Του Παναγιώτη Μακρή*
Τα Χριστούγεννα αποτελούν την πιο όμορφη και διάσημη γιορτή. Κάθε χρόνο σε κάθε γωνιά του κόσμου εκατομμύρια άνθρωποι μαζεύονται με τις οικογένειες τους μέσα σε ένα κλίμα αγάπης. Οι δουλειές σταματάνε και όλα τα σπίτια και οι πόλεις στολίζονται με πολύχρωμα φώτα και στολίδια για να γιορτάσουν.
Αν και η γιορτή αυτή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον χριστιανισμό, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν πως στην αρχαιότητα και συγκεκριμένα την περίοδο των Ρωμαϊκών χρόνων, γιόρταζαν μια σχεδόν παρόμοια γιορτή, τα έθιμα της οποία αποτέλεσαν την βάση για την γιορτή των Χριστουγέννων που γιορτάζουμε έως τις μέρες μας.
Οι γιορτές στην αρχαιότητα τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους Ρωμαίους καθιερώθηκαν ως περίοδοι ανάπαυλας, αγαλλίασης και ευχαριστίας. Οι πιο αρχαίες όμως ήταν αυτές που γίνονταν μετά την συγκομιδή και την προετοιμασία του νέου χρόνου και γιορτάζονταν για αρκετές μέρες[1].
Όσον αφορά την Ρώμη μία από τις πιο αρχαίες και διάσημες γιορτές αποτελούσαν τα Σατουρνάλια. Μία γιορτή αφιερωμένη στον ρωμαϊκό θεό Σατούρνο ο οποίος ταυτιζόταν με τον τιτάνα Κρόνο[2]. Στο Ρωμαϊκό Φόρουμ στον Καπιτωλίνο λόφο υπήρχε μάλιστα και ναός που ήταν αφιερωμένος στον Κρόνο και ο οποίος αποτελούσε το δημόσιο θησαυροφυλάκιο της πόλης και τον χώρο που αναγράφονταν οι νόμοι της. Η γιορτή των Σατουρνάλιων γιορταζόταν κάθε 17 Δεκέμβρη σε μία περίοδο που οι αγροτικές δραστηριότητες σταματούσαν για το έτος. Η γιορτή που διαρκούσε μία μέρα στην ουσία ξεκινούσε με θυσίες προς τιμήν του Κρόνου κατά την ελληνική παράδοση και ολοκληρώνονταν με ένα μεγάλο συμπόσιο. Μάλιστα σύμφωνα με τις πηγές, στα Σατουρνάλια του 217 π.Χ. το δημόσιο συμπόσιο χρηματοδοτήθηκε από το δημόσιο ταμείο. Αργότερα ο Αύγουστος και πιο μετά ο αυτοκράτορας Καλιγούλας αύξησαν τις μέρες της γιορτής σε τρείς και πέντε αντίστοιχα με αποτέλεσμα τα Σατουρνάλια να γιορτάζονται περίπου το διάστημα 17-24 Δεκέμβρη.
Πως όμως τα Χριστούγεννα που γιορτάζουμε σε κάθε γωνιά του πλανήτη οφείλουν την ύπαρξή τους σε μία Ρωμαϊκή γιορτή αφιερωμένη σε έναν θεό της Γεωργίας.
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα βρίσκεται πολύ πιθανόν στα έθιμα που επιβίωσαν της γιορτής των Σατουρνάλιων και τα οποία αφομοιώθηκαν στα μεταγενέστερα χρόνια και κατέληξαν να αποτελούν έθιμα που ακολουθούμε έως τις μέρες μας την περίοδο των Χριστουγέννων.
Την περίοδο λοιπόν των Σατουρνάλιων, τα παλάτια και οι οικίες στην Ρώμη στολίζονταν με στεφάνια και γιρλάντες καθώς και με μικρές πήλινες κούκλες και κεριά που συμβόλιζαν το πέρασμα στον πολιτισμό στο οποίο βοήθησε ο Κρόνος νικώντας τις δυνάμεις τις φύσης. Κρεμούσαν στολίδια στα γυμνά δέντρα στους δρόμους της πόλης και μοίραζαν κλαδιά γκυ ως σύμβολο αφθονίας και χαράς. Μάλιστα οι μέρες των Σατουρνάλιων ήταν μέρες αργίας, οι δουλειές σταματούσαν, σχολεία και δικαστήρια έπαυαν την λειτουργία τους. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως σε μία αντιστροφή ρόλων οι δούλοι γίνονταν αφεντικά και τα αφεντικά δούλοι σε μια επίδειξη ταπεινότητας. Μάλιστα ο ίδιος ο αυτοκράτορας συνήθιζε να φοράει έναν κόκκινο πίλο έναν κόκκινο δηλαδή μυτερό σκούφο το οποίο συνήθιζαν να φοράνε οι δούλοι.
Ήταν επίσης μία περίοδος ανταλλαγής δώρων. Ρωμαίοι αντάλλαζαν δώρα κάθε λογής μεταξύ τους[3].Αυτά τα δώρα αρχικά αποτελούσαν κλαδιά δάφνης και ελιάς από το ιερό άλσος της θεάς Στρένιας, το οποίο υπήρχε στην ιερά οδό της Ρώμης και ήταν αρκετά δημοφιλής και σε άλλους λαούς όπως τους Σαβίνους και τους Ετρούσκους[4]. Η θεά Στρένια αποτελούσε την θεά της δύναμης , της ελπίδας της υγείας και της αντοχής και ήταν αυτή που έφερνε αυτά τα δώρα την περίοδο των Σατουρνάλιων. Αυτό που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η θεά συνδέεται με το έθιμο της Μπεφάνα. Σύμφωνα με την παράδοση η Μπεφάνα είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα που, επισκέπτεται τα παιδιά για να γεμίσει με δώρα τις κάλτσες πάνω στο τζάκι ή κοντά στο παράθυρο. Τα παιδιά που ήταν φρόνιμα όλο τον χρόνο θα λάβουν γλυκά, αποξηραμένα φρούτα ή μικρά παιχνίδια. Αντίθετα, όσα έχουν συμπεριφερθεί άσχημα θα βρουν τις κάλτσες γεμάτες με κάρβουνο ή σκόρδο. Αν και αυτή η παράδοση είναι ζωντανή σε περιορισμένες περιοχές της Ιταλίας ο ρόλος της θεάς Στρένιας και αργότερα της Μπεφάνα έχει αντικατασταθεί από αυτόν του Άγιου Βασίλη ο οποίος επισκέπτεται τα παιδιά την περίοδο των Χριστουγέννων αφήνοντας τους δώρα πριν την ολοκλήρωση του έτους.
Τα Σατουρνάλια αποτελούσαν μια από τις πιο σημαντικές γιορτές για τους Ρωμαίους. Μια περίοδος αγαλλίασης, χαράς και ειρήνης, όπου για λίγες μέρες οι δούλοι γίνονταν αφεντικά, όπου οι πολίτες στολίζανε τις οικίες τους και αντάλλαζαν δώρα μέσα σε ένα κλίμα αγάπης. Είτε προς τιμήν ενός θεού όπως ήταν τα Σατουρνάλια είτε για να τιμηθεί η γέννηση ενός όπως είναι τα Χριστούγεννα, μηνύματα όπως η αγάπη, η οικογένεια, η αγαλλίαση και η χαρά πρέπει να είναι πάντα επίκαιρα καθώς το μεγαλύτερο και διαχρονικότερο δώρο των Σατουρνάλιων και των Χριστουγέννων ήταν είναι και θα είναι αυτό της οικογένειας και της Αγάπης.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Churco, J. M. “Christmas and the Roman Saturnalia”, The Classical Outlook, Vol. 16 No 3 (1938), pp.25-26
- Hadzits, G. D., “ The Roman Saturnalia”, The Classical Outlook, Vol. 15 No3 91937), pp. 17-18
- Berens, E. M., Myths And Legends of Ancient Greece and Rome , 2016
[1] Από τις πιο αρχαίες και διάσημες γιορτές στην Αρχαία Ελλάδα ΄ήταν τα Διονύσια, τα Δαφνηφόρια, τα Θεσμοφόρια, ενώ στην Ρώμη ήταν τα Σεράλια και τα Βεστάλια.
[2][2] Σύμφωνα μάλιστα με την μυθολογία ο Κρόνος ή Σατούρνος, μετά την Τιτανομαχία και την τιμωρία του από τον Δία κατέφυγε στην Ιταλία στην αυλή του βασιλιά Ιανού, ενώ η κοινή τους διακυβέρνηση επέφερε την χρυσή εποχή.
[3] Αυτά ήταν κατά κύριο λόγο χρήματα, μέλι, λυχνάρια και φρούτα. Ο ιστορικός Σουητώνιος αναφέρει μάλιστα πως ο αυτοκράτορας Αύγουστος, την περίοδο των Σατουρνάλιων εισήλθε στην αυτοκρατορική αυλή φέρνοντας δώρα όπως ρούχα και νομίσματα.
[4] Το όνομα της θεάς είναι πιθανόν ότι αποτελεί και την ρίζα της λέξης strenne δηλαδή δώρα στα ιταλικά.
Πηγή εικόνας
https://brocku.ca/brock-news/2022/12/experience-ancient-rome-at-brocks-10th-annual-saturnalia/
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/