Του Αριστείδη Ρούνη*
Η μνήμη
Η μνήμη αποτελεί κεντρικό ζήτημα στην προφορική Ιστορία. Διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στις ηχητικές πηγές και στη Δημόσια Ιστορία. Οι αναπολήσεις της μνήμης είναι το πρωτογενές υλικό ενός ερευνητή προφορικής ιστορίας. Αυτή δεν είναι μόνο η πηγή της προφορικής ιστορίας, αλλά το υποκείμενο της έρευνας.[1]
Η ατομική μνήμη
Ακόμη, αποτελεί διαδικασία ενθύμησης. Μια προφορική πηγή, ένας αφηγητής φέρει προσωπικές αναμνήσεις. Έτσι, η μνήμη του, η ατομική μνήμη, ταυτίζεται ή έχει αποκλίσεις με αναμνήσεις άλλων ανθρώπων, όπως λόγου χάρη της οικογένειας του. Έτσι, μια ατομική μνήμη σε μία συνέντευξη υπάρχει εντός μιας μνημονικής εργασίας που γίνεται σε πολλά επίπεδα μιας κοινωνίας.[2]
Συλλογική μνήμη
Τι είναι όμως, η συλλογική μνήμη;
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο μας, το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/traymatiko-gegonos-syllogikh-mnhmh-h-lhthi/
η συλλογική μνήμη μνημονεύει συγκεκριμένα ιστορικά συμβάντα. Ένα από αυτά μπορεί να είναι για παράδειγμα το ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής και κατ’ επέκταση τα προσφυγικά ρεύματα των Ελλήνων της Μικρασίας, του Πόντου και της Θράκης. «Η μνήμη διαθλά και παραποιεί ενίοτε όσα συνέβησαν στο παρελθόν». Αυτή φέρει συναίσθημα και έτσι είναι δυναμική, πλαστική και ευμετάβλητη.[3] Καθώς η μνήμη είναι μεταβαλλόμενη, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το παρόν και τις ανάγκες στήριξης μιας συλλογικής ταυτότητας. Η συλλογική μνήμη δημιουργεί συλλογική ταυτότητα. Άρα, συγκροτείται η συλλογική ταυτότητα, μέσα από τη μνήμη. Τα μέσα που γίνεται αυτό είναι οι τελετές, οι εορτασμοί και η ανέγερση μνημείων.[4]
Η σχέση ατομικής και συλλογικής μνήμης
Ο Alessandro Portelli υποστηρίζει ότι ατομική και συλλογική μνήμη υφίστανται ταυτόχρονα.[5] Οπότε, η μνήμη ενός ανθρώπου υπάρχει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, δηλαδή εντός του πεδίου μιας κοινότητας ή ενός έθνους. Άρα, η φράση της Abrams[6] που σχετίζεται με τα βιώματα του κάθε ατόμου και τη συναισθηματική του φόρτιση, συμπίπτει με τις αναφορές άλλων ιστορικών, όπως ο Maurice Halbwachs. Επομένως, οι βιωματικές εμπειρίες του κάθε ανθρώπου διαμοιράζονται εντός της κοινωνικής ομάδας που θα έχει τις ίδιες εμπειρίες. Ο Halbwachs ανέφερε ότι «η μνήμη ενός ατόμου τοποθετείται πάντα εντός μιας συλλογικής ή ομαδικής συνείδησης ενός γεγονότος».[7] Αυτή μπορεί να είναι προσωπική, όμως την επηρεάζουν κοινές μνήμες μιας ομάδας. Συνήθως, η ατομική μνήμη ενώνεται με τη μνήμη ενός άλλου, όταν σχετίζεται με ιστορικά γεγονότα εντός του ίδιου κοινωνικού πλαισίου.
Λόγου χάρη, όταν απευθύνεται ερώτημα προς έναν πληροφορητή για την χρονική περίοδο 1940 – 1945, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι οι αναμνήσεις του θα είναι και συλλογικές. Με άλλα λόγια, αυτές θα συνδέονται με βιώματα του οικείου περιβάλλοντος του. Οπότε, επηρεάζονται από αρκετές δημόσιες αναπαραστάσεις της εν λόγω περιόδου.[8] Ο ερευνητής προφορικής ιστορίας Trevor Lummis θεωρεί ότι «οι περισσότερες συνεντεύξεις προφορικής ιστορίας είναι συνδυασμός προσωπικής και δημόσιας μνήμης».[9] Δηλαδή, όταν ο αφηγητής ανακαλεί στη μνήμη του ιστορικά γεγονότα που αφορούν μια πολυπληθή ομάδα, θα είναι αυτά που έχουν ασκήσει και σε αυτόν επίδραση. Άρα, είναι η ατομική μνήμη και απεναντίας υφίσταται το συλλογικό βίωμα, για παράδειγμα οι μνήμες από ένα τραυματικό γεγονός. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ ατομικής και συλλογικής μνήμης δεν είναι μονόδρομος. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι οι προσωπικές αναμνήσεις θα αποτελούν πάντοτε τμήμα μιας συλλογικής αφήγησης.[10]
Πηγές
[1] Lynn Abrams, Θεωρία προφορικής ιστορίας, μετάφραση Λουκάς Ρινόπουλος (Αθήνα: Πλέθρον, 2014) σ. 113
[2] Στο ίδιο, σ. 114
[3], Αιμιλία Σαλβάνου, «Η συγκρότηση της Προσφυγική μνήμης: το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική», (Αθήνα: Νεφέλη, 2018), σ.19
[4] Πολυμέρης Βόγλης, «Δ.ΙΣ 50: Εισαγωγή στη Δημόσια Ιστορία», (Εισήγηση, 04 Ιανουαρίου 2023)
[5] Lynn Abrams, Θεωρία προφορικής ιστορίας, σ. 146
[6] Η ατομική μνήμη…δεν θεωρείται ένα καθαρά ψυχολογικό φαινόμενο αλλά μια κοινωνικά διαμοιρασμένη εμπειρία, φράση της ιστορικού Lynn Abrams
Lynn Abrams, Θεωρία προφορικής ιστορίας, σ. 114
[7] Στο ίδιο, σ. 137
[8] Στο ίδιο, σ. 115
[9] Στο ίδιο, σ. 127
[10] Στο ίδιο, σ. 145
Πηγή εικόνας
https://www.tovima.gr/print/nees-epoxes/syllogiki-mnimi-kai-ethniki-taytotita/
Μπορείτε να δείτε όλες τις αναλύσεις για τη Δημόσια Ιστορία εδώ
https://greekhumans.com/category/arthrography/theory-of-public-history/
*Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/general/