Του Παναγιώτη Μακρή*
Μια από τις σημαντικότερες πόλεις της ιστορίας του Μακεδονικού βασιλείου είναι η Βέροια. Βρίσκεται ανατολικά του όρους Βέρμιου στην αρχαία γη της Βοττιαίας.
Η πόλη αναφέρεται πρώτη φορά στο έργο του Θουκυδίδη όταν περιέγραφε την πορεία του Αθηναϊκού στρατού από την Μακεδονία. Από την Βέροια μάλιστα καταγόταν και ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος στρατηγός και διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και γενάρχης της δυναστείας των Αντιγονιδών, της τελευταίας δυναστείας του Μακεδονικού βασιλείου. Η σημασία της πόλης φαίνεται ακόμα και μετά την μάχη της Πύδνας και την διχοτόμηση του Μακεδονικού βασιλείου όταν και αποτέλεσε την πρωτεύουσα του Κοινού των Μακεδόνων[1]. Όταν οι Αντιγονίδες διοικούσαν το Μακεδονικό βασίλειο η πόλη της Βέροιας ήταν ένα θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο και γνώρισε μια ακμή εφάμιλλη των υπολοίπων Μακεδονικών πόλεων όπως φαίνεται από την ύπαρξη πολλών δημόσιων κτηρίων και κεραμικών εργαστηρίων[2]. Αρχαιολογικές μελέτες στην περιοχή δείχνουν ότι η νεότερη παραγωγή του τοπικού εργαστηρίου τοποθετείται στον 3ο αιώνα π.Χ. όπου τοποθετείται και η πιθανόν ίδρυσή του.
Οι ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ειδωλίων, παραγωγές του τοπικού εργαστηρίου. Τα ειδώλια αυτά ανακαλύφθηκαν εξ ολοκλήρου σε γυναικείες και παιδικές ταφές για να συνοδεύουν τους νεκρούς. Σχεδόν όλα τα ειδώλια που έχουν ανακαλυφθεί στην Βέροια απεικονίζουν γυναικείες μορφές και μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες ανάλογα με το θέμα τους, σε αυτά που απεικονίζουν σκηνές της καθημερινής ζωής και σε αυτά που απεικονίζουν κάποιο θρησκευτικό θέμα[3].
Αναφορικά με τα ειδώλια που απεικόνιζαν σκηνές της καθημερινότητας, ένας μεγάλος αριθμός από αυτά απεικονίζει όρθιες μορφές στηριζόμενες είτε στο αριστερό είτε στο δεξί τους πόδι ενώ η στάση των χεριών τους δίνει την εντύπωση ότι κρατούσαν κάποιο αντικείμενο η δοχείο. Οι μορφές φορούν χιτώνα και ιμάτιο, ενώ φέρουν και στεφάνι[4]. Μία άλλη κατηγορία ειδωλίων είναι αυτή που απεικονίζονται γυναικείες μορφές να φέρουν μία υδρία η οινοχόη ή γυναικείες μορφές που χορεύουν, τα οποία μάλιστα αποτελούν και μοναδική δημιουργία του εργαστηρίου της Βέροιας. Τέλος ένας μεγάλος αριθμός ειδωλίων ανήκει στον λεγόμενο τύπο των «Πλαγγόνων». Τα ειδώλια αυτά βρέθηκαν κατεξοχήν σε παιδικές ταφές και πολύ πιθανόν να αποτελούσαν παιχνίδια των παιδιών για να τα συντροφεύουν στην μετά θάνατον ζωή.
Αναφορικά με τα ειδώλια που αφορούν θρησκευτικά θέματα η θεά που κυριαρχεί στην απεικόνιση είναι η Αφροδίτη[5]. Η πλειονότητα τους απεικονίζουν την μεγάλη θεά σε διάφορους εικονογραφικούς τύπους, ενώ η Αφροδίτη αποτελεί και την κατεξοχήν Ολύμπια θεότητα που απεικονίζεται. Μεταξύ των διαφόρων εικονογραφικών τύπων η θεά απεικονίζεται να στηρίζεται σε μία κολόνα, ένα κατεξοχήν αγαπημένο εικονιστικό θέμα την Ελληνιστική εποχή. Η θεά απεικονίζεται επίσης στον περίφημο τύπο της «Αποσανδαλίζουσας» ο οποίος έχει παρατηρηθεί στην Δήλο, την Μ. Ασία ακόμα και την Ιταλία. Ενώ άλλες απεικονίσεις της θεάς είναι ως αναδυόμενη αλλά και ως Κουροτρόφος. Μάλιστα ο τύπος της Κουροτρόφου αποτελεί έναν από τους πιο διάσημους εικονογραφικούς τύπους της θεάς. Απεικονίζεται η Αφροδίτη καθήμενη να θηλάζει ένα παιδί.
Αυτό που είναι άξιο αναφοράς ωστόσο από τα ειδώλια που έχουν ανακαλυφθεί είναι η προσπάθεια για την ερμηνείας τους. Όπως προαναφέρθηκε τα ειδώλια της Βέροιας έχουν βρεθεί κατεξοχήν σε ταφές γυναικείες και παιδικές. Διάφορες θεωρίες υπάρχουν σχετικά με την ερμηνεία τους. Σχετικά με τα ειδώλια που αφορούσαν θέματα καθημερινότητας είναι πολύ πιθανόν να απεικόνιζαν είτε τον ίδιο τον νεκρό είτε κάποια ιδιότητα του όσο ήταν ακόμα εν ζωή[6].
Συναρπαστικά είναι ωστόσο και τα ειδώλια της Αφροδίτης. Ως η κατεξοχήν Ολύμπια θεότητα είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι έχει επιλεχθεί η Αφροδίτη και όχι η Περσεφόνη ως η προστάτιδα των νεκρών. Αυτό φαίνεται στον τύπο της Κουροτρόφου όπου η θεά ερμηνεύεται ως η προστάτιδα των νεκρών παιδιών στην μετά θάνατον ζωή. Μάλιστα σε πολλά ειδώλια της θεάς έχουν ανακαλυφθεί και αρκετά Διονυσιακά σύμβολα, όπως στεφάνια από φύλλα κισσού, το πρόσωπο του Πρίαπου και μάσκες του Σειληνού ακόμα και η απεικόνιση σταφυλιών[7]. Όλα αυτά τα στοιχεία κρύβουν μια Διονυσιακή λατρεία και προωθούν την ιδέα της προστασίας στην μετά θάνατον ζωή αλλά και της αθανασίας.
Τα ειδώλια της Βέροιας αποτελούν έναν σαγηνευτικό αρχαιολογικό θησαυρό, καθώς προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες όχι μόνο για την ζωή των αρχαίων αλλά ακόμα πιο σημαντικό, για τις πεποιθήσεις τους και τις λατρείες τους. Η ελπίδα των ανθρώπων ότι η ζωή συνεχίζεται ακόμη και μετά τον θάνατο και η αγάπη των γονιών να προστατέψουν και να προσέχουν το παιδί τους ακόμα και αν το αποχωρίστηκαν νωρίς συνοψίζεται στην ολότητα της στα ειδώλια της Βέροιας, τα οποία συμβολίζουν το αέναο μήνυμα της αγάπης, της προστασίας μετά τον θάνατο και της αθανασίας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Tsakalou-Tzanavari, K.¨Το Κοροπλαστικό Εργατήριο της Βέροιας¨ in: Adam-Veleni, P. Zografou, E. Koukouvou, A. Palli, O., Stefani (eds), ΕΙΔΩΛΙΟ ένας μικρόκοσμος από πηλό, Thessaloniki 2017, 116-120
- Tsakalou-Tzanavari, K., Clay Figurines from Veroia, Finds from Burials of the Hellenistic Period, Athens 2002
- Bieber, M., The Sculpture of the Hellenistic Age, New Yor 1955
[1] Το Κοινόν των Μακεδόνων ήταν μια συνομοσπονδιακά οργανωμένη συμπολιτεία από όλες τις Μακεδονικές κοινότητες ενωμένες γύρω από έναν μονάρχη.
[2] Δυστυχώς τα κτήρια αυτά δεν έχουν αναγνωριστεί ακόμα από τις ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί γνωρίζουμε όμως για την ύπαρξη τους μέσα από επιγραφές και αρχαίες πηγές.
[3] Ένας από τους λόγους που πιθανόν να απεικονίζονταν κυρίως γυναίκες στα ειδώλια είναι γιατί οι γυναίκες ήταν πιο ενάρετες στην ζωή τους από τους άντρες.
[4]. Τα ειδώλια αυτά κατηγοριοποιούνται σε είκοσι εφτά διαφορετικές κατηγορίες, ενώ φέρουν ομοιότητες με ειδώλια από την Τανάγρα και την Πέλλα.
[5] Άλλες γυναικείες θεότητες που έχουν αναγνωριστεί μεταξύ άλλων είναι αυτές της Ίσιδας και της Τύχης.
[6] Πολύ πιθανόν τα ειδώλια που απεικονίζουν γυναίκες να φέρουν υδρίες και οινοχόες και να χορεύουν, να σημαίνει πως οι γυναίκες αυτές στην ζωή τους να συμμετείχαν σε λατρευτικές δραστηριότητες της Δήμητρας.
[7] Σύμφωνα με την Μυθολογία ο Πρίαπος ήταν ο γιός της Αφροδίτης και του Διονύσου, ενώ ο Σειληνός ήταν δάσκαλος του Διονύσου.
Πηγή εικόνας
https://www.religiousgreece.gr/el/axiotheata/arhaiologiko-moyseio-beroias
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/