Δημόσια Ιστορία – η Τραυματική Μνήμη
Πως ορίζεται η τραυματική μνήμη;
Του Αριστείδη Ρούνη*
Εισαγωγή στη Δημόσια Ιστορία (ΔΙΣ)
ΔΙΣ! Είναι Ιστορία; Είναι! Αλλά προσεγγίζει το παρελθόν με μια διαφορετική από την ακαδημαϊκή Ιστορία οπτική.
Ο ορισμός της ΔΙΣ
Όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/pws-orizetai-h-dhmosia-istoria/
«ΔΙΣ» είναι η μελέτη των τρόπων με τους οποίους το παρελθόν ανασυγκροτείται, διαχέεται και αποτυπώνεται στη δημόσια σφαίρα. Το παρελθόν περιλαμβάνει ένα χάος από ιστορικά γεγονότα. Ειδικά, ο 20ος αιώνας έχει άπειρα, θα λέγαμε, ιστορικά σημαντικά γεγονότα.
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/peri-dhmosias-istorias/
«Δ.ΙΣ είναι η ιστορία που παράγεται έξω από τα πανεπιστήμια, εκτός των τειχών».
Η μνήμη και ο 20ος αιώνας
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/i-ennoiodotisi-tis-dimosias-historias/
Η ΔΙΣ αναπτύσσεται προνομιακά γύρω από τα κομβικά επεισόδια του 20ου αιώνα, στα οποία η μνήμη παίζει καθοριστικό ρόλο.
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/einai-h-dhmosia-istoria-episthmonikos-tomeas/
Οι δημόσιοι ιστορικοί εξετάζουν φαινόμενα όπως οι τρέχουσες συζητήσεις για τα ιστορικά μνημεία.
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/to-antikeimeno-ths-dhmosias-istorias/
ένα από τα αντικείμενα της ΔΙΣ είναι η καταγραφή της τραυματικής μνήμης.
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/mnhmeia-apoteloun-forea-dhmosias-istorias/
«Τα μνημεία κουβαλούν το παρελθόν στο παρόν».
Η μνήμη
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/dimosia-istoria-poia-h-ennoia-ths-mnhmhs/
Η μνήμη αποτελεί κεντρικό ζήτημα στην προφορική Ιστορία. Διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στις ηχητικές πηγές και στη Δημόσια Ιστορία. Οι αναπολήσεις της μνήμης είναι το πρωτογενές υλικό ενός ερευνητή προφορικής ιστορίας. Αυτή δεν είναι μόνο η πηγή της προφορικής ιστορίας, αλλά το υποκείμενο της έρευνας. Η έχει αρχίσει να έρχεται σε επαφή με άλλα επιστημονικά πεδία, πέρα από την ψυχολογία.
Οι παράγοντες αύξησης του ενδιαφέροντος για τις Μελέτες Μνήμης
Ένας από τους λόγους που αυξήθηκε το ενδιαφέρον για τις Μελέτες Μνήμης είναι ολοφάνερα τα τραύματα πολέμων. Με άλλα λόγια, το τραύμα που έχει μείνει από τους ήρωες που συμμετείχαν στους Μεγάλους Αγώνες του Ελληνικού έθνους. Επιπλέον η πολύπλευρη γενοκτονία, που με την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας, υπάρχει η επιθυμία να ξεθαφτούν τα τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος. Στην ουσία «Η σύγχρονη εποχή έχει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα: ξεχνά».
Συλλογική μνήμη
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/traymatiko-gegonos-syllogikh-mnhmh-h-lhthi/
η συλλογική μνήμη μνημονεύει συγκεκριμένα ιστορικά συμβάντα. Ένα από αυτά μπορεί να είναι για παράδειγμα το ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής και κατ’ επέκταση τα προσφυγικά ρεύματα των Ελλήνων της Μικρασίας, του Πόντου και της Θράκης.
Η σχέση ατομικής και συλλογικής μνήμης
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/poia-h-sxesh-atomikhs-kai-syllogikhs-mnhmhs/
Ο ερευνητής προφορικής ιστορίας Trevor Lummis θεωρεί ότι «οι περισσότερες συνεντεύξεις προφορικής ιστορίας είναι συνδυασμός προσωπικής και δημόσιας μνήμης». Δηλαδή, όταν ο αφηγητής ανακαλεί στη μνήμη του ιστορικά γεγονότα που αφορούν μια πολυπληθή ομάδα, θα είναι αυτά που έχουν ασκήσει και σε αυτόν επίδραση. Άρα, είναι η ατομική μνήμη και απεναντίας υφίσταται το συλλογικό βίωμα, για παράδειγμα οι μνήμες από ένα τραυματικό γεγονός. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ ατομικής και συλλογικής μνήμης δεν είναι μονόδρομος. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι οι προσωπικές αναμνήσεις θα αποτελούν πάντοτε τμήμα μιας συλλογικής αφήγησης.
Το συναίσθημα στη μνήμη
Φέρει η μνήμη συναίσθημα;
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/to-synaisthhma-sth-dhmosia-istoria/
Ναι φέρει!
Το τραύμα
Όπως είδαμε σε άλλο άρθρο της στήλης μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/h-prosfygikh-mnhmh-einai-traymatikh/
Βασικό στοιχείο της τραυματικής μνήμης είναι το τραύμα. Η έννοια αυτού είναι συνδεδεμένη με την ιστορική συνείδηση του 20ου αιώνα. Ιστορική συνείδηση σημαίνει πως τοποθετούμε το τραύμα στα ιστορικά του συμφραζόμενα. Αξίζει να αναφερθεί ότι το τραύμα δεν έχει μόνο την έννοια της λαβωματιάς. Επιπρόσθετα, νοείται και ο ψυχικός παράγοντας. Συμβάλλει στη δημιουργία ιστορικής συνείδησης. Στην Ελλάδα για τη Μικρασιατική καταστροφή ως τραύμα του προσφυγικού πληθυσμού της, δεν άρχισαν να συζητούν αμέσως μετά από αυτή. Πέρασαν τουλάχιστον σαράντα έτη. Επομένως, υφίσταται η τραυματική μνήμη των Ελλήνων, που διαμορφώνεται μέσα και από τα μνημεία. Τα μνημεία να επισημάνουμε πως δεν αφορούν μόνο τραυματικά γεγονότα, αλλά αφορούν και χαρούμενες σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Η τραυματική μνήμη
Ο ορισμός του τραύματος που δόθηκε από τον Φρόιντ:
«ένα επώδυνο βίωμα που έμεινε αβίωτο, μια εμπειρία παρελθούσα, αλλά χωρίς παρελθόν, ένα κενό νοήματος, μία έλλειψη αιτιότητας και, κυρίως, τον ψυχικό πόνο από κάτι που κυριολεκτικά δεν έλαβε χώρα παρόλο που συνέβη».
Τα τραυματικά γεγονότα
Τα τραυματικά γεγονότα, όπως το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, πρέπει να περιγραφούν, να αναλυθούν και να αφηγηματοποιηθούν, προκειμένου οι άνθρωποι ή οι φορείς μιας τραυματικής μνήμης να πάψουν την ταύτισή τους με το τραύμα και να επιτύχουν την σχηματοποίηση, ενσωμάτωση και συμπερίληψη της συγκεκριμένης εμπειρίας με έναν κριτικό τρόπο. Το τραύμα, ως αντικείμενο μελέτης της ψυχανάλυσης και των κοινωνικών επιστημών, αλλά και ως αποτέλεσμα του μεγέθους των καταστροφών που έχουν πλήξει την ανθρωπότητα, επηρέασε αναπόφευκτα και την επιστήμη της Ιστορίας. Η ενασχόληση με την τραυματική εμπειρία είναι πιθανό να χαρακτηριστεί υπερβολική, αλλά συμβάλλει στην καλύτερη κατανοήση ορισμένων χαρακτηριστικών της μνήμης από τον ιστορικό. Όταν ο ερευνητής μελετά τραυματικά βιώματα, μπορεί να αντιληφθεί τον τρόπο λειτουργίας του ασυνείδητου, τι συγκρατούμε στη μνήμη μας και τι όχι, αλλά και με ποιον τρόπο όλα αυτά αλληλεπιδρούν με τις εμπειρίες και τα συναισθήματά μας. Επίσης, έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει τα υποκειμενικά κριτήρια με βάση τα οποία γίνεται συχνά διάκριση ανάμεσα στις αντιληπτικές διεργασίες της αντίληψης και της μνήμης. Η αναβίωση της μνήμης και της τραυματικής εμπειρίας και η εκ νέου ανάγνωση παρελθοντικών γεγονότων αποτελούν θεμελιώδεις προϋποθέσεις για την ανάλυση των ιστορικών γεγονότων.
Πηγές
Θεόδωρος Παπαδάτος, «Διπλωματική εργασία – Δημόσια ιστορία και μνήμη. Η μνήμη του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Κέρκυρας. Μια πρόταση για έναν ιστορικό περίπατο», σ.29-32, https://apothesis.eap.gr/archive/item/176713
Πηγή εικόνας
https://gr.pinterest.com/pin/458100593361388450/
Μπορείτε να δείτε όλες τις αναλύσεις για τη Δημόσια Ιστορία εδώ
https://greekhumans.com/category/arthrography/public-history/
*Βιογραφικό συντάκτη