Του Αριστείδη Ρούνη*
Εισαγωγή στην Ιστορία
Όπως είδαμε σε προγενέστερο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/ti-onomazoume-akadhmaikh-historia/
Ακούμε συνεχώς για Ιστορία γενικά! Ποια η ιστορία αυτού του λαού για παράδειγμα ή πότε διεξήχθη αυτή η μάχη. Ωστόσο, η Ιστορία δεν είναι κάτι γενικό, δεν είναι μια απλή διαδικασία, αλλά κάτι ειδικό, είναι μια επιστήμη.
Οι πηγές του Ιστορικού
Όπως είδαμε σε προγενέστερο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/ta-eidh-twn-phgvn-sthn-istoria/
Η Ιστορία βασίζεται κυρίως στην έρευνα των πηγών. Ερευνά τις πράξεις των ανθρώπων, όχι μια απέραντη θάλασσα γεγονότων. Ο ιστορικός δεν γράφει ιστορία από τη φαντασία του, αλλά με βάση τις σωζόμενες πηγές του ιστορικού παρελθόντος. Στηρίζεται οπότε, σε στοιχεία, σε πηγές, που έχει στη διάθεσή του.
Το Αρχείο
Είναι σημαντικό να αναφερθεί τι είναι τα αρχεία. Αυτά ορίζονται ως «το σύνολο των τεκμηρίων», που προέρχονται από τη δραστηριότητα ενός ιδρύματος ή ενός προσώπου, δηλαδή ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο».[1] Η έννοια των αρχείων στην ουσία σχετίζεται με τα επίσημα έγγραφα των αρχών και με το μέρος όπου αυτά φυλάσσονταν. Στον ενικό αριθμό, ο όρος «Αρχείο» περιλαμβάνει τρεις έννοιες: αυτή του συνόλου των τεκμηρίων, αυτή της αρχειακής υπηρεσίας και αυτή του αρχειοστασίου. Έτσι, το αρχείο αποτελεί οργανικό σύνολο πρωτογενών ανεπεξέργαστων καταγραμμένων πληροφοριών.[2]
Επιπρόσθετα, στην έννοια των αρχείων ανήκουν οι γραπτές σωζόμενες πηγές, που σκοπεύουν να διευκολύνουν την έρευνα ενός ιστορικού. Οι πηγές αυτές βρίσκονται στα δημόσια αρχεία, δηλαδή τις ειδικές υπηρεσίες, που έχει οργανώσει κάθε κράτος για τη διάσωση και φύλαξη εγγράφων. Αυτά τα έγγραφα αναφέρονται συνήθως στις διεθνείς σχέσεις ή στις εσωτερικές υποθέσεις τους.[3] Τα αρχειακά τεκμήρια έχουν ενιαίο χαρακτήρα.[4] Αυτά τα τεκμήρια δημιουργούνται με φυσικό τρόπο για να πραγματοποιηθεί κάποια δραστηριότητα λ.χ. «να πραγματοποιηθεί μια δικαιοπραξία».[5] Επιπλέον, αρχείο μπορεί να ονομάζεται το τμήμα μιας επιχείρησης ή οργανισμού, το οποίο έχει ως αντικείμενο τη συγκέντρωση και διαχείριση του αρχειακού υλικού.
Ωστόσο, ο όρος «Αρχείο» με την έννοια της αρχειακής υπηρεσίας αποδίδεται σε αυτές που διαχειρίζονται ιστορικό υλικό. Ιστορικό αρχειακό υλικό βρίσκεται σε βιβλιοθήκες, μουσεία, ιστορικές εταιρείες, πανεπιστήμια. Τα Αρχεία είναι όμως άγνωστα και πολύ λιγότερο γνωστά από άλλα συναφή ιδρύματα όπως οι Βιβλιοθήκες. Το ευρύ κοινό αγνοεί τη χρησιμότητα ή την ύπαρξη των αρχειακών υπηρεσιών.[6]
Βέβαια, αρχειακό υλικό παραγόταν πριν χρησιμοποιηθεί η συγκεκριμένη λέξη για να το περιγράψει. Αρχεία χρησιμοποιούσαν όλοι σχεδόν οι αρχαίοι πολιτισμοί, όπως οι Αιγύπτιοι, οι Κινέζοι, οι Ασσύριοι. Τα παλαιότερα αρχειακά τεκμήρια από τον ελλαδικό χώρο είναι οι χίλιες διακόσιες συνολικά πήλινες πινακίδες οι οποίες βρέθηκαν το 1939 στις ανασκαφές του μυκηναϊκού ανακτόρου της Πύλου. Οι απαρχές της τήρησης αρχείων στις ελληνικές πόλεις – κράτη σχετίζονται με την εισαγωγή του αλφαβήτου και τη συνακόλουθη γενίκευση της χρήσης της γραφής.[7]
Είναι γεγονός πως τα αρχεία έχουν ιδιαίτερη αξία για τους δημιουργούς και για άλλα άτομα και οργανισμούς. Παρέχουν τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων και εξασφαλίζουν τη συνοχή των ανθρώπινων ενεργειών. Αποτελούν φορείς επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης.[8] Οι σημαντικότερες λειτουργίες του αρχειακού υλικού είναι αρχικά ως μέσο ενίσχυσης της μνήμης και σύνδεσης με το παρελθόν για κοινότητες ανθρώπων αλλά και έθνη ολόκληρα. Με αυτή την έννοια τα αρχεία λειτουργούν σαν «γέφυρες με το χθες». Έτσι, συχνά τα αρχεία χρησιμοποιούνται ως μέσα έκφρασης διεκδίκησης και διατήρησης μιας συλλογικής ταυτότητας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για τη μνήμη ενός γεγονότος για ένα έθνος. Παράδειγμα μπορεί να είναι η χρήση των αρχείων που αφορούν τον Προσφυγικό Ελληνισμό και την τραυματική μνήμη αυτού.
Μια άλλη λειτουργία είναι ότι οι οργανισμοί χρειάζεται να διατηρούν τα αρχεία γιατί αυτά συνδέονται με υποχρεώσεις ή κατοχυρώνουν δικαιώματά τους. Επίσης, διατηρούν τη εταιρική μνήμη αποφάσεων και δραστηριοτήτων, ώστε να είναι δυνατό να χρησιμεύσει στην συνέχεια του οργανισμού. Με άλλα λόγια τα αρχεία θα φανούν χρήσιμα σε πιθανές δύσκολες καταστάσεις στις οποίες μπορεί να βρεθεί μια εταιρία. Μια τρίτη λειτουργία είναι ότι οι οργανισμοί, κοινότητες και έθνη τηρούν τα αρχεία για την τεράστια συμβολική τους σημασία. Τα τεκμήρια μπορούν να αποκτήσουν και μεταφέρουν συμβολισμούς κάθε είδους, από τη στιγμή που δύνανται να αναπαραστήσουν γεγονότα μεγάλης σημασίας. Για παράδειγμα, τεκμήρια από την Επανάσταση του 1821 μπορούν να συμβολίσουν την προσφορά στην πατρίδα κάποιων προσώπων ή ακόμη και αυτόν τον ίδιο τον αγώνα της ανεξαρτησίας.[9]
Τέλος, υφίσταται σημαντική σύνδεση της ιστορικής επιστήμης με τα αρχεία. Για τους ιστορικούς η έρευνα στα αρχεία, αποτελεί και διαβατήρια τελετή για την απόκτηση της επαγγελματικής τους ταυτότητας, τεκμήριο κατάκτησης της ιστορικής γνώσης, που με την μορφή υποσημειώσεων καθιστά το έργο τους πειστικό.[10] Από τον 19ο αι. και εξής η ιστορική επιστήμη ανέπτυξε μία σταθερή και δυναμική σχέση με τα αρχεία, αφού οι ιστορικοί και οι ιστοριοδίφες αποτελούσαν πλέον το βασικό κοινό των αρχειακών οργανισμών. Η νέα ακαδημαϊκή ειδικότητα ήταν φυσικό να αναπτύξει σχέσεις «ιδιοκτησίας» με το υλικό που αξιοποιούσε. Έτσι οι ιστορικοί έγιναν διαχειριστές και χρήστες ταυτόχρονα του αρχειακού υλικού.
Ορισμένοι από αυτούς τους εμπειρικούς διαχειριστές οργάνωναν το υλικό με βάση τα ενδιαφέροντά τους και διασπούσαν την ενότητα των αρχειακών συνόλων για να δημιουργήσουν τεχνητές ενότητες με έγγραφα διαφορετικής προέλευσης που είχαν ως κοινό σημείο το θέμα που ερευνούσαν. Όπως ήταν φυσικό, όσοι ασχολούνταν με την ταξινόμηση των αρχείων δεν ασκούσαν παρά ένα βοηθητικό επάγγελμα. Το ενδιαφέρον είναι ότι ένας ιστορικός κλάδος, η διπλωματική, είχε επίδραση στην ανάπτυξη της αρχειονομίας. Ο κλάδος μελετούσε τη γνησιότητα των αρχείων, μέσω του εντοπισμού των σχέσεών τους. Αυτή η διαδρομή συνέβαλε αργότερα στη διαμόρφωση των βασικών αρχών της αρχειονομικής θεωρίας.[11]
Επίλογος
Αξίζει να επαναλάβουμε πως τα αρχεία ως έννοια είναι σημαντική. Παρέχουν σπουδαία υποστήριξη στο έργο των ιστορικών και όχι μόνο. Εξυπηρετούν λειτουργίες που σχετίζονται με τη συνέχεια ενός έθνους ή ενός οργανισμού, καθιστώντας την ύπαρξη τους απαραίτητη. Όσον αφορά στη σύνδεση τους με την ιστορία, υφίσταται μια στενή σχέση μεταξύ τους, αφού οι ιστορικοί προστρέχουν σε αυτά συνεχώς.
Περιπτώσεις Ιστορικού Αρχείου
Ας δούμε μερικά παραδείγματα Ιστορικού Αρχείου με τους διαδικτυακούς ιστοτόπους τους:
Το Ιστορικό Αρχείο Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων (ΙΑΑΑ)
Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας
Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ)
Σχόλια-Πηγές
[1] Nicolas Offenstadt, Οι λέξεις του ιστορικού. Έννοιες – κλειδιά στη μελέτη της ιστορίας (Αθήνα: Κέδρος, 2004), σ.37
[2] Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασιλική Μπουντούρη, Εισαγωγή στην Αρχειονομία (Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Κάλλιπος, 2016), σ.1,6
[3] Ελπίδα Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά του (Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Κάλλιπος, 2015), σ.69
[4] Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασιλική Μπουντούρη, σ.5
[5] Ανδρέας Μπάγιας, Αρχειονομία. Βασικές έννοιες και αρχές. Η οργάνωση των αρχείων για τη διοίκηση και την έρευνα, (Αθήνα: Κριτική, 1999), (αναφέρεται στο Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασιλική Μπουντούρη, Εισαγωγή στην Αρχειονομία (Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Κάλλιπος, 2016), σ.1,6
[6] Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασιλική Μπουντούρη, σ.31
[7] Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασιλική Μπουντούρη, σ.1,2
[8] Judith .Ellis, επιμ., Η διαχείριση των αρχείων, (Αθήνα: Τυπωθήτω, 2000), σ.30
[9] Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασιλική Μπουντούρη, σ.32
[10] Arlette Farge, Η γεύση του αρχείου, μτφρ. Ρίκα Μπενβενίστε (Αθήνα: Νεφέλη, 1989), σ.10
[11] Γιώργος Γιαννακόπουλος και Γιάννης Στογιαννίδης, Τα Ιστορικά Αρχεία – Θεωρία και Πράξη (Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Κάλλιπος, 2024), σ.34,35
Πηγή εικόνας
*Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/general/