Του Μάνου Καραβασίλη*
Είναι πολλές οι παραστάσεις που άφησαν ιστορία στο ελληνικό θέατρο, που ξεχώρισαν και γνώρισαν την καλλιτεχνική επιτυχία αλλά και την εισπρακτική. Μεγάλοι θεατρικοί συγγραφείς, από τους αρχαίους μας τραγικούς και δημιουργοί από το παγκόσμιο δραματολόγιο. Μεγάλοι ηθοποιοί, πολλοί από αυτούς αυτοδίδακτοι μα με την απαραίτητη θεατρική προσήλωση στην ιδέα του μεγάλου θεάτρου και σκηνοθέτες που το μόνο τους όραμα ήταν ίδιο με του συγγραφέα και ποιητή. Εμπνευσμένοι σκηνογράφοι, ενδυματολόγοι και μουσικοί η οποίοι έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους, στην τέχνη που λάτρεψαν και δώσαν την ζωή τους.
Άμλετ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ 1937
Στο εθνικό θέατρο, όπου είναι ο κατάλληλος χώρος για πολυπρόσωπα έργα, παρουσιάστηκε το καλύτερο αριστούργημα του ελισαβετιανού δραματουργού Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Για να θυμησω στους αναγνώστες, ο Φώτος Πολίτης είχε πεθάνει τρία χρόνια πριν και μόνιμος σκηνοθέτης και Εθνικού θεάτρου ήταν τώρα ο Δημήτρης Ροντήρης. Ο Αλέξης Μινωτής είχε δώσει κάποιες από τις πιο μεστές και άρτιες θεατρικές του ερμηνείες ίσαμε τότε, σε πολλά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο δραματολογιο, αλλά και σε σύγχρονες τραγωδίες, όπως αυτές που έλαβε μέρος, όταν βρισκόταν στον θίασο της κορυφαίας ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη. Τραγωδίες Είχε υποδυθεί τον Όσβαλντ στους Βρυκόλακες του Ερρίκου Ίψεν, επίσης τον Πέερ Γκύντ του ίδιου δημιουργού, στον Ιούλιο Καίσαρα όπου υποδύθηκε τον Μάρκο Αντώνιο αλλά με τον Άμλετ κατάφερε να κερδίσει την μεγάλη νίκη της θεατρικής νεότητας του και να μπει στο πάνθεον των μεγάλων ηθοποιών. Ήταν ο πρώτος δραματικός ηθοποιός της χώρας μας εκείνη την εποχή μετά βέβαια από τον Αιμίλιο Βεάκη. Στην διαμονή του Άμλετ βρίσκουμε κάποια από τα μεγαλύτερα ονόματα του θεάτρου που το όνομα τους κόσμησε την ελληνική σκηνή, Αιμίλιος Βεάκης, Βάσω Μανωλίδου, Θάνος Κωτσόπουλος, Μάνος Κατράκης.
Κάποιες από τις κριτικές εκείνης της εποχής.
‘Ο Άμλετ του Σαίξπηρ σαν ελληνικό δράμα. Ας αρχίσω λέγοντας ότι η παράσταση αυτή, κάνει όλες τις άλλες παραστάσεις του Άμλετ που έχω δει στην χώρα αυτή (Αγγλία) ή άλλου, να φαίνονται σαν αχαμνές, ερασιτεχνικές.
… Ο Μινωτής φαίνεται να συγκεντρώνει τις αρετές όλων των ηθοποιών που έχουν γεννηθεί για να παίξουν Άμλετ. Γίνεται διαδοχικά επιβλητικός, βίαιος, ικετευτικός, νευρωτικός, ευσπλαχνίκος, υπολογιστής, μοιρολάτρης και υστερικός σε μια καταπλησουσα διαδοχή. Κι όμως παρόλο που μέσα σ’ ολάκερο το έργο υποκρίνεται όλες αυτές τις καταστάσεις, είναι ικανός να διατηρεί μια ιδιαίτερη οικία τρυφερότητα στην σκηνή με την μητέρα του, που ξεχωρίζει που ξεχωρίζει σαν μια σπαραξικαρδια αντίθεση προς όλες τις άλλες’.
Anthony Squire ‘new chronicle‘ 21-06-39
Το γεγονός ότι κλιμάκιο του Εθνικού Θεάτρου πήγε στην Αγγλία, την γενέτειρα του Σαίξπηρ, για να παρουσιάσουν τον Άμλετ, φάνηκε στους Εγγλέζους ηθοποιούς αρκετά τολμηρό. Παρόλα αυτά επρόκειτο για μια μεγάλη νίκη και του Εθνικού θεάτρου αλλά κυρίως του Αλέξη Μινωτή, που μπόρεσε και έδωσε ίσως την καλύτερη ερμηνεία της τόσο πλούσιας και πετυχημένης καριέρας του. Όλοι στην Αγγλία τον αποθέωσαν, όπως επίσης και τον πρώτο των πρώτων, τον κορυφαίο Αιμίλιο Βεάκη στον ρόλο του Κλαύδιου. Η παράσταση επαναλήφθηκε από το εθνικό θέατρο και με πρωταγωνιστή τον Αλέξη Μινωτή, λίγα χρόνια μετά. Το 1955 ερμηνεύει για τελευταία φορά τον Δανό πρίγκιπα, στην ηλικία των πενήντα πέντε χρόνων, έναν ρόλο που αγάπησε πολύ, μαζί με τους Οιδίποδες, τον Όσβαλντ, τον Ίλαρχο, τον Βασιλιά Ληρ, τον καρδινάλιο της Ισπανίας και τόσους άλλους.
Βασιλιάς Ληρ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
Πρωταγωνιστής ο Αιμίλιος Βεάκης στον βασιλιά Ληρ. Ο Ληρ έχει χαρακτηριστεί ως το δυσκολότερο έργο και λέγεται μάλιστα από αρκετούς, το υπερβολικό, ότι είναι αδύνατον να παιχτεί. Οι ψυχικές εναλλαγές που απαιτεί ο ρόλος – μεγαθήριο, τον έχουν κατατάξει ως τον δυσκολότερο ρόλο που υπάρχει στο Σαιξπηρικό πάνθεον. Απαιτεί μεγάλα αποθέματα ενέργειας και σκληρή δουλειά για τόν ηθοποιό που θα έρθει αντιμέτωπος με αυτόν τον ρόλο. Παρόλα αυτά όμως, ο Αιμίλιος Βεάκης έκανε κτήμα και ιδιοκτησία του τον ρόλο, χαρίζοντας στην ιστορία του νέου Έλληνικου θεάτρου, την υψηλότερη και την πιο αξιοζήλευτη ερμηνεία πού έγινε ποτέ στο συγκεκριμένο έργο. Και αυτή η παράσταση, όπως και ο Άμλετ έμειναν στην ιστορία του θεάτρου μας, και να σκεφτεί κανείς ότι ο Άμλετ ανέβηκε το 37 και ο Ληρ το 38. Επίσης και εδώ η σκηνοθεσία ήταν του Δημήτρη Ροντήρη. Μεγάλα πρόσωπα του θεάτρου που δοξασαν κυριολεκτικά το λειτούργημα – επάγγελμα που διάλεξαν να κάνουν. Οι δε ταινίες του Βεάκη, που σπάνια παίζονται, δεν μπορούν με τίποτα να αποδώσουν το μεγαλείο του συγκεκριμένου ηθοποιού. Η μεγάλη κυρία του θεάτρου, Βάσω Μανωλίδου, η οποία έπαιζε στην σαιξπηρική τραγωδία, μιλούσε για την αυτοκυριαρχία του Βεάκη και για την διάθεση που είχε σε άκρως τραγικές σκηνές του έργου να αστειεύεται χαμηλόφωνα, κρατώντας πάντα ωστόσο, το ύφος με τα συναισθήματα του Ληρ. Ήταν μια ευλογημένη, μπορεί να πει κανείς στιγμή για την ιστορία του θεάτρου μας. Ο κορυφαίος Εγγλέζος ηθοποιός του περασμένου αιώνα, όταν είδε την μάσκα του Βεάκη στον Ληρ αναφώνησε: Αυτός είναι ο Ληρ! Και ζήτησε την ίδια μάσκα για το δικό του ανέβασμα.
Βρυκόλακες του Ερρίκου Ίψεν με Παξινού – Μινωτή
Η αναφορά σε αυτό το έργο, δεν αφορά ένα ανέβασμα αλλά όλα τα ανεβάσματα με τους κορυφαίους πρωταγωνιστές. Το πρώτο ανέβασμα του έργου πραγματοποιήθηκε από το Εθνικό Θέατρο, στις 30-1-34 στην μετάφραση του Γ. Ν. Πολίτη και σε σκηνοθεσία του Φώτου Πολίτη. Η Κατίνα Παξινού στον συγκλονιστική ρόλο της Κυρίας Αλβινγκ, ο Αλέξης Μινωτής στον ρόλο του Όσβαλντ και στον ρόλο του Παστορ Μαντερς ο παλιός ηθοποιός του Εθνικού θεάτρου Νίκος Παρασκευάς.
Το επόμενο ανέβασμα του έργου ήταν το 1950 όταν η Κατίνα Παξινού με τον Αλέξη Μινωτή, είχαν επιστρέψει στην Ελλάδα. Στις 11-10-50 στην ίδια πάντα μετάφραση και με σκηνοθεσία του απόντα (από το 1934) Φώτου Πολίτη, που επιμελήθηκε ο Μινωτής ανέβηκε το έργο. Οι τρείς προαναφερθέντες ηθοποιοί και στον ρόλο του Εγκστραντ ο Χριστόφορος Νέζερ με Ρεγγίνα την Ελένη Χατζηαργύρη.
Το επόμενο ανέβασμα του έργου ήταν στις 26-11-68 στο θέατρο Αυλαία της Θεσσαλονίκης. Ίδια μετάφραση και η σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή. Αφήνει ο Μινωτής τον ρόλο του Όσβαλντ και κρατάει τον ρόλο του Παστορ Μαντερς. Όσβαλντ σε αυτό το ανέβασμα ο Κώστας Καστανάς.
Στις 19-2-70 με την ίδια διανομή ανεβαίνει εκ νέου στο θέατρο Κατίνας Παξινού (Rex).
Το έργο παρουσιάστηκε για μια μόνο φορά το 1939 ως πνευματικό μνημόσυνο στην μνήμη του πρώτου σκηνοθέτη του Εθνικού θεάτρου μετά την επαναλειτουργία του.
Παραθέτω κριτική που έγραψε ο Αιμίλιος Χουρμούζιος στην Καθημερινή με ημερομηνίες δημοσιεύσης 7 και 8-12-39 με αφορμή την συμπλήρωση πέντε ετών από τον θάνατο του Πολίτη.
‘Το Βασιλικόν Θέατρον εξέλεξε τους Βρυκόλακας του Ίψεν, έργον διδαχθεν από τον Φωτον Πολιτην, ως εις μνημόσυνον προς τον πρώτον σκηνοθέτην της κρατικής σκηνής, επί τη συμπληρωσει πενταετίας από του θανάτου του. Καλή η εμπνευσις, ή μάλλον δεν θα ημπορουσε να υπάρξει καλυτέρα, διότι η παραστάσις, η προχθεσινή ήτο εν τω συνόλω της άριστη. (…) Η παράστασις με την εξαιρετον ηθοποιίαν της κας Παξινού, η οποία επέτυχε να αποδώσει μέχρι των λεπτοτερων της αποχρώσεων την Ιψενικην διαθεσιν, εγγράφεται εις τας ωραίας πραγματοποιήσεις του Βασιλικού Θεάτρου. (…) Εαν προσέθετα τι, θα ήτο νέον εγκώμιον. (…) Ο κ. Αλ. Μινωτής, εις τον ρόλο του Όσβαλντ εχρειασθη να καταβάλει αρκετην προσπάθειαν διά να μην καταβληθεί από την επιβλητικήν γοητεία του ρόλου της Κυρίας Αλβιγκ. Και, πρέπει να ομολογηθεί ανεπιφυλάκτως, επέτυχε. Είχε στιγμας αληθινά συγκλονιζουσας.
Αντιγόνη του Σοφοκλή Εθνικό Θέατρο Επίδαυρος 1956
Η μεγάλη κυρία του θεάτρου, ευτύχησε να μπει στο πάνθεον των κορυφαίων Ελλήνων τραγωδων και μάλιστα χωρίς να φτάσει σε μεγάλη ηλικία. Λίγο πριν τα τριάντα της και έχοντας μια ζηλευτη διαδρομή στο θέατρο και διαθέτοντας όλα τα εφόδια της τραγωδου, ψυχικό σθένος, φωνή, παράστημα, κατόρθωσε να επιβληθεί στον χώρο του αρχαίου δράματος. Η μυθική -πλεον- παράσταση της Αντιγόνης που δόθηκε το καλοκαίρι του 1956 την εκτόξευσε στα θεατρικά ύψη. Είχε γίνει το αδιαχώρητο στο θέατρο του Πολυκλείτου στην ιστορική αυτή παράσταση. Η σκηνοθεσία ήταν του Αλέξη Σολωμού και η παραγωγή του Εθνικού θεάτρου. Είχε δίπλα της στην σκηνή μεγάλους ηθοποιούς που μπόρεσαν και αυτοί να στηρίξουν δυνατά, με το ταλέντο και την εμπειρία τους την τραγωδία, όμως η νίκη της ήταν κάτι περισσότερο. Ήταν προσωπική. Κατάφερε να κερδίσει κοινότητα και κριτικούς με την άφθαστη ερμηνεία της.
Πηγή εικόνας
* Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-manos-karavasilhs-syntakths-sto-greekhumans/