Του Στέφανου Σκαρμίντζου*
Εις μνήμην των αναβιωτών Paul Allen και Kurt Schrauder, δύο πραγματικών Φιλελλήνων
Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου βρήκε την Ελλάδα κατεστραμμένη. Η Σπάρτη είχε βγει νικήτρια αλλά δεν είχε την υποδομή να διαχειριστεί την ηγεμονία της. Τα επιβληθέντα δια των όπλων φιλοσπαρτιατικά καθεστώτα άρχισαν να καταρρέουν. Η γη είχε ρημαχτεί από τον εικοσιεπτάχρονο πόλεμο, ολόκληρες γενιές ανδρών δεν ήξεραν τίποτε άλλο εκτός από τον πόλεμο και οι μάζες των άνεργων μισθοφόρων ήταν επικίνδυνες για την μεταπολεμική σταθερότητα. Ο βασιλιάς Αγις Β΄ πέθανε γύρω στο 400 π.Χ. και ανέκυψαν θέματα διαδοχής καθώς η μητέρα του διαδόχου Λεωτυχίδα Β΄ καυχιόταν ότι τον είχε αποκτήσει με τον τότε εξόριστο στην Σπάρτη Αλκιβιάδη. Ο ναύαρχος Λύσανδρος, ο ισχυρός άνδρας της περιόδου, ευνοούσε τη διαδοχή από τον δεύτερο γιο του Βασιλιά Αρχίδαμου Β΄, τον Αγησίλαο. Όταν του αντέτειναν ότι δεν μπορεί να ανέλθει στον θρόνο, γιατί είναι κουτσός, ο Λύσανδρος απάντησε ότι υπήρχε δελφικός χρησμός ότι η Σπάρτη θα έπρεπε να φυλάγεται από μια «κουτσή βασιλεία» όπως θα ήταν του Λεωτυχίδα λόγω πιθανής αμφισβήτησης της καταγωγής του. Οι έφοροι και η γερουσία τότε ανέβασαν στον θρόνο τον Αγησίλαο Β΄ που ήταν τότε 45 χρονών.
Ο νέος βασιλιάς, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, επειδή αρχικά δεν προοριζόταν για διάδοχος, πέρασε μέσα από την τυπική σπαρτιατική αγωγή, την εκπαίδευση δηλαδή που ελάμβαναν όλοι οι όμοιοι Σπαρτιάτες. Πέρα απ’ αυτό, ήταν βετεράνος του Πελοποννησιακού Πολέμου με μάλλον έντονη πολεμική εμπειρία. Ίσως με την προοπτική της ενθρόνισης πέρασε συμπληρωματική εκπαίδευση για να μάθει τα κρατικά μυστικά και να είναι σε θέση να ασκεί τα ιερατικά καθήκοντα που ήταν υποχρεωμένος ως βασιλιάς. Η Μοίρα είχε ορίσει ο νέος ηγέτης να πληρεί τις προϋποθέσεις του ρητού που αποδίδεται στον Αθηναίο νομοθέτη Σόλωνα «άρχεσθαι μαθών άρχειν επιστήσει»: δηλαδή «αφού μάθεις να διοικείσαι, θα μάθεις να διοικείς».
Με την ανάρρησή του στο θρόνο αντιμετώπισε την συνωμοσία του Κινάδωνα που ήθελε να αλλάξει το σπαρτιατικό πολίτευμα παραχωρώντας πολιτικά δικαιώματα σε περιοίκους και είλωτες. Το κίνημα ίσως είχε ρίζες του στην απογοήτευση των βετεράνων του πολέμου που πίστευαν ότι δεν είχαν κερδίσει τίποτα από τη νίκη. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι έφοροι πληροφορήθηκαν ότι οι Πέρσες που είχαν βρει την ευκαιρία κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου να ακυρώσουν την «Ειρήνη του Καλλία» και να υποτάξουν εκ νέου τις ελληνικές πόλεις τις Μικράς Ασίας, είχαν αρχίσει ναυτικές προετοιμασίες. Οι έφοροι έστειλαν τους στρατηγούς Θίβρωνα και Δερκυλίδα να συγκρατήσουν την κατάσταση αλλά με μέτρια αποτελέσματα.
Αποφάσισαν να στείλουν τον Αγησίλαο στην Ασία για να προλάβουν τις εξελίξεις και να επαναφέρουν την «Ειρήνη του Καλλία» αποτινάσοντας την περσική εξουσία από τις ελληνικές πόλεις τις περιοχής. Ο Αγησίλαος βρήκε μια σολομώντια λύση στο πρόβλημα. Ζήτησε 30 Σπαρτιάτες ομοίους για να μην αποδυναμωθεί ο σπαρτιατικός στρατός και εξεγερθούν οι Μεσσήνιοι και τους 2000 «νεοδαμώδεις» οπλίτες (πρώην είλωτες που πέρασαν στρατιωτική εκπαίδευση) ώστε να απομακρυνθούν από τη Λακωνία οι συμπαθούντες των ιδεών του Κινάδωνα. Πήρε επίσης μαζί του 6000 «σύμμαχους» στρατιώτες απομακρύνοντας από την Ελλάδα άνεργους μισθοφόρους και αντικοινωνικά στοιχεία. Στην Αυλίδα θέλησε να προσφέρει θυσία ελαφιού που είχαν πιάσει οι κυνηγοί του φέρνοντας στη μνήμη τον Αγαμέμνονα όταν εκστράτευε κατά της Τροίας αλλά οι Θηβαίοι (ίσως δωροδοκημένοι από τους Πέρσες) με πρόφαση πως ένα ξένος ηγεμόνας ιερουργούσε στη Βοιωτία ως επικυρίαρχος έστειλαν ανθρώπους που πέταξαν το σφάγιο από το βωμό. Ο Αγησίλαος ωστόσο απτόητος και αγνοώντας τις δεισιδαιμονίες των στρατιωτών του συνέχισε για την Ασία. Όταν έφτασε στην Έφεσο το 396 π.Χ., ζήτησε από τον αντιπρόσωπο του Πέρση βασιλιά, τον σατράπη Τισσαφέρνη να αποσύρει τις περσικές φρουρές και να αφήσει τους Έλληνες ελεύθερους και εκείνος απάντησε ότι έπρεπε να ζητήσει οδηγίες από τον Μεγάλο Βασιλιά. Έκλεισαν τρίμηνη ανακωχή την οποία ο Τισσαφέρνης εκμεταλλεύτηκε για να φέρει ενισχύσεις. Ο Αγησίλαος έστειλε τον Δερκυλίδα να στρατολογήσει 4.000 πολεμιστές από τους Μυρίους του Ξενοφώντα που αρχικά υπηρετούσαν υπό τον Θίβρωνα που είχε σκοτωθεί σε μάχη αλλά δεν έσπασε την ανακωχή για να φανεί σε όλους η κακοπιστία του Τισσαφέρνη.
Όταν έληξε η ανακωχή, ο Τισσαφέρνης εκτιμούσε ότι ο Αγησίλαος που είχε ανεπαρκές ιππικό, θα κινούταν νοτιοανατολικά προς την ορεινή και με στενές κοιλάδες Καρία. Ο Αγησίλαος όμως ενώ έδειχνε πως το έπραττε αυτό, έκανε στροφή βορειοανατολικά κι επιτέθηκε στη Φρυγία όπου κυρίευσε πολλές πόλεις κι αποκόμισε πλούσια λάφυρα αλλά αναγκάστηκε να σταματήσει λόγω της δυναμικής παρενόχλησης από το ιππικό του σατράπη Φαρνάβαζου. Επιστρέφοντας στην Έφεσο δέχτηκε κι άλλους εθελοντές λόγω λαφύρων που έφερε η επιτυχημένη εισβολή του. Για να λύσει το πρόβλημα του ιππικού διακήρυξε ότι όποιος υπόχρεος σε θητεία ιππικού μπορούσε να φέρει έναν πλήρως εξοπλισμένο ιππέα να υπηρετήσει αντ’ αυτού απαλλασσόταν από την υποχρέωση. Έτσι απέκτησε ικανό αριθμό καλής ποιότητας ιππέων. Διεξήγαγε επίσης μεγάλα γυμνάσια όλων των όπλων και στρατιωτικών ειδικοτήτων. Αντί να χρησιμοποιεί τα λάφυρά του για την άνεσή του, ζούσε λιτά όπως όριζε ο σπαρτιατικός νόμος και βράβευε με αυτά στρατιώτες αλλά και μονάδες που διακρίνονταν στα γυμνάσια. Με τον τρόπο αυτόν, το ηθικό οι δεξιότητες αλλά και η πειθαρχία του στρατεύματος βελτιώθηκαν κατά πολύ.
Την επόμενη εκστρατευτική περίοδο, ο Αγησίλαος διέδωσε ότι θα διενεργούσαν επίθεση στις Σάρδεις. Ο Τισσαφέρνης θεώρησε ότι δεν ήταν αυτή η πραγματική πρόθεση του Αγησιλάου λόγω των προβλημάτων που του προκάλεσε το ιππικό του Φαρνάβαζου και ότι αυτή την φορά θα στρεφόταν εναντίον της Καρίας και για αυτό την ενίσχυσε όσο μπορούσε. Ο Αγησίλαος όμως πήρε την οδό από την Έφεσο προς τις Σάρδεις λεηλατώντας την αφύλαχτη χώρα. Το διαθέσιμο ιππικό του Τισσαφέρνη δοκίμασε να τον σταματήσει έχοντας αυτοπεποίθηση για την ανωτερότητά του σε ικανότητα και αριθμητική ισχύ. Ο Αγησίλαος όμως συνδυάζοντας τους ιππείς με ταχυκίνητα ελαφρά τμήματα ακοντιστών και τοξοτών τούς επέφερε συντριπτική ήττα. Αυτή τη τακτική χρησιμοποίησε και ο Μέγας Αλέξανδρος στα Γαυγάμηλα. Πιθανως, ο Αγησίλαος αντέγραψε και την βοιωτική τακτική των αμίππων, δηλαδή τοποθετώντας ένα ψιλό πίσω από τον ιππέα, ο οποίος πριν τη σύγκρουση ξεπέζευε κι επιτίθονταν στον ίππο του εχθρού καθώς αυτός αντιμετώπιζε τον ομόλογό του. Εντυπωσιασμένοι από αυτή την επιτυχία διάφοροι τοπάρχες και φύλαρχοι συμμάχησαν με τον Αγησίλαο για να αποτινάξουν την σκλαβιά τους. Οι Πέρσες αξιωματικοί άρχισαν ν’ αλληλοκατηγορούνται για τις ήττες και ο βασιλιάς Αρταξέρξης έστειλε τον σατράπη Τιθραύστη να εκτελέσει τον Τισσαφέρνη και να αναλάβει την εκδίωξη του Αγησιλάου.
Ο Τιθραύστης πρότεινε στον Αγησίλαο να αυτονομηθούν οι ελληνικές πόλεις παραμένοντας όμως φόρου υποτελείς στο Μεγάλο Βασιλιά. Ο Αγησίλαος δέχτηκε ανακωχή για να ζητήσει οδηγίες από τους εφόρους της Σπάρτης καθώς ο νόμος τον περιόριζε. Ο Αρταξέρξης όμως είχε δωροδοκήσει τις ηγεσίες των μητροπολιτικών ελληνικών πόλεων κι ξέσπασε νέος εμφύλιος πόλεμος στην κυρίως Ελλάδα. Λόγω αυτής της εξέλιξης, οι έφοροι ανακάλεσαν τον Αγησίλαο πίσω που μονολόγησε ότι 10000 Πέρσες τοξότες τον υποχρέωσαν να επιστρέψει υπονοώντας τα περσικά χρυσά νομίσματα με παράσταση τοξότη. Γύρισε πίσω δείχνοντας πειθαρχία στους νόμους και πολλοί από τους μισθοφόρους και τους εθελοντές τον ακολούθησαν, ειδικά οι ιππείς. Το ιππικό που είχε συγκροτήσει, αποδείχτηκε ανώτερο ακόμη και του περίφημου θεσσαλικού ιππικού αλλά οι φρικτές απώλειες της πύρρειας σπαρτιατικής νίκης στην Κορώνεια έκαναν τους Σπαρτιάτες να στείλουν τον Ανταλκίδα να διαπραγματευτεί μια ατιμωτική ειρήνη που σκλάβωνε εκ νέου τους Έλληνες της Μ. Ασίας μέχρι την απελευθέρωσή τους από τον Μ. Αλέξανδρο. Η κάθοδος των Μυρίων και οι επιτυχίες του Αγησιλάου ωστόσο είχαν δείξει σε όλους ότι η ασιατική δύναμη ήταν ένας γίγαντας με πήλινα πόδια που απλά περίμενε τον επόμενο ικανό στρατηγό από την Δύση για τον συντρίψει.
Πηγές
Διόδωρος «ΙΣΤΟΡΙΑ» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Ξενοφών «Αγησίλαος» Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Ξενοφών «Ελληνικά» Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησης» Ε, 10.9 (Εκδοτική Αθηνών)
Πλούταρχος «Αγησίλαος» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Πλούταρχος «Ηθικά» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
ΛΕΥΚΩΜΑ «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ» 7-ημέρες ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Αθήναι 1996
Ιουστίνος Επιτομή Πομπήλιου Τρώγου Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Στράβων «Γεωγραφικά» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Montagu, John D. Battles of the Greek and Roman Worlds, Greenhill Books, 2000.
1η δημοσίευση εδώ
Πηγή εικόνας
https://methormisakathektou.blog/
* Στέφανος Σκαρμίντζος: M.A. Military History