Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Καρικατούρα που απεικονίζει την τρίτη τάξη να <<κουβαλά>> την αριστοκρατία και την εκκλησία.
Εισαγωγή
Σε οποιαδήποτε συζήτηση για γεγονότα που επηρέασαν και άλλαξαν τον κόσμο, η σκέψη γρήγορα πηγαίνει στη Γαλλική Επανάσταση. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια της ευρωπαϊκής ιστορίας, αλλά και μία <<σκιά>> δράσεων που απλώθηκε στον χώρο και τον χρόνο.
Η Γαλλική Επανάσταση, όπως όλα τα μεγάλα γεγονότα, καταφέρνει με κάποιον τρόπο να επανέρχεται στο προσκήνιο, τόσο στην ιστοριογραφία, όσο και στην καθημερινή ζωή, δείγμα της επίδρασης που άσκησε στη δυτική τουλάχιστον σκέψη και πολιτική οργάνωση, εξαιτίας των ιδεών αλλά αναπόφευκτα και των ανθρωπίνων πράξεων στο πλαίσιό της, οι οποίες επηρέασαν αρκετές αν όχι όλες τις επόμενες γενιές.
Ιστορική Αναδρομή
Η Επανάσταση που αναγνωρίζουμε ως Γαλλική οριοθετείται από δύο μεγάλα γεγονότα. Η έναρξη είναι ο όρκος του jeu de paume στις 20 Ιουνίου 1789. Οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης αμέσως μετά την έναρξη της συνεδρίασης της Συνέλευσης των Τάξεων στις Βερσαλλίες τον Μάιο, εγκατέλειψαν το Σώμα και ανακηρύχθηκαν Εθνική Συνέλευση. Οι εκπρόσωποι αυτοί καθώς και μερικοί αριστοκράτες αλλά και κληρικοί που τους υποστήριζαν συνεδρίασαν στην αίθουσα που εχρησιμοποιείτο για το <<παιχνίδι της παλάμης>> (jeu de paume). Υπό την ηγεσία των Μιραμπώ(Mirabeau) και Αββά Σιεγέ(Emmanuel Joseph Sieyes), δεσμεύτηκαν με κοινό όρκο να μη φύγουν προτού συντάξουν Σύνταγμα για τη Γαλλία.
Η Επανάσταση μπορεί να χωριστεί σε τρείς περιόδους. Η πρώτη από τον Ιούνιο του 1789 έως τον Αύγουστο του 1792, με την Εθνοσυνέλευση να <<οδηγεί>> κατά κύριο λόγο τις τύχες της χώρας. Η δεύτερη από τον Αύγουστο του 1792 έως τον Ιούλιο του 1794, με κυρίαρχες μορφές τους Ιακωβίνους και την Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας και η Τρίτη φάση, γνωστή ως θερμιδωριανή αντίδραση, με την επαναστατική περίοδο να λήγει όταν ο Ναπολέων θα εμφανιστεί ξαφνικά στο Παρίσι από την Αίγυπτο, και απευθυνόμενος σε ένα απελπισμένο Διευθυντήριο, θα αναλάβει την εξουσία το 1799 ως Πρώτος Ύπατος.
Το πρώτο στάδιο μπορεί να χαρακτηριστεί μετριοπαθές. Οι εξελίξεις ορίζονταν κατά κύριο λόγο από φιλελεύθερους ευγενείς και εκπροσώπους της Τρίτης Τάξης, εξίσου φιλελεύθερους. Ωστόσο, οι υψηλές τιμές σε βασικά αγαθά και ο φόβος τμημάτων του πληθυσμού ότι τα συμφέροντα τους θα αγνοηθούν, οδήγησαν σε γεγονότα που υπήρξαν καταλυτικής σημασίας για την εδραίωση αλλά και την αποδοχή της Επανάστασης από τον λαό. Στις 14 Ιουλίου οι <<αβράκωτοι>> (sans culottes) φοβούμενοι αντεπανάσταση, έκριναν πως έπρεπε να οπλιστούν. Στις 14 Ιουλίου κατέλαβαν το μεσαιωνικό φρούριο της Βαστίλλης, σύμβολο της βασιλικής εξουσίας στο Παρίσι, κάνοντας εμφανή την παντελή έλλειψη αυτής.
Την ίδια περίοδο οι αγρότες είχαν βάσιμες υποψίες να πιστεύουν πως μια αστική επανάσταση δεν θα ενδιαφερόταν για τα συμφέροντα τους. Καταληφθέντες από φόβο και αβεβαιότητα, αγρότες σε πολλές περιοχές της Γαλλίας πυρπόλησαν αρχοντικά μαζί με τα μητρώα που ήταν εκεί, καθώς και μοναστήρια και κατοικίες επισκόπων, σκοτώνοντας ευγενείς που αντιστάθηκαν.
Το τρίτο περιστατικό είναι οι <<ημέρες του Οκτωβρίου>>. Οι γυναίκες αγανακτισμένες από την οικονομική κρίση και την εκρηκτική αύξηση της τιμής του ψωμιού, αλλά και οργισμένες από τις φήμες περί απροθυμίας του βασιλιά να συνεργαστεί με την Εθνοσυνέλευση, βάδισαν έως τις Βερσαλλίες και απαίτησαν ακρόαση. Καθώς δεν έμειναν ικανοποιημένες από την υποδοχή από την τελευταία, παραβίασαν τις πύλες των ανακτόρων και απαιτούσαν από τον βασιλιά να επιστρέψει στο Παρίσι. Ο Λουδοβίκος υποχώρησε το απόγευμα της επομένης. Ο <<Μεγάλος Φόβος>> έπιασε εξ απήνης τους ρήτορες της Εθνοσυνέλευσης κι έτσι στις 4 Αυγούστου τα τελευταία κατάλοιπα φεουδαλισμού εξαλείφθηκαν. Η Εκκλησία κρατικοποιήθηκε ενώ οι οικονομικές και διοικητικές αλλαγές αντανακλούσαν τον φιλελευθερισμό του Διαφωτισμού.
Οι μετριοπαθείς αστοί ηγέτες θα χάσουν την εξουσία το καλοκαίρι του 1792, με τους ριζοσπάστες δημοκράτες να αναλαμβάνουν τα ηνία. Οι κατώτερες τάξεις έβλεπαν πως η Επανάσταση δεν υπηρετούσε τα συμφέροντα τους, ενώ οι τιμές εξακολουθούσαν να έχουν αυξητικές τάσεις. Αυτές οι ανατιμήσεις προκάλεσαν νέες εξεγέρσεις, τη στιγμή που η Γαλλία είχε εμπλακεί σε πόλεμο με αρκετές χώρες της Ευρώπης, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της μεγάλης αποδοχής των ιδεών της από διανοουμένους αλλά και επαγγελματικούς κλάδους ανά την ήπειρο. Η εμφάνιση των Γάλλων ως απειλή στη διεθνή σταθερότητα και τα επί μέρους συμφέροντα, θα κρατούσε την Ευρώπη σε εμπόλεμη κατάσταση για μια γενιά.
Ο πόλεμος κηρύχθηκε στις 20 Απριλίου εναντίον της Αυστρίας και της Πρωσίας. Οι Γιρονδίνοι ήλπιζαν πως οι στρατιωτικές επιτυχίες θα ενίσχυαν τη λαϊκή υποστήριξη. Οι εξελίξεις στα πεδία των μαχών <<χαμογέλασαν>> στους ριζοσπάστες. Τον Αύγουστο, οι σύμμαχοι είχαν διαβεί τα σύνορα και απειλούσαν να καταλάβουν το Παρίσι. Οι ριζοσπάστες πήραν τον έλεγχο της Εθνοσυνέλευσης εν μέσω οργής κι απελπισίας, ενώ οργίαζαν και οι φήμες για προδοτικές συναλλαγές του βασιλιά. Η απαίτησή τους για δραστικά μέτρα εναντίον όσων ήταν ύποπτοι για έλλειψη νομιμοφροσύνης προς την Επανάσταση, θα τους έδινε την ευκαιρία να τερματίσουν τη μοναρχία.
Κύριοι της κατάστασης αναδείχθηκαν οι Ιακωβίνοι. Η εξουσία βρισκόταν πλέον στα χέρια μιας μικρομεσαίας αστικής τάξης με εξισωτικές τάσεις. Πρόκειται για την περίοδο του ριζοσπαστικού εκδημοκρατισμού, αλλά και αυτή της <<βασιλείας του τρόμου>>. Η Εθνοσυνέλευση του Σεπτεμβρίου θα κυβερνούσε τη χώρα για τρία χρόνια. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1792 καταργήθηκε η μοναρχία και η Γαλλία ανακηρύχθηκε αβασίλευτη δημοκρατία. Τον Δεκέμβριο ξεκίνησε η δίκη του Λουδοβίκου ΙΣΤ’. Τον Ιανουάριο του 1793, ο βασιλιάς καταδικάστηκε με διαφορά μιας ψήφου σε θάνατο. Ο ίδιος και η υπερσυντηρητική βασίλισσά του Μαρία Αντουανέτα θα αποκεφαλιστούν στη λαιμητόμο.
Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από ένα εύρος μεταρρυθμίσεων. Καταργήθηκε η δουλεία στις γαλλικές αποικίες καθώς και η προσωποκράτηση για χρέη. Καθιερώθηκε το δεκαδικό μετρικό σύστημα και καταργήθηκαν τα πρωτοτόκια. Υπήρξε διανομή γαιών και καθορίστηκαν με νόμο ανώτατα όρια τιμών για το σιτάρι και άλλα βασικά αγαθά, ενώ ταυτόχρονα έπαψε να υφίσταται η υπόσχεση για αποζημίωση στους ευγενείς μετά την απώλεια των προνομίων τους. Τέλος υπήρξαν αντίστοιχες προσπάθειες στον τομέα της θρησκείας.
Από την άλλη πλευρά, η Συνέλευση παρέτεινε τη ζωή της συνεχώς και τελικώς <<μεταβίβασε>> την εξουσία σε μία ομάδα δώδεκα ηγετών, την Επιτροπή Δημοσίας Ασφαλείας, με επιφανέστερα μέλη τους Ροβεσπιέρο(Maximilien Robespierre), Μαρά(Jean-Paul Marat) και Δαντών(Georges-Jacques Danton). Η μεταβίβαση αυτή στην Επιτροπή θα οδηγήσει σε μια αιμοσταγή δικτατορία, τη στιγμή που πιέσεις ασκούνταν από τα ξένα στρατεύματα στα σύνορα, αλλά και στο εσωτερικό, τόσο από τη Δεξιά, όσο και από την Αριστερά. Αντιμέτωπη μεταξύ άλλων και με τους ριζοσπαστικοτέρους αυτής <<οργισμένους>>(enragis) του δημοσιογράφου Jacques Hebert, η Επιτροπή αποφάσισε να εξουδετερώσει τους εχθρούς του κράτους με κάθε κόστος. Στη διάρκεια της <<Βασιλείας του Τρόμου>> από τον Σεπτέμβριο του 1793 μέχρι τον Ιούλιο του 1794, υπολογίζεται πως σημειώθηκαν περίπου 20.000 εκτελέσεις ανά την επικράτεια, 1285 μονάχα τις τελευταίες έξι εβδομάδες της δικτατορίας του Ροβεσπιέρου. Ερωτηθείς αργότερα ο Σιεγέ, κατά ποια άποψη ξεχώρισε από τους συντρόφους του την περίοδο της <<Τρομοκρατίας>>, απάντησε << κατά το ότι εγώ έζησα>>. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ο νόμος της 17ης Σεπτεμβρίου 1793, σύμφωνα με τον οποίο, οποιοσδήποτε είχε ταυτιστεί με οποιονδήποτε τρόπο με το καθεστώς των Βουρβώνων ή των Γιρονδίνων, ήταν ύποπτος.
Στο εξωτερικό, η Γαλλία βρισκόταν αντιμέτωπη τον Φεβρουάριο του 1793 με τον συνασπισμό Βρετανών, Ολλανδίας, Ισπανίας και Αυστρίας. Επρόκειτο για μια εξαιρετικά ισχυρή δύναμη, παρά τα λίγα ενοποιητικά στοιχεία εντός του συνασπισμού. Οι Γάλλοι επέβαλαν υποχρεωτική στρατολογία για όλο τον ανδρικό πληθυσμό ικανό να φέρει όπλα τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Δεκατέσσερις βιαστικά συγκροτημένες στρατιές αντιμετώπισαν τους Ευρωπαίους υπό τη διοίκηση νεαρών και άπειρων αξιωματικών. Γεγονός παραμένει πως παρά τα προαναφερθέντα δεδομένα, δημιουργήθηκε ένας στρατός ο οποίος εκείνα τα χρόνια κέρδιζε τη μία μάχη μετά την άλλη. Οι σύμμαχοι εκδιώχθηκαν από τη Γαλλία το 1794. Την επόμενη χρονιά κατελήφθησαν οι Κάτω Χώρες, η Ρηνανία, τμήματα της Ισπανίας, της Ελβετίας και της Σαβοΐας ενώ το 1796, γαλλικός στρατός εισέβαλε στην Ιταλία καταλαμβάνοντας θέσεις-κλειδιά, διαλύοντας συνεπακόλουθα τον συνασπισμό. Στη θάλασσα βεβαίως, οι Βρετανοί παρέμειναν αξεπέραστοι.
Η <<σωτηρία>> της χώρας όμως δεν στάθηκε αρκετή για την ίδια την Επιτροπή. Τον Ιούλιο του 1794, η εμμονή της στην Τρομοκρατία και η απαίτηση της αυτοθυσίας και της αυταπάρνησης μετά από σειρά νικών στα πεδία των μαχών, είχαν αφήσει την Επιτροπή χωρίς υποστηρικτές. Στις 27 Ιουλίου( 9 Θερμιδώρ με το επαναστατικό ημερολόγιο) η Συνέλευση έθεσε εκτός νόμου τον Ροβεσπιέρο, ο οποίος εκτελέστηκε την επομένη. Από εκείνο το σημείο και υπό την καθοδήγηση μετριοπαθών στοιχείων, η Επανάσταση άρχισε να εκφράζει εκ νέου τα συμφέροντα των μεγαλοαστών. Μεγάλο μέρος του έργου των ριζοσπαστών καταργήθηκε, ενώ δόθηκε η δυνατότητα επιστροφής ιερέων, βασιλοφρόνων και άλλων φυγάδων, προσθέτοντας <<ειδικό βάρος>> στη συντηρητική τάση.
Το 1795 υιοθετήθηκε νέο Σύνταγμα, το οποίο επί της ουσίας εξασφάλιζε το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας σε άτομα με ισχυρή οικονομική βάση. Η εκτελεστική εξουσία πέρασε σε ένα συμβούλιο πέντε ανδρών, το περίφημο Διευθυντήριο(Directoire). Το νέο αυτό συμβούλιο αντιμετώπιζε συνεχιζόμενες πιέσεις από Αριστερά και Δεξιά. Φαίνεται πως οι απειλές από την πρώτη αντιμετωπίστηκαν πιο εύκολα, παρά τις προσπάθειες κατάργησης των κολλεκτιβιστικών πρωτοβουλιών του παρελθόντος αλλά και την αδυναμία τιθάσευσης του πληθωρισμού και του αυξανόμενου κόστους ζωής.
Η Δεξιά αποδείχθηκε για ακόμα μια φορά, μια περίπτωση διαφορετική. Στις εκλογές του Μαρτίου του 1797, τις πρώτες ελεύθερες μετά την ανακήρυξη της δημοκρατίας, επανήλθαν πολλοί συνταγματικοί μοναρχικοί στα κρατικά συμβούλια, γεγονός που θορύβησε το Διευθυντήριο, αλλά και αρκετούς από εκείνους που είχαν ψηφήσει υπέρ του θανάτου του βασιλιά. Οι ανησυχίες αυτές <<συναντήθηκαν>> με τις αντίστοιχες του Ναπολέοντα Βοναπάρτη για την τύχη των γαλλικών κατακτήσεων σε Βέλγιο και Ιταλία. Σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια επιβίωσης, το Διευθυντήριο απευθύνθηκε στον αν μη τι άλλο λαμπρό στρατηγό.
Με την υποστήριξη του στρατού τον Σεπτέμβριο του 1797, το Διευθυντήριο ακύρωσε την πλειονότητα των αποτελεσμάτων των εκλογών της περασμένης άνοιξης. Τα επόμενα δύο χρόνια δεν υπήρξε ωστόσο σταθερότητα και βελτίωση. Ο Ναπολέων θεώρησε πως είχε έρθει η στιγμή να καλύψει το κενό στην εξουσία. Αφήνοντας τον στρατό του στην Αίγυπτο, εμφανίστηκε ξαφνικά στη Γαλλία. Στις 9 Νοεμβρίου 1799 (18 Μπρυμαίρ σύμφωνα με το επαναστατικό ημερολόγιο) μονάδες στρατού διέλυσαν τα νομοθετικά συμβούλια, με αποτέλεσμα, οι Ναπολέων, Σιεγέ και Ροζέ Ντυκό να αναδειχθούν προσωρινοί ύπατοι. Το απελπισμένο Διευθυντήριο τον είδε ως έναν από μηχανής θεό. Τα λόγια του Σιεγέ ο οποίος υποστήριξε τώρα την αντεπανάσταση και μια ουσιαστική δικτατορία θεωρώντας πως θα επιβληθεί εύκολα στον άπειρο πολιτικά Κορσικανό, για να αντιληφθεί αργότερα ότι είχε εξαπατηθεί, όταν με συνδρομή του Ταλλεϋράνδου ο Ναπολέων θα ανακηρυχθεί Πρώτος Ύπατος, <<εμπιστοσύνη από τη βάση, εξουσία από την κορυφή>>, πιστοποιούν εν πολλοίς και το τέλος της Επανάστασης.
Ανάλυση
Όπως πολλά μεγάλα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας, έτσι και η Γαλλική Επανάσταση έχει επιδεχθεί πολλών ερμηνειών και διαφορετικών τοποθετήσεων σχετικά με τα αίτια που οδήγησαν σε αυτή, τα κίνητρα και τα χαρακτηριστικά αυτής αλλά και των <<πρωταγωνιστών>>. Αναμφίβολα, αυτό οφείλεται εν μέρει στις ερευνητικές τάσεις, αλλά και την αλλαγή θεώρησης των πραγμάτων καθώς περνά ο χρόνος. Από την άλλη είναι εκ των ων ουκ άνευ πως ένα τόσο επιδραστικό κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία, θα γεννούσε αποκλίνουσες ροπές, πολλώ δε μάλλον όταν συνεχίζει να επηρεάζει το παρόν.
Δεν είναι λίγοι οι ερευνητές οι οποίοι έχουν αμφισβητήσει τον λαϊκό χαρακτήρα της Επανάστασης και τα αποτελέσματά της. Για τον Francois Furet και αρκετούς κονστρουκτιβιστές, σε πνεύμα ενός γενικότερου ρεβισιονισμού, η Επανάσταση γέννησε σχήματα και πολιτικές νόρμες, τις οποίες η Γαλλία θα ανακύκλωνε για περισσότερο από έναν αιώνα. Καθόλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα θα υπάρξουν νέα πρόσωπα να αναλάβουν τον ρόλο ενός Ροβεσπιέρου κι ενός Βοναπάρτη(κυριολεκτικά σε αυτή την περίπτωση), με τα αποτελέσματα να είναι σατανικά όμοια τόσο για τη Δεύτερη Δημοκρατία, όσο και για τη Δεύτερη Αυτοκρατορία. Η Γαλλία βρισκόταν σε έναν κύκλο παλινόρθωσης βασιλέων αλλά όχι βασιλείας(kingship) και ανατροπής τους. Οι Γάλλοι του αιώνα αυτού ένιωθαν και όχι άδικα, πως ζούσαν σε μια παρατεταμένη γαλλική επανάσταση.
Είναι σημαντικό να τονιστεί πως στον αιώνα αυτόν, η πολιτική σκέψη είχε ως ξεκάθαρη πηγή τα γεγονότα του 1789 κι εξής. Ο ρομαντισμός θεώρησε πως η Επανάσταση <<νομιμοποίησε>> το έθνος, αποστασιοποιήθηκε από τις παραδοσιακές πολιτικές ελίτ κι απέρριψε την κληρονομιά τους. Από την Αριστερά μέχρι τη βασιλόφρονα Δεξιά που απεχθανόταν την Επανάσταση, ο πολιτικός λόγος ήταν εμπνευσμένος και συνδεδεμένος με ένα και μόνο σημείο αφετηρίας. Με έναν γενικά αποδεκτό <<πυλώνα>> το 1789, κάθε πολιτική ομάδα έδινε τη δική της εξήγηση στο φαινόμενο της επαναστατικότητας, δημιουργώντας αντικρουόμενες κρίσεις για το ίδιο το φαινόμενο και για το ίδιο συμβάν (πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίοδος της Τρομοκρατίας).
Ο φόβος των νικητών Μπολσεβίκων ότι θα υπάρξει στη Ρωσία μια αντίστοιχη Θερμιδωριανή αντίδραση κι ένας αντίστοιχος Βοναπάρτης (Τρότσκυ) μεταξύ άλλων <<μετακίνησε>> την Επανάσταση και το ενδιαφέρον την ίδιας της ιστοριογραφίας από το 1789 στο 1793. Σύμφωνα με τον Furet, ένας απλουστευτικός μαρξισμός στέρησε κρίσεις και θεωρήσεις εξαιρετικά πολύτιμες, από τον ίδιο τον Marx και τον Engels, μετά την επιτυχία της Οκτωβριανής. Τα γεγονότα του 1789 συμβόλιζαν το τέλος του Ancien Regime. Αυτός ο συμβολισμός έγινε κεντρικός στην εθνική ιστοριογραφία, και αυτόν τον συμβολισμό χρησιμοποίησαν και οι Σοβιετικοί.
Η Επανάσταση υπήρξε πολύ περισσότερο εξισορροπητικός παράγοντας παρά <<σπάσιμο>> δεσμών με το παρελθόν, όπως έλεγε και ο Tocqueville. Τη στιγμή που οι πρωταγωνιστές θεωρούσαν ότι απέρριπταν το παρελθόν του Λουδοβίκου, προετοίμαζαν τον θρίαμβο του Ναπολέοντα. Σε αυτό που αποκαλεί επαναστατικό παράδοξο, θεωρεί πως η ελευθερία του ατόμου και η <<επιστροφή>> των δικαιωμάτων του μακριά από το corpus του παλιού καθεστώτος ήταν αντίθετη με τις επιδιώξεις των επαναστατών και ότι αυτοί πίστευαν πως είχαν πετύχει.
Επιπλέον, η εντύπωση αυστηρών τάξεων με την μαρξιστική έννοια στον <<παλιό κόσμο>> δεν θα έπρεπε να θεωρείται δεδομένη. Πριν το μεγάλο γεγονός, η αστική τάξη που θεωρούμε ανθίζουσα, στην πραγματικότητα βρισκόταν σε παρακμή. Πολλά από αυτά που αποδίδουμε στην Επανάσταση και τους πρωταγωνιστές της είναι αναχρονισμοί των επόμενων γενεών. Οι τάξεις δεν ήταν ξεκάθαρες και <<κλειστές>> αλλά οι γκρίζες ζώνες ήταν ίσως ένα κυρίαρχο στοιχείο. Οι ευγενείς πλήρωναν φόρους και η μπουρζουαζία δεν είχε ταξική συνείδηση. Μάλιστα αποδεχόταν τις αξίες της αριστοκρατίες και ήθελε να της μοιάσει. Για μελετητές όπως ο Stromberg, το προ 1789 καθεστώς πρέπει να ήταν ένδοξα καπιταλιστικό για να ισχύει ο μύθος της Επανάστασης. Ο ίδιος θεωρεί πως η ταξική συνείδηση είναι ένα φαινόμενο μεταγενέστερο. Ποιος ο λόγος μιας μεγάλης επανάστασης το 1789, όταν η αστική τάξη βρισκόταν σε <<ανοδική πορεία>> και 200 χρόνια νωρίτερα; Για τον Stromberg δεν υπάρχει σύνδεση Διαφωτισμού κι Επανάστασης, πράγμα που σημαίνει πως δεν υπήρχε επαναστατική ιδεολογία πριν τα γεγονότα που εξετάζονται είτε στις πόλεις είτε στην ύπαιθρο.
Στην αντίθετη πλευρά, η Γαλλία του 18ου αιώνα ήταν ένα πλούσιο κράτος, με πολίτες οι οποίοι υπέφεραν από την τριάδα φεουδαλιστικής ελίτ του βασιλιά, ευγενείς και εκκλησία. Οι ιδέες του Διαφωτισμού είχαν επηρεάσει πολλούς διανοουμένους κυρίως εντός της αστικής τάξης. Άμεσο απότοκο αυτού, ήταν η αναπόφευκτη σύγκριση με τους ομοϊδεάτες τους στην Αγγλία, και η εμβάθυνση του μίσους και της απέχθειας για την προαναφερθείσα <<ανόσια τριάδα>>.
Οι λαϊκές τάξεις ήταν και αυτές σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Την περίοδο 1750-1799 οι εργάτες, ανειδίκευτοι και μη στο Παρίσι, είχαν πολύ μικρότερες απολαβές και το βιοτικό τους επίπεδο ήταν ξεκάθαρα χαμηλότερο από τους συναδέλφους τους σε Λονδίνο και Άμστερνταμ. Οι τελευταίοι φαίνεται πως είχαν το πλεόνασμα στον οικογενειακό προϋπολογισμό, προκειμένου να αγοράζουν είδη πολυτελείας, όπως η ζάχαρη και ο καπνός. Τα ίδια νούμερα την περίοδο 1800-1849 δείχνουν μια σημαντική βελτίωση τόσο για τους χτίστες όσο και για τους ανειδίκευτους, τη στιγμή που τα άλλα δύο ευρωπαϊκά κέντρα παρουσίασαν πτώση ή στασιμότητα.
Για πολλούς, η κατάσταση της Γαλλίας οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην ανικανότητα του βασιλιά, παρά το γεγονός πως η καταγωγή της βασίλισσάς του από την Αυστρία συνετέλεσε ως έναν βαθμό σε αυτή την οπτική. Η Επανάσταση λοιπόν ήταν μεταξύ άλλων αποτέλεσμα της οργής των απλών ανθρώπων του Παρισιού για την συνεχιζόμενη εξαθλίωση και πείνα κυρίως λόγω της συνεχούς ανατίμησης του ψωμιού. Παρά την αντίληψη της Δεξιάς για βία και ανατροπή, οι άνθρωποι που εκπόρθησαν τη Βαστίλλη αντιπροσώπευαν πολύ περισσότερο τον μέσο παριζιάνο απ’ όσο νομίζουμε.
Φαίνεται πως υπήρχε μια διάσταση απόψεων ως προς το μέλλον. Οι νομικοί και οι επιφανείς οι οποίοι συγκρότησαν κυβέρνηση και κατήργησαν τα φεουδαλικά προνόμια, επιθυμούσαν ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα παρόμοιο με αυτό της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι απλοί ωστόσο αλλά και πιο ριζοσπάστες, επιθυμούσαν βήματα ακόμα πιο δημοκρατικά. Ο κοινωνικός χαρακτήρας ή οι κοινωνικές δυνάμεις της Επανάστασης επιβεβαιώνονται από την προσπάθεια υπεράσπισής της κατά τον πόλεμο που ξεσπά το 1792, αλλά και η αντίδραση στην προσπάθεια αντεπανάστασης από τον βασιλιά.
Επίλογος
Η Γαλλική Επανάσταση κατέχει μια εξαιρετικά σημαντική θέση στην ιστορία του δυτικού κόσμου. Αποτέλεσε το <<σημείο μηδέν>> για το σύγχρονο έθνος και κράτος, η σκέψη μας επηρεάστηκε καθοριστικά, ενώ πολλά κινήματα ανέτρεξαν συνειδητά ή μη σε δικά της σχήματα και παραδείγματα. Ένα τέτοιο ιστορικό γεγονός είναι καταδικασμένο να επιφέρει διαφωνίες. Μεγάλο κομμάτι αυτής της αμφισβήτησης προήλθε από τη Δεξιά και κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, στο πλαίσιο φυσικά ενός Ψυχρού Πολέμου και μιας επιτυχημένης σοσιαλιστικής επανάστασης. Αρκεί να έχουμε στο μυαλό μας, πως η ακροδεξιά στη Γαλλία σταθερά απορρίπτει την Επανάσταση.
Η Επανάσταση όμως είχε λαϊκά ερείσματα. Αν αναλογιστούμε πως γενικώς η μάζα τείνει να είναι φιλειρηνική υπό την έννοια πως θέλει ηρεμία και ησυχία για να συνεχίζει τη ζωή της, θεωρείται απίθανο να μην υπήρχαν ταξικοί-κοινωνικοί λόγοι πίσω από τα όσα ακολούθησαν το 1789. Ακόμα, αν θεωρήσουμε πως τα όσα συνέβησαν ήταν απλώς οι επιδιώξεις μιας αστικής τάξης που επιθυμούσε να αντικαταστήσει ή να γίνει κομμάτι της αριστοκρατίας, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως οι λαϊκές μάζες αντέδρασαν και διεκδίκησαν ικανοποίηση των συμφερόντων τους. Είναι δύσκολο να υπάρξει μια αστική επανάσταση χωρίς λαϊκά ερείσματα και αντιστοίχως δύσκολο να ακουστούν οι λαϊκές μάζες χωρίς αστική <<συμμετοχή>>, είτε πρόκειται για το όραμα των Γιρονδίνων για ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα, είτε μιλάμε για κάτι περισσότερο όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση.
Ανεξάρτητα από τις αιτίες, τα κίνητρα και τα αποτελέσματα, η Γαλλική Επανάσταση <<ταρακούνησε>> συγχρόνους και μεταγενεστέρους, άλλαξε τη σκέψη μας για τον κόσμο και την κοινωνική και πολιτική οργάνωση, ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απεμπόληση του παρελθόντος και τη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου. Ο πραγματικός της χαρακτήρας θα είναι πάντα θέμα συζήτησης και τελικώς προσωπικής αντίληψης. Άλλωστε, δεν υπάρχει κρίση, ακόμα και ιστορική, η οποία να μην είναι υποκειμενική και να μην επηρεάζεται έστω κι ελάχιστα από την προσωπική θεώρηση των πραγμάτων. Αυτό που πρέπει να κάνουμε όλοι μας, είναι να μην είμαστε προκατειλημμένοι, ανακαλύπτοντας αυτό που θέλουμε να ανακαλύψουμε, και να μην ξεχνάμε να εξετάζουμε το γεγονός και τον άνθρωπο στο πλαίσιο της εποχής του και να μην αποδίδουμε μεταγενέστερες ιδιότητες και σκέψεις.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Pelz, William A. “The Rise of the Third Estate: The French People Revolt.” In A People’s History of Modern Europe, 40–51.
- Desan, Suzanne. “Internationalizing the French Revolution.” French Politics, Culture & Society29, no. 2 (2011): 137–60.
- Stromberg, Roland N. “Reevaluating the French Revolution.” The History Teacher 20, no. 1 (1986): 87–107.
- Wallerstein, Immanuel. “The French Revolution as a World-Historical Event.” Social Research 56, no. 1 (1989): 33–52.
- Furet, François. “The French Revolution Revisited.” Government and Opposition16, no. 2 (1981): 200–218.
- Nygaard, Bertel. “The Meanings of ‘Bourgeois Revolution’: Conceptualizing the French Revolution.” Science & Society71, no. 2 (2007): 146–72.
- Rudi, George, ‘’ The Crowd in the French Revolution, Oxford, 1959.
- Lefevre, Georges,‘’The French Revolution’’, 2 τομ., Νέα Υόρκη 1963-1964.
- Edward, Mcnall, Burns,’’ Ευρωπαϊκή Ιστορία, ο δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, εκδόσεις Επίκεντρο, τέταρτη έκδοση, Θεσσαλονίκη, 2006.
Πηγή εικόνας
“Η Γαλλική Επανάσταση κατέχει μια εξαιρετικά σημαντική θέση στην ιστορία του δυτικού κόσμου”
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-kwnstantinos-zafeiridhs-syntaktis-sto-greekhumans/