Της Βάσιας Κεσίδου*
Μπορεί να καταδικαστεί ο Πρόεδρος της Ρωσικής Συνομοσπονδίας (Ρωσίας) κ. Βλάντιμιρ Πούτιν για εγκλήματα πολέμου κατά του ουκρανικού λαού;
Εισαγωγή
Ο κόσμος παρακολουθεί με ανησυχία τις επιθέσεις σε ολόκληρη την Ουκρανία, ένα μήνα μετά την ρωσική εισβολή. Μέχρι σήμερα πάνω από 3,5 εκατομμύρια Ουκρανοί[1] έχουν περάσει τα σύνορα. Δεν θα αναφερθούμε στις ήδη γνωστές κακουχίες που αντιμετωπίζουν ακόμη και μετά την απομάκρυνση από το πεδίο του πολέμου. Τόσο η Διεθνής Αμνηστία όσο και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κατηγορούν ανοιχτά τον Ρώσο πρόεδρο ως εγκληματία πολέμου. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε το ενδεχόμενο να τεθεί υπόλογη η Ρωσία ή ανώτατοι αξιωματούχοι της για την τέλεση ενός εκ των τεσσάρων εγκλημάτων που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (εφεξής ΔΠΔ), δηλαδή για εγκλήματα πολέμου.
Εγκλήματα πολέμου
Στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ αναγνωρίζονται βάσει του Άρθρου 8 του Καταστατικού τα εγκλήματα πολέμου, ως μέρος σχεδίου ή πολιτικής ή μέσα στα πλαίσια εκτεταμένης κλίμακας διάπραξης τέτοιων εγκλημάτων. Ειδικότερα, σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύης (1949) και των δύο πρόσθετων Πρωτοκόλλων του 1977 που έθεσαν τις βάσεις για την ανθρωπιστική διαχείριση των θυμάτων του πολέμου στο Διεθνές Δίκαιο, παραβιάσεις οι οποίες έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια διεθνών ή μη ενόπλων συρράξεων.
Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής εγκλήματα : ανθρωποκτονία, βασανιστήρια, καταστροφή περιουσιών ή ανοχύρωτων πόλεων, χωριών και κτηρίων που δεν ήταν στρατιωτικοί στόχοι, σύλληψη ομήρων, βιασμός, επιθέσεις εναντίον ιστορικών μνημείων, σχολείων, νοσοκομείων που δεν ήταν στόχοι στρατιωτικού ενδιαφέροντος[2] κ.λπ. Στον εκτεταμένο αυτό κατάλογο που ονοματίζει τα εγκλήματα πολέμου που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ, παρουσιάζονται κάποιες ελλείψεις. Δεν υπάρχει πρόβλεψη για τη χρήση χημικών, βιολογικών ή πυρηνικών όπλων στις διεθνείς συρράξεις ή η επιβολή ακραίων συνθηκών διαβίωσης στους αμάχους όπως η λιμοκτονία, η άρνηση παροχής νερού ή η σκόπιμη μόλυνση του αέρα.
Γεγονός είναι ότι τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία δεν έχουν επικυρώσει το ΚατΔΠΔ, με αποτέλεσμα να τίθενται εμπόδια στην άσκηση της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου εντός της επικράτειάς τους. Ωστόσο, η δήλωση της Ουκρανίας σύμφωνα με το Άρθρο 12 (3) του ΚατΔΠΔ, με την οποία αναγνωρίζει μονομερώς τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου για τη διερεύνηση τυχόν εγκλημάτων στο έδαφός της από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, διευκολύνει, κάπως, την υπόθεση. Στις 2 Μαρτίου το ΔΠΔ ξεκίνησε την έρευνα για «εικαζόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο πλαίσιο της κατάστασης στην Ουκρανία από την 21η Νοεμβρίου 2013 [3]» μετά από σχετικό αίτημα 41 χωρών. Πώς προβλέπεται η έκβαση της υπόθεσης;
Σίγουρη θεωρείται η απροθυμία της Ρωσίας να συνεργαστεί με το ΔΠΔ, το οποίο βασίζεται αποκλειστικά στην συνεργασία των κρατών λόγω της έλλειψης αρμόδιου οργάνου «αστυνόμευσης». Αυτό πρακτικά σημαίνει την αδυναμία εύρεσης στοιχείων και δεδομένων, την εκκίνηση συλλήψεων ή εκδόσεων κατηγορουμένων και οτιδήποτε άλλο απαιτείται για την ολοκλήρωση της διαδικασίας εντός της επικράτειας της Ρωσίας.
Το πλέον δυσχερές σημείο είναι, αφενός, η διαπίστωση από το Δικαστήριο «εύλογης βάσης» και πρόθεσης για τη διάπραξη των εγκλημάτων και, αφετέρου, η σύνδεση μεταξύ ενός ηγέτη- εδώ του Πούτιν- και των εντολών που ο ίδιος έδωσε στις δυνάμεις, επί των οποίων ασκούσε αποτελεσματικό έλεγχο, με τις εχθροπραξίες οι οποίες προκαλούν εγκλήματα πολέμου και οδηγούν στη διαπίστωση ότι ο ηγέτης τα διέταξε ή δεν έλαβε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να σταματήσει την τέλεσή τους. Εξίσου δύσκολη είναι και η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων από τα σημεία των επιθέσεων, γεγονός που καθυστερεί ακόμα περισσότερο τη διαδικασία.
Ας υποθέσουμε ότι προσπερνάμε τα προαναφερθέντα νομικά και μη εμπόδια και φτάνουμε στην καταδίκη ανώτερων στελεχών της Ρωσίας ή ακόμα και του Ρώσου Προέδρου. Τα κωλύματα συνεχίζονται. Το ΔΠΔ δεν μπορεί βάσει Καταστατικού να δικάσει ερήμην, πράγμα το οποίο οδηγεί σε δύο ενδεχόμενα. Ένα, οι κατηγορούμενοι να εκδοθούν και να συλληφθούν από κράτη- μέρη του ΔΠΔ, εάν και όταν εντοπιστούν στην επικράτειά τους. Δύο, μια ενδεχόμενη αλλαγή ή ανατροπή της ρωσικής κυβέρνησης να παραδώσει τους κατηγορουμένους στο ΔΠΔ.
Αντιλαμβανόμαστε το επίπεδο δυσκολίας του έργου του ΔΠΔ, ειδικά όσο η εμπόλεμη κατάσταση συνεχίζεται. Η πικρή αλήθεια είναι ότι οι μηχανισμοί απόδοσης ευθυνών δεν αποδεικνύονται αντάξιοι των προσδοκιών της διεθνούς κοινότητας, ιδίως σε χαλεπούς καιρούς. Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι η διαδικασία είναι απελπιστικά αργή και συναντά σημαντικότατα εμπόδια όταν αφορά καθήμενους υψηλών θέσεων. Εναποθέτουμε, επομένως, τις ελπίδες μας στη διεθνή πολιτική και τη διπλωματία και μένουμε στο ότι η απόδοση δικαιοσύνης είναι ένας μαραθώνιος.
Σχόλια – Πηγές
[1] Operational Data Portal, UNHCR. Διαθέσιμο εδώ: https://data2.unhcr.org/en/situations/ukraine
[2] Πρόκειται για ελληνική πρόταση που υποστηρίχτηκε από Κύπρο, Ελβετία και Αίγυπτο και ενσωματώθηκε στο ΚατΔΠΔ (Άρθρο 8 B’VII, IX) παρά τις έντονες αντιρρήσεις των ΗΠΑ και Ισραήλ.
[3] ICC, Situations under investigation. Διαθέσιμο εδώ: https://www.icc-cpi.int/pages/situation.aspx
Πηγή φωτογραφίας
https://www.arabnews.com/node/2044406/world
Βιογραφικό συντάκτριας
*https://greekhumans.com/2021/10/24/h-vasia-kesidou-syntaktria-sto-greekhumans/