Σε συνέντευξη για το https://greekhumans.com/, η εκπαιδευτικός – θεολόγος κα Ειρήνη Σαραφούδη κλήθηκε να σχολιάσει θέματα που άπτονται της λαογραφίας.
Μέσα από την προηγούμενη συνέντευξη της στην ιστοσελίδα μας, την οποία μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/synenteyxh-ths-eirinis-saradoyfi-thriskeia-kai-paradosi/
γνωρίσαμε καλύτερα την κα Σαραφούδη.
Είναι Θεολόγος εκπαιδευτικός, τεχνολόγος τροφίμων και τεχνικός αρχιτεκτονικής τοπίου. Κατάγεται από τη Νικήσιανη Καβάλας, ένα χωριό με πλούσια κυρίως εκκλησιαστική και μουσική παράδοση. Αυτό την κίνησε το ενδιαφέρον να ασχοληθεί με θέματα λαογραφίας, παράδοσης, τοπικής ιστορίας και αγιολογίας.
Ξεκινώντας με ορισμό
Δεν θα μπορούσαμε, παρά να σε ρωτήσουμε τι σημαίνει λαογραφία, και φυσικά έπειτα πως θα όριζες εσύ τη λαογραφία. Ποια η σχέση της με την εθνογραφία, είναι κάτι το ίδιο ή διαφορετικό; Ποια η έννοια των λέξεων λαός και έθνος;
Όταν αναφερόμαστε στην λαογραφία, το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό είναι ο Νικόλαος Πολίτης, ο οποίος είναι ο ιδρυτής της ελληνικής λαογραφίας το 1909. Θα χρησιμοποιήσω λοιπόν τον όρο που αυτός έδωσε για την νέα αυτή επιστήμη. «Η λαογραφία εξετάζει τας κατά παράδοσιν δια λόγων, πράξεων ή ενεργειών εκδηλώσεις του ψυχικού και κοινωνικού βίου του λαού.» Ο ορισμός του πολίτη διευρύνθηκε έπειτα από τον Κυριακίδη, ο οποίος πρόσθεσε στην λαογραφική έρευνα και την μελέτη του παραδοσιακού «υλικού βίου» του λαού. Με απλά λόγια σήμερα θα λέγαμε ότι η λαογραφία είναι η επιστήμη που μελετά, καταγράφει και ταξινομεί όλες τις εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού. Πως κινούνται οι κοινωνίες, πως διαμορφώνονται οι πολιτισμοί, πως γίνονται οι πολιτισμικές μεταβολές, πως λειτουργεί η κληρονομικότητα, τι ρόλο κατέχει το βίωμα είναι μερικά από τα πεδία με τα οποία ασχολείται η λαογραφία. Και όπως σωστά επισημαίνει ο καθηγητής μου στην λαογραφία κ. Βασίλης Νιτσιάκος, ό,τι γνώση παράγεται από την έρευνα πρέπει να διοχετεύεται στην κοινωνία.
Η εθνογραφία είναι η συστηματική μελέτη πολιτισμών μέσω επιτόπιας έρευνας. Περιλαμβάνει ζητήματα ιστορίας, γεωγραφίας, περιβάλλοντος. Δηλαδή έχει ως στόχο να περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια και να ερμηνεύσει τη πολιτισμική ζωή συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων μέσω της συμμετοχικής παρατήρησης με συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια και με την συλλογή δεδομένων. Η λαογραφία αποτελεί έναν από τους επιμέρους κλάδους της εθνογραφίας.
Η έννοια του λαού συνδέεται άμεσα με την έννοια της κυριαρχίας, τη δυνατότητα του κράτους να αυτοκυβερνάται και να υπάρχει ως ξεχωριστή οντότητα διεθνούς δικαίου. Από τον λαό όταν υπάρχει δημοκρατία απορρέουν όλες οι εξουσίες. Ενώ έθνος θεωρείται το σύνολο των ανθρώπων που έχουν κοινή ιστορική, γλωσσική, θρησκευτική και πολιτιστική καταγωγή. Πρόσωπα που ανήκουν στο ίδιο έθνος δεν είναι αναγκαίο να έχουν την ίδια υπηκοότητα αλλά αντίθετα μπορούν να είναι υπήκοοι διαφορετικών κρατών. Για παράδειγμα οι Έλληνες της Κύπρου και οι Έλληνες της Αλβανίας θεωρούνται ότι ανήκουν στο ελληνικό έθνος αλλά είναι υπήκοοι άλλων κρατών.
Κράτη και σύνορα
Είναι γεγονός πως το κράτος είναι κάτι άλλο από το έθνος. Τι είναι λοιπόν το κράτος; Ως παράδειγμα την παράδοση κάθε λαού, έχει αυτή σύνορα ή όρια γενικότερα; Η μουσική παράδοση έχει σύνορα;
Αφού αναφερθήκαμε στις έννοιες λαός και έθνος θα παρουσιάσουμε και την έννοια του κράτους για να σχηματίσουμε μια ποίο ολοκληρωμένη εικόνα. Το κράτος λοιπόν μπορεί να γίνει κατανοητό με δύο τρόπους:
-Ως οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει καθορισμένη γεωγραφική περιοχή και αντιπροσωπεύει έναν πληθυσμό. Αυτός είναι ο νομικός –γεωγραφικός ορισμός που είναι και ο πιο συνηθισμένος στην καθημερινή επικοινωνία.
-Ως μηχανισμός εξουσίας που ασκείται σε μια κοινωνία.
Όταν μιλάμε για την έννοια της παράδοσης εύκολα μπορεί να σκεφτεί κάνεις τα ήθη και τα έθιμά του έθνους, τη μουσική και τα τραγούδια των προγονών του, τις συνήθειες που σχετίζονται με την θρησκεία και την λατρευτική ζωή γενικότερα και πολλά άλλα. Κάθε έθνος , κάθε λαός, ακόμη και κάθε περιοχή έχουν τα δικά τους έθιμα, ήθη, παραδόσεις, συνήθειες, η τήρηση των οποίων προσδίδει μια ιστορική συνέχεια από τους προγόνους αλλά και μια ενιαία ταυτότητα και κουλτούρα και ταυτόχρονα διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα έθνη. Η χώρα μας με την συνεχής ιστορία και πολιτισμό χιλιάδων χρονών αλλά και το γεγονός ότι βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης και με τους λαούς που πέρασαν από τα εδάφη της, έφτιαξε έναν πολιτισμό που επηρέασε τον κόσμο και την οικουμένη διαχρονικά. Το ίδιο συμβαίνει και με την μουσική, κάθε έθνος έχει τα δικά του ακούσματα, την δική του μουσική, τα δικά του τραγούδια. Μπορεί βέβαια να έχουν επηρεαστεί κατά καιρούς από γειτονικούς λαούς αλλά αποτελούν το χαρακτηριστικό γνώρισμά του. Για παράδειγμα το δημοτικό τραγούδι που κυριάρχησε στην λαογραφία, είναι ενταγμένο στο εθιμικό πλαίσιο του λαού μας. Δεν είναι απλώς ένα κείμενο με μελωδία αλλά είναι μια ολόκληρη τελετουργία, ενταγμένη σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια. Υπάρχουν άγραφοι κανόνες και τρόποι έκφρασης που το προσδιορίζουν. Πέρα όμως από αυτά που ισχύουν στα έθνη και τους λαούς, θα συμφωνήσουμε πιστεύω όλοι στην γνωστή μας φράση, ότι η μουσική έχει την δύναμη να ενώνει λαούς και να τους προτρέπει να έρθουν ποιο κοντά.
Λαογραφία και κοινωνικές επιστήμες
Πώς συνομιλεί η λαογραφία με τις άλλες κοινωνικές επιστήμες; Ειδικότερα, ποιο το σημείο συνάντησης της με τη θρησκεία; Υπάρχει σχέση κοινωνικής ανθρωπολογίας – λαογραφίας;
Η λαογραφία συνέβαλλε στην καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης του ελληνικού λαού και έπαιξε σημαντικό ρόλο στο νεοιδρυθέν κράτος. Είναι μια επιστήμη πέρα από το folklore. Σήμερα θα λέγαμε ότι η λαογραφία προσανατολίζεται στις ευρύτερες ανθρωπιστικές σπουδές. Ως επιστήμη λοιπόν ανοίγει διάλογο με την κοινωνική ανθρωπολογία. Αναθεωρεί και αναδιαμορφώνει την σχέση της με όλες τις κοινωνικές επιστήμες, επηρεάζει και επηρεάζεται αλλά και συνεργάζεται εποικοδομητικά με σπουδαία ερευνητικά αποτελέσματα.
Ερχόμαστε τώρα σε ένα από τα αγαπημένα θέματα, την συνάντηση της λαογραφίας με την θρησκεία. Και χαίρομαι που έχει μια τέτοια ερώτηση η συνέντευξη. Όπως έχουμε τονίσει η επιστήμη της λαογραφίας δεν είναι μια στατική επιστήμη, αλλά συνεχώς εξελισσόμενη που καταγράφει και ερμηνεύει τις νέες όψεις και εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και της λαϊκής δημιουργίας. Σημαντικό κλάδο της επιστήμης αυτής αποτελεί η θρησκευτική λαογραφία, η οποία εξετάζει την λαϊκή εκδοχή του θρησκευτικού φαινομένου και των τελετουργικών εκδηλώσεων στα πλαίσια του λαϊκού πολιτισμού. Να θυμίσουμε ότι η θρησκεία καθορίζει την μορφή και την ταυτότητα μιας κοινωνίας, προσδιορίζοντας και το επίπεδο του παραδοσιακού και νεωτερικού λαϊκού πολιτισμού ενός λαού. Πολλά μπορούμε να πούμε για την θρησκευτική λαογραφία, ίσως στο μέλλον μας δοθεί η ευκαιρία να εμβαθύνουμε περισσότερο στην μελέτη της λαϊκής λατρείας του λαού μας. Καθώς είναι και μια βιωματική σχέση με το ερευνώμενο αντικείμενο. Ενδεικτικά θα αναφέρω τη μπορεί να εξετάσει η θρησκευτική λαογραφία για να έχουν μια εικόνα οι αναγνώστες. Μπορεί να μελετήσει , εκκλησιαστικά πανηγύρια και τελετές, έθιμα που εντάσσονται στην λαϊκή λατρεία όπως είναι το «κουρμπάνι», τις λιτανείες και άλλες λατρευτικές πράξεις όπως είναι τα σαρανταλείτουργα, επίσημοι εορτασμοί αγίων και πολιούχοι των περιοχών. Η λατρεία της Παναγίας αλλά και τα χιλιάδες ονόματα της. Οι άγιοι προστάτες αλλά και οι θεραπευτές άγιοι. Τα μεγάλα προσκυνήματα της χώρας μας, η ιστορία των μονών, οι μοναχικές αδελφότητες και ο μοναχικός βίος γενικότερα, ο ναός και η ενοριακή ζωή, τα παρεκκλήσια στην ύπαιθρο και στους δρόμους και πολλά άλλα.
Πολιτιστική κληρονομιά
Μέσα από τους τελευταίους πολέμους, από το 2010 έως σήμερα, παρατηρούμε την καταστροφή μνημείων, ιερών ναών, αρχαιολογικών χώρων. Πως μπορεί να διασφαλιστεί η προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς κάθε έθνους;
Τα τελευταία χρόνια ζούμε μια τρομακτική κατάσταση καταστροφής και λεηλασίας του πολιτιστικού πλούτου των χωρών που έχουν πολέμους, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει με τρομερές συνέπειες η αρχαιολογική έρευνα και η ανάδειξη τεκμηρίων του παρελθόντος. Αν και έχουν ψηφιστεί διεθνείς συνθήκες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομίας δυστυχώς υπάρχουν κράτη και ομάδες ανθρώπων που τις καταπατούν για μικροπολιτικά οφέλη. Για αυτό λοιπόν πρέπει να υπάρχει σωστή παιδεία, εκπαίδευση και πνευματική ανέλιξη στα έθνη, ώστε μέσα από την μελέτη του πολιτισμού τους να βοηθηθεί ένα μεγάλο μέρος εθνικών και κοινωνικών ομάδων να ανακαλύψει τις ρίζες του και να συνειδητοποιήσει την εθνική του ταυτότητα ,έτσι ώστε να δώσει όλες του τις δυνάμεις για την προστασία της κληρονομίας του.
Ως επίλογο αυτής της συνέντευξης, ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους αναγνώστες μας;
Αφού σας ευχαριστήσω πρώτα για την ευκαιρία αυτή που είχαμε να κάνουμε μια όμορφη συζήτηση πάνω σε θέματα παράδοσης, πολιτισμού και θρησκείας, θα κλείσω με την φράση που είπε ο Μακρυγιάννης όταν είδε δυο Έλληνες να προσπαθούν να πουλήσουν αρχαία σε ξένους. Ο στρατηγός τους απέτρεψε να το κάνουν λέγοντας τους « Εμείς για αυτά πολεμήσαμε…!» Σε αυτή την φράση κρύβονται πολλά μηνύματα προς όλους μας. Οφείλουμε εμείς οι νεότεροι ότι κληρονομήσαμε και μας μετέδωσαν οι προγονοί μας να το διατηρήσουμε, να το μελετήσουμε και να το μεταλαμπαδεύσουμε ανόθευτο στις επόμενες γενιές, γιατί αυτά τα στοιχεία του έθνους μας θα βοηθήσουν στην συνοχή της κοινωνίας μας και θα εμπλουτίσουν το σήμερα για ένα καλύτερο μέλλον.
Σας ευχαριστούμε θερμά για ακόμα μια φορά και ευχόμαστε καλή επιτυχία στην εργασιακή σας σταδιοδρομία!
Πηγή εικόνας
https://xen-athinon.gr/xen-athinon/laografia-kai-politismos-to-christoxy/
Για το GreekHumans
Αριστείδης Ρούνης, Ιδρυτής και αρχισυντάκτης