Του Παναγιώτη Μακρή*
Οι Τημενίδες αποτελούν την πρώτη βασιλική οικογένεια που βασίλεψε το Μακεδονικό βασίλειο. Η δυναστεία τους τελείωσε με την δολοφονία του Αλεξάνδρου Δ’ γιού του Μέγα Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης από τον Κάσσανδρο το 310 π.Χ.[1] . Απο τους πιο σημαντικούς βασιλιάδες της δυναστείας ήταν ο Αρχέλαος που έκανε την Μακεδονία κέντρο του πολιτισμού και των γραμμάτων και ο Φίλιππος Β’ με τον γιό του Αλέξανδρος Γ’.
Ο Ηρόδοτος αποτελεί τον πρώτο που αναφέρει τον μύθο ίδρυσης και καθιέρωσης της δυναστείας των Τημενιδών. Άξιο αναφοράς είναι πως στον αρχαίο κόσμο οι μύθοι αποτελούσαν στην ουσία αφηγήσεις που περιέγραφαν κατορθώματα ηρώων και θεών και πώς αλληλοεπιδρούσαν με τους θνητούς. Για τους Μακεδόνες ειδικότερα ήταν ιστορίες με τις οποίες ζούσαν, τους καθόριζαν και τους έδιναν σκοπό. Σχετικά με την δυναστεία των Τημενιδών τρεις είναι οι μυθικοί γενάρχες της, ο Περδίκκας, ο Αρχέλαος και ο Κάρανος.
Ο πρώτος μύθος του Περδίκκα καθιερώθηκε τον 5ο αιώνα όταν βασιλιάς ήταν ο Αλέξανδρος Α. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Περδίκκας μαζί με τα αδέρφια του Γαυάνη και Αέροπο κατέφυγαν στην Ιλλυρία και στην πόλη Λεβαία εκδιωγμένοι από το Άργος. Αφού δούλεψαν για τον τοπικό βασιλιά έφυγαν κυνηγημένοι από αυτόν και σώθηκαν όταν ένας ποταμός πλημμύρισε εμποδίζοντας τους διώκτες τους. Τα αδέρφια φτάσανε στην συνέχεια, σε μια περιοχή που ονομαζόταν Κήποι του Μίδα όπου και ίδρυσαν την πόλη των Αιγών. Τον μύθο του Περδίκκα τον αποδέχεται μάλιστα και ο Θουκυδίδης πράγμα που δείχνει ότι ήταν κοινά αποδεκτός για την εποχή.
Ο δεύτερος μύθος εμφανίζεται τον ύστερο 5ο αιώνα π.Χ. κατά την βασιλεία του βασιλιά Αρχέλαου. Αν και ο βασιλιάς Αρχέλαος ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα[2], το σίγουρο είναι ότι μαζί του το Μακεδονικό βασίλειο γνώρισε μια πολιτισμική άνθηση και έγινε το κέντρο του πολιτισμού ενώ πολλές επιφανείς προσωπικότητες της εποχής επισκέφθηκαν την Μακεδονική αυλή. Μία απο αυτές ήταν και ο Ευριπίδης όπου εκεί δημιουργεί τον δεύτερο μύθο της βασιλικής οικογένειας αντικαθιστώντας τον Περδίκκα με τον Αρχέλαο. Σύμφωνα με το έργο του μεγάλου τραγικού ο Αρχέλαος ήταν γιός του Τήμενου και μαζί με τα αδέρφια του εξορίστηκε απο το Άργος καταλήγοντας στην αυλή του βασιλιά Κισσέα. Αφού εξόντωσε τους εχθρούς του βασιλιά, ο Αρχέλαος σκότωσε και τον ίδιο τον Κισσέα όταν ενημερώθηκε απο έναν σκλάβο ότι ο βασιλιάς σχεδίαζε την δολοφονία του. Στην συνέχεια ακολουθώντας έναν χρησμό του Απόλλωνα πήγε στην Μακεδονία και ακολουθώντας μία αίγα ίδρυσε τις Αιγές. Σε ένα άλλο έργο του Ευριπίδη που είχε το όνομα Τημενίδαι ο Αρχέλαος μαζί με τον πατέρα του Τήμενο πάνε στο Άργος να πολεμήσουν εναντίον του Τισσαμένη. Ο Αρχέλαος ξεχωρίζοντας στην μάχη και όντας πρωτότοκος γιός αποτέλεσε και τον καταλληλότερο διάδοχο να διαδεχθεί τον πατέρα του[3].
Ο τελευταίος ιδρυτικός μύθος της βασιλικής οικογένειας εμφανίζεται τον 4ο αιώνα και την εποχή του Φιλίππου Β. Το ισχυρό βασίλειο που είχε δημιουργήσει ο Φίλιππος ήταν φυσικό να δημιουργήσει αμφιβολίες αναφορικά με την ελληνικότητα τόσο του ίδιου όσο και του βασιλείου του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας νέος ιδρυτικός μύθος για την βασιλική οικογένεια. Σε αυτόν τον νέο μύθο ένας νέος ιδρυτής εμφανίζεται που αντικαθιστά εκ νέου τον Περδίκκα, ο Κάρανος. Για τον μύθο του Κάρανου, υπάρχουν μάλιστα δύο εκδοχές. Στην πρώτη εμφανίζεται ως απόγονος του Ηρακλή και του Τήμενου ενώ θεωρείται είτε γιός είτε αδερφός του Φείδωνα ο οποίος καταγόταν από την Ηρακλή[4]. Σύμφωνα με τον μύθο ο βασιλιάς των Ορεστών ζήτησε από τον Κάρανο να κερδίσει τους βάρβαρους Εορδείς. Ο Κάρανος κερδίζει και παντρεύεται την κόρη του βασιλιά με τον Περδίκκα που ήταν πιθανόν ο γιός του να ιδρύει μεταγενέστερα την πόλη των Αιγών.
Σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή, ο μύθος ξεκινάει με την επιθυμία του Κάρανου να ιδρύσει μία αποικία. Με την καθοδήγηση του Απόλλωνα και κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Έδεσσας ακολουθώντας μερικές κατσίκες ιδρύει την πόλη των Αιγών. Σύμφωνα με τον δεύτερο μύθο μάλιστα ο Περδίκκας αυτή την φορά είναι δισέγγονος και όχι γιός του. Ο Κάρανος μάλιστα σε αυτόν τον μύθο δεν έχει καμία σχέση με τον Φείδωνα[5].
Εν κατακλείδι οι ιδρυτικοί μύθοι των Τημενιδών δεν ήταν απλές ιστορίες άλλα φαινόμενα που οι Μακεδόνες συνήθιζαν να ζουν και να τους δίνουν σκοπό. Η επιμονή όλων των μύθων να τονίσουν την καταγωγή της βασιλικής οικογένειας από την Ηρακλή και την πόλη του Άργους δείχνει την επιθυμία των Μακεδόνων να τονίσουν, τόσο την ελληνικότητα τους όσο και να αποδείξουν την ελληνική τους καταγωγή.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Chrimatopoulos, V., “The myths of the Temenids”. Papyri vol. 8 (2019), pp. 184-196
- Mallios, G., ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας, a doctoral dissertation presented at the University of Thessaloniki, Thessaloniki 2011
- Hammond, N.G.L., “The Sources of Justin on Macedonia to the Death of Philip”, ClQ 41 (1991), pp. 496-508
- Hammond, N.G.L., Griffith, G.T., A History of Macedonia Vol. 2 550-360 BC, Oxford 1979
- Hatzopoulos, M., “Macedonia and Macedonians, in R. J. L. Fox (ed) Brill’s Companion to Ancient Macedonia Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC – 300 AD, 2011, pp. 43-49
[1] Ο Κάσσανδρος ίδρυσε την επόμενη δυναστεία, αυτή των Αντιπατριδών, η οποία βασίλεψε για σύντομο χρονικό διάστημα. Την διαδέχθηκε η δυναστεία των Αντιγονιδών η οποία βασίλεψε έως το τέλος του βασιλείου το 168 π.Χ.
[2] Για τον Θουκυδίδης ο Αρχέλαος κατάφερε για την Μακεδονία όσα όλοι οι προκάτοχοι του μαζί.
[3] Ο Αρχέλαος που παρουσιάζεται στο έργο του Ευριπίδη είναι δημιουργία του ίδιου του ποιητή και όχι μία πραγματική μυθική φιγούρα. Είναι πολύ πιθανόν ο Ευριπίδης σε μία απο τις γιορτές που καθιερώθηκαν απο τον Αρχέλαο να έγραψε μία τραγωδία αποτελούμενη απο τρία μέρη με όνομα, Τήμενος, Τημενίδαι και Αρχέλαος (Mallios, 2011, 191).
[4] Ως δημιουργός αυτού του μύθου θεωρείται ο Θεόπομπος απο την Χίο, ο οποίος ζούσε στην αυλή του Φιλίππου Β΄. Για τον Hammond μάλιστα ο Θεόπομπος είναι υπεύθυνος και για την ευρεία διάδοση του μύθου του Κάρανου (Hammond, 1979, 12).
[5] Ο ιδρυτής του δεύτερου μύθου ήταν κατά πάσα πιθανότητα ο Μαρσύας απο την Πέλλα ένας τοπικός ιστορικός ο οποίος γνώριζε καλά τους τοπικούς μύθους (Hammond, 1991, 497)
Πηγή εικόνας
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B1
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/