Του Παναγιώτη Μακρή*
Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο της στήλης, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ
https://greekhumans.com/panellinioi-agones-meros-1o-olympiakoi-agones/
η αρχαία εποχή δεν αποτελεί μόνο μία εποχή πολεμικών συγκρούσεων και αψιμαχιών, αλλά και μία εποχή υπέρλαμπρων αθλητικών εκδηλώσεων. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στους Δελφούς και τα Πύθια.
Οι Δελφοί αποτελούν μία εντυπωσιακή αμφιθεατρική τοποθεσία σε υψόμετρο πεντακοσίων με εξακοσίων μέτρων και αποτελούν την πατρίδα του μεγαλύτερου μαντείου στην αρχαιότητα, του Μαντείου των Δελφών.
Η αμφιθεατρική διάταξη του χώρου προσφέρει πανοραμική θέα προς το Κρισαίον πεδίον, τον Κορινθιακό Κόλπο και τα βουνά της βόρειας Πελοποννήσου. Όλη η περιοχή επίσης χαρακτηρίζεται από ασυνήθιστα φυσικά χάσματα δημιουργώντας έτσι την κοιλάδα του Πλειστού ανάμεσα στον Παρνασσό και την Κίφρυ. Επίσης το χάσμα ανάμεσα στις Φαιδριάδες πέτρες στα νότια του Παρνασσού από το οποίο πηγάζει το ιερό νερό της Κασταλίας.
Σε αυτή λοιπόν την τοποθεσία βρίσκεται το ιερό του Απόλλωνα που λειτουργούσε ως μαντείο, το διασημότερο μαντείο του Αρχαίου κόσμου. Σύμφωνα με τον μύθο η ίδρυσή του οφείλεται σε έναν βοσκό ο οποίος παρατήρησε την περίεργη παρουσία των κατσικών του πάνω από μία σχισμή στο έδαφος. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα γεωλογικές έρευνες στα ιζήματα κάτω από τον Ναό του Απόλλωνα αποκάλυψαν σταγόνες ήπιων παραισθησιογόνων αερίων επιβεβαιώνοντας τις αρχαίες μαρτυρίες. Ένας άλλος ιδρυτικός μύθος του ιερού αναφέρει τον Απόλλωνα ως ιδρυτή του ιερού. Συγκεκριμένα ο Απόλλωνας αναζητώντας μία περιοχή για να χτίσει το μαντείο του, βρέθηκε στους Δελφούς όπου νικώντας τον Πύθωνα έγινε ο κύριος της περιοχής. Στους Δελφούς ο θεός λατρευόταν ως Πύθιος και η γιορτή προς τιμήν του ονομάστηκε Πύθια. Τα Πύθια αποτελούσαν μία μεγάλη γιορτή και τελούνταν κάθε οχτώ χρόνια σε ανάμνηση της νίκης του Απόλλωνα εναντίον του Πύθωνα. Μάλιστα εκτός από θρησκευτικές εκδηλώσεις περιλάμβαναν και μουσικούς αγώνες όπως το τραγούδι με κιθάρα.
Ο 7ος αιώνας π.Χ αποτελεί μια σημαντική περίοδος για το ιερό των Δελφών. Αρχικά αναπτύσσεται όλο και περισσότερο ο ρόλος του όπως φαίνεται και από την συνεχή επέκταση των ορίων του. Ωστόσο το πιο σημαντικό γεγονός αποτελεί η σύνδεση του ιερού με την αμφικτιονία της Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας μίας ένωσης δηλαδή γειτονικών πόλεων. Μάλιστα τα μέλη συνεδρίαζαν στους Δελφούς κατά τους φθινοπωρινούς μήνες με αποτέλεσμα η αμφικτυονία μέσω και της αίγλης του ιερού να αποτελέσει Πανελλήνιο πολιτικό κέντρο ενώ παρέμβαινε διαιτητικά στις διαμάχες των πόλεων κρατών. Η αμφικτυονία σε όλη την διάρκεια της αρχαιότητας κήρυξε τέσσερις πολέμους που ονομάστηκαν ιεροί. Ο πρώτος που διήρκεσε και δέκα χρόνια ήταν εναντίον των Φωκέων το 600 π.Χ[1].
Το τέλος του πρώτου ιερού πολέμου βρήκε τους Δελφούς ισχυρότερους, και η νίκη αποφασίστηκε να γιορτασθεί με λαμπρές διοργανώσεις οπότε και πραγματοποιήθηκε η αναβίωση της λαμπρής γιορτής των Πύθιων. Η νένα γιορτή των Πυθίων αντί για οχτώ χρόνια τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια, ενώ ακολουθώντας το πρότυπο των Ολυμπιακών αγώνων στους μουσικούς αγώνες προτέθηκαν γυμνικοί και ιππικοί αγώνες[2]. Τα Πύθια αποτελούσαν έτσι μία πανήγυρις καθώς περιελάμβανε θρησκευτικές τελετές, αγωνιστικές δραστηριότητες και κοινωνικές εκδηλώσεις.
Την ευθύνη της διεξαγωγής την είχε η Σύνοδος των Αμφικτιόνων και προετοιμασία γινόταν έξι μήνες πριν με την αναχώρηση από τους Δελφούς των εννέα θεωρών ώστε να ανακοινώσουν την ημερομηνία έναρξης των Πυθίων[3]. Παράλληλα άρχιζε η Πυθιάς, η ιερή εκεχειρία που είχε διάρκεια ένα χρόνο η οποία απέβλεπε στην ουσία στην προστασία των θεωρών πέρα από το ιερού[4]. Οι Αμφιοκτιόνες είχαν επίσης την υποχρέωση να συντηρήσουν και να προετοιμάσουν τους ΄χώρους διεξαγωγής των αγώνων. Μάλιστα σε επιγραφή του 247/6 π.Χ. αναφέρεται η αποπεράτωση σαράντα εργασιών.
Τα Πύθια όπως κα οι Ολυμπιακοί αγώνες διαρκούσαν πέντε ημέρες. Από αυτές οι δύο είχαν λατρευτικό χαρακτήρα και οι τρεις αγωνιστικό. Το απόγευμα της πρώτης μέρας η γιορτή άρχιζε με την επίσημη θυσία στον θεό Απόλλωνα, που ονομαζόταν Τριτύς επειδή έπρεπε να θυσιαστούν τρία διαφορετικά ζώα. Έπειτα ακολουθούσε η θυσία των υπολοίπων ζώων προερχόμενα από προσφορές των πόλεων η ιδιωτών. Στην συνέχεια ακολουθούσε η αναπαράσταση της μάχης του Απόλλωνα με τον Πύθωνα ενώ η πρώτη μέρα ολοκληρωνόταν με την πομπή στους δρόμους της πόλης. Την δεύτερη μέρα πραγματοποιούταν η “Εστίασις” δηλαδή το κοινό δείπνο των συμμετεχόντων όπου κατανάλωναν το κρέας των θυσιασμένων ζώων. Την Τρίτη μέρα έπαιρναν μέρος οι Μουσικοί αγώνες. Αυτοί ήταν διαγωνισμός κιθαρωδών και η παρουσίαση του πυθικού νόμου. Στα επόμενα χρόνια προστέθηκαν και άλλα μουσικά αγωνίσματα όπως διαγωνισμοί κιθαριστών χωρίς τραγούδι, αγώνες χορού και δραματικοί ακόμα και αγώνες παντομίμας[5]. Την τέταρτη μέρα πραγματοποιούνταν οι γυμνικοί αγώνες, αρχικά γίνονταν στο Κρισαίο πεδίο και αργότερα μεταφέρθηκαν στο στάδιο. Αποτελούνταν από τέσσερις αγώνες δρόμου και τρία βαρεά αθλήματα ενώ ολοκληρώνονταν με το πένταθλο[6]. Η Πέμπτη και τελευταία μέρα των αγώνων ήταν αφιερωμένη στους Ιππικούς αγώνες που τελούνταν στον ιππόδρομο στο Κρισαίο πεδίο. Στην αρχή το μόνο αγώνισμα ήταν η αρματοδρομία με τέθριππο, ενώ αργότερα εισήχθησαν η “Συνωρίς” δηλαδή η αρματοδρομία με δύο άλογα και ο “Κέλης Ίππος” δηλαδή η ιπποδρομία.
Η δόξα των Δελφών και των Πύθιων αρχίζει να σβήνει κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια. Αν και το μαντείο συνέχισε να λειτουργεί και να δίνει χρησμούς ακόμη και για δημόσια ζητήματα, τα λόγια της Πυθίας δεν είχαν την ίδια επίδραση αφού οι αποφάσεις λαμβάνονταν πλέον από την Ρώμη και τον Αυτοκράτορα. Όπως ήταν φυσικό οι Δελφοί δεν ήταν αδιάφοροι και για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Την πόλη και το ιερό επισκέφθηκαν αυτοκράτορες όπως ο Νέρωνας, ο Δομιτιανός και ο Αδριανός. Ο Νέρωνας μάλιστα όταν επισκέφθηκε το ιερό το 67 μ.Χ. άλλαξε την ημερομηνία τέλεσης των Πύθιων μόνο και μόνο για να μπορέσει να λάβει μέρος ο ίδιος όπου και νίκησε στην αρματοδρομία.
Παρά τις όποιες προσπάθειες όμως η αίγλη του ιερού και των Αγώνων είχε πια σβήσει τον 3ο με 4ο αιώνα μ.Χ. Το οριστικό τέλος ήρθε με το αυτοκρατορικό διάταγμα του Μέγα Θεοδόσιου το 393 μ.Χ. όταν και απαγορεύτηκε η άσκηση της αρχαίας θρησκείας και αγώνων. Οι Δελφοί που για πολλούς αιώνες αποτελούσαν τον ομφαλό του κόσμου και το κοινωνικό και πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου θα εγκαταλειφθούν με το κλείσιμο του ιερού ενώ η περιοχή θα κατοικηθεί την Βυζαντινή περίοδο πάλι με το όνομα Καστρί.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Βαλαβάνης, Π., Ιερα και Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα Ολύμπια, Δελφοί, Ισθμία, Νεμέα, Αθήνα 2004
- Bαλαβάνης, Π., Άθλα, Αθλητές και Έπαθλα Αθήνα 1996
- Harris, H. A., Sport in Greece and Rome, New York 1972
[1] Οι υπόλοιποι τρείς πόλεμοι έγιναν κατά την διάρκεια του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. και ήταν ουσιαστικά για τον έλεγχο του ιερού και των Δελφών, αλλά δεν είχαν την διάρκεια που είχε ο πρώτος.
[2] Τα Πύθια τελούνταν τον τρίτο χρόνο της Ολυμπιάδας κατά τον μήνα Βουκάτιο δηλαδή περίπου μέσα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου.
[3] Οι θεωροί ταξίδευαν από την Κριμαία έως την Μασσαλία και από την Κυρηναϊκή έως την Μικρά Ασία ζητώντας από τις ελληνικές πόλεις να στείλουν αθλητές. Ενώ τις πορείες των θεωρών τις γνωρίζουμε από επιγραφές στους Δελφούς αλλά και από τις πόλεις που τους υποδέχτηκαν που αναγράφονται τα ονόματά τους.
[4] Όποια πόλη δεν τιμούσε την εκεχειρία αποκλειόταν από το ιερό και κανένας πολίτης δεν είχε δικαίωμα χρησμού.
[5] Αν και δεν γνωρίζουμε ακριβώς που διεξάγονταν οι μουσικοί αγώνες, γνωρίζουμε ότι τον 3ο αιώνα π.Χ. πραγματοποιούνταν στο στάδιο ενώ από τον 2ο αιώνα στο θέατρο που χτίστηκε στο άνδηρο πάνω από τον Ναό.
[6] Τα αγωνίσματα των γυμνικών αγώνων ήταν το στάδιο, ο δίαυλος, ο δόλιχος, η οπλιτοδρομία, η πάλη, η πυγμαχία και το παγκράτιο.
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/o-panagiotis-makris-sintaktis-sto-greekhumans/