑΠ-5) και Ανατολικούς Νήσους (ΝΑΠ-6). Αυτές τίθονταν υπό την Ανωτέρα Διοίκηση Παρακτίου Αμύνης (Α.Δ.Π.Α.). Τα αρχικά οχυρωματικά έργα που επέβλεπαν Γερμανοί αξιωματικοί (1935), αποπεράτωσαν με ζήλο Έλληνες αξιωματικοί σε συνδυασμό με απόφοιτους πολιτικούς Μηχανικούς του Πολυτεχνείου.
Στοιχεία παράκτιας άμυνας
Για τα πυροβόλα της παράκτιας άμυνας αλλά και των ναυτικών οχυρών, έγινε χρήση κάθε διαθέσιμου υλικού, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και πυροβόλων παροπλισμένων ελληνικών θωρηκτών όπως το «Λήμνος» ή ακόμα και των λειτουργικών πυροβόλων του θωρηκτού Φετίχ Μπουλέντ. Υπενθυμίζεται ότι το τελευταίο είχε βυθιστεί από Ελληνική ενέργεια το 1912 στο Θερμαϊκό Κόλπο. Για την έγκαιρη προειδοποίηση και προσβολή της Ιταλικής εναέριας αλλά και θαλάσσιας απειλής, ήταν απαραίτητο το χτίσιμο υψηλών σταθμών παρατήρησης. Αυτοί θα επέτρεπαν την θέαση σε μεγάλη απόσταση. Τοποθετήθηκαν δε δυνατοί προβολείς, σταθεροί και φορητοί, για επαρκή φωτισμό την νύχτα και σταθεροί ή φορητοί σταθμοί ασυρμάτων. Παράλληλα δημιουργήθηκαν υπόγεια καταφύγια και πυριτιδαποθήκες.
Χρήση ναρκών για την παράκτια άμυνα
Για να συμπληρωθεί όμως η επάκτια άμυνα χρειαζόταν θαλάσσιες νάρκες που θα προστάτευαν τις λιμενικές εγκαταστάσεις ή τις φυσικές θαλάσσιες διόδους μεταξύ ξηράς ή νησιών, από ξαφνική προσβολή. Άφηναν έτσι ελεγχόμενη πρόσβαση πάνω σε πεδία βολής της επάκτιας φίλιας άμυνας. Η υψηλή επικινδυνότητα των πεδίων ναρκών τόσο για τα εχθρικά όσο και για τα φίλια σκάφη για τα πλοία που εισερχόταν ή έβγαιναν από το λιμάνι, ήταν μεγάλη. Εξαιτίας αυτού, κατέστη αναγκαία η στάθμευση πλοίων αλίευσης ναρκών, καθώς η εχθρική ενέργεια μπορούσε να αφορά πόντιση μαγνητικών ναρκών. Ας σημειωθεί ότι οι Γερμανοί τις πόντιζαν με αεροσκάφη στον Πειραιά το 1941 με τις επιδρομές τους. Τα ανθυποβρυχιακά πλέγματα/φράγματα με δίχτυα που τοποθετήθηκαν θωράκιζαν ακόμα περισσότερο την άμυνα των ελληνικών λιμανιών. Ακόμη, υπήρχαν ατμοκίνητες άκατοι που άνοιγαν ή τα έκλειναν επιτρέπονταν ή όχι την είσοδο στο λιμάνι. Για να καταστεί κατανοητή η μεγάλη σημασία των φραγμάτων, αναφέρεται ότι σε μια από της περιπολίες του στην Αδριατική, το Υ/Β Νηρεύς, από έλλειψη φράγματος βρέθηκε μέσα στο Ιταλικό λιμάνι της Αυλώνας!
Το δίκτυο επιτήρησης θάλασσας αλλά και αέρα, ήταν έτσι αλληλοκαλυπτόμενο, ώστε ακόμα και με τα πενιχρά μέσα της εποχής να ελαχιστοποιείται ο αιφνιδιασμός από εχθρική ενεργεία στην θάλασσα αλλά και τον αέρα. Αξιοποιήθηκαν δε πληροφορίες όπως η θέση των Φάρων, η μορφολογία του εδάφους για τις κτηριακές εγκαταστάσεις, το τηλεγραφικό και τηλεφωνικό δίκτυο, αλλά και οι σταθμοί χωροφυλακής που υπήρχαν σε κοντινή απόσταση με τα αρχηγεία των Ν.Α.Π.
Οι διάφορες ασφαλείς θαλάσσιες διαδρομές που δημιουργήθηκαν από το εύρος του βεληνεκούς των ελληνικών παράκτιων πυροβόλων, αλλά και τα πεδία ναρκών με τα ανθυποβρυχιακά φράγματα, έδωσαν την δυνατότητα στις μονάδες κρούσεις του Ελληνικού στόλου να φτάνουν στους προορισμούς τους με ασφάλεια. Αλλά και όταν παρουσιαζόταν μηχανικές βλάβες σε αυτές, να μπορούν να εισέρχονται σε λιμάνια σχετικώς προστατευμένα, όπου μπορούσαν να τροφοδοτηθούν με άνθρακα αλλά και ανταλλακτικά όπως τα Υ/Β του στόλου κατά τις περιπολίες στην Αδριατική ή τα ελληνικά αντιτορπιλικά κατά τον πλου για τις επιδρομές στον Τάραντα.
Συμπερασματικά, δύναται να αναφερθεί πως παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες, η ελληνική επάκτια άμυνα δεν μπορούσε με τα μέσα τις εποχής να αντιπαρατεθεί σε σοβαρή αεροπορική προσβολή. Αλλά μπορούσε ίσως να αντισταθεί σε αποβατική ενέργεια για μικρό χρονικό διάστημα μέχρι ο βρετανικός στόλος της Μεσογείου να επέμβει. Αν και η Ν.Α.Π. λειτούργησαν καλά δεν έλειψαν και η παραλήψεις όπως η παραλίγο τορπιλική προσβολή των Α/Τ Ψαρά και Α/Τ Σπέτσαι από το Υ/Β Παπανικολής στις 31/10/1940 έξω από τον Πατραϊκό Κόλπο αφού το ανάλογο σήμα για την ύπαρξη και των τριών μονάδων στην περιοχή, δεν αναμεταδόθηκε από την αρμόδια Ν.Α.Π. 1 στο Παπανικολής.
Αναμφισβήτητα, από τα μέσα παρατήρησης μπόρεσαν οι Έλληνες ναυτικοί των Ν.Α.Π. να προειδοποιούν για επικείμενες εχθρικές προσβολές δίνοντας αριθμό αλλά και κατεύθυνση αεροπλάνων. Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, εγκαταστάσεις των Ν.Α.Π βομβαρδίστηκαν ανηλεώς στην Πρέβεζα και την Πάτρα, προειδοποιώντας όντως κατά το μέτρο του δυνατού, τον τοπικό πληθυσμό ή τα πλοία ευθύνης τους για ενέργειες διασποράς. Επιπλέον, έγινε εφικτό να συντονιστούν οι διάφορες μετακινήσεις/νηοπομπές που οργάνωσε το ΠΝ σε λιμάνια δικαιοδοσίας των Ν.Α.Π. καθώς μόνο μέχρι την 16η Νοεμβρίου, μεταφέρθηκαν με πλοία του Βασιλικού Ναυτικού και επίτακτα πλοία, 41.578 άνδρες και 18.057 κτήνη προς το Αλβανικό Μέτωπο.
Οι Ν.Α.Π. ακολούθησαν την τύχη του Ελληνικού στρατού στην Συνθηκολόγηση. Αρκετές μονάδες κατέστρεψαν με προβλεπόμενο τρόπο το υλικό τους εν όψει της Γερμανικής καθόδου, ενώ από άλλες διαλυόμενες μονάδες, αρκετά στελέχη προτίμησαν να φύγουν στην Μ. Ανατολή ή να πάρουν μέρος σε δράση αντιστασιακών οργανώσεων στην διάρκεια της κατοχής.
Παρόλα αυτά δεν μπορεί κανείς να μην θαυμάσει το δίκτυο αυτό επιτήρησης θαλάσσης και αέρος που ενεργοποιήθηκε ομαλά 4 μήνες πριν ακόμα την Ιταλική εισβολή! Τα ελάχιστα μέσα οδήγησαν την ηγεσία των Ν.Α.Π. να αξιοποιήσει όλα τα υπάρχοντα αποθέματα υλικού χωρίς μεμψιμοιρίες καταφέρνοντας να ανταπεξέλθει ικανοποιητικά έναντι των Ιταλών, κάνοντας το καθήκον της έναντι των Γερμανών.
Βιβλιογραφία
Γέροντας, Π., (2019), Μεθ’Ορμής Ακαθέκτου, Β’ Έκδοση, Αθήνα, ΥΙΝ.
Φωκάς, Δ.,(1953), Έκθεσις επί της δράσεως του Ναυτικού κατά τον πόλεμον 1940-1944, Τόμος Α και Β, Τυπογραφείο ΠΝ.
Πηγή Φωτογραφίας
* Ο Μιχαήλ Κατσικαρέλης είναι ιστορικός