Του Κωνσταντίνου Ζαφειρίδη*
Εισαγωγή
Η επανάσταση του 1821 αποτελεί μια σειρά γεγονότων εξαιρετικού ενδιαφέροντος για το ελληνικό έθνος και κράτος, πέρα από τον προφανή λόγο της Παλιγγενεσίας. Οι στόχοι της και η κατεύθυνσή της, αλλά και η τελική έκβαση έχουν πολλά πράγματα να μας πουν στο σήμερα.
Ο χαρακτήρας της Επανάστασης
Ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα που προκύπτουν κατά την ενασχόληση με τον Εθνικό Αγώνα, είναι το αν πρόκειται για μια επανάσταση εθνική ή πολιτική. Αρχικά, είναι ξεκάθαρο πως η Επανάσταση είχε εθνικό πρόσημο. Το πρόσημο αυτό ήταν φυσικά η απαλλαγή από τον Οθωμανό κυρίαρχο, και την ίδρυση ελληνικού κράτους. Ήταν άλλωστε «παιδί» του αιώνα των εθνικών κρατών.
Η απαλλαγή από τους Οθωμανούς ήταν ίσως η μόνη βεβαιότητα. Οι Έλληνες λόγιοι- πόσο μάλλον οι απλοί άνθρωποι- δεν είχαν κατασταλάξει στο ποιοι ήταν οι Έλληνες και ποιο θα έπρεπε να ήταν το κράτος. Υπήρχαν πολλές αποκλίνουσες τάξεις οι οποίες συνυπήρξαν κατά διαστήματα του Αγώνα. Ο Ρήγας οραματιζόταν μια ελληνική πολιτεία, του ελληνικού πνεύματος και γλώσσας, στην οποία θα συμμετείχαν όλοι οι βαλκανικοί λαοί. Η ίδια η ελληνική εθνική ταυτότητα στη θεωρία, δεν αποκλείει κανέναν από το σώμα του Ελληνισμού. Είναι εθελοντική. Πολλοί πίστευαν σε μια ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με όρια ασαφή βέβαια. Τα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία μέχρι την κόκκινη μηλιά του μύθου. Δεν έλειπαν και εκείνοι οι οποίοι πίστευαν στη συνύπαρξη Ελλήνων και Τούρκων, και τον σταδιακό και ειρηνικό εξελληνισμό και εκπολιτισμό της Αυτοκρατορίας. Η Επανάσταση ήταν «παιδί» και του Ρομαντισμού.
Αυτό που δεν φαίνεται με μια πρώτη ματιά είναι ο πολιτικός χαρακτήρας. Το ζήτημα δεν ήταν μόνο το Οθωμανικό καθεστώς. Οι Έλληνες δεν άντεχαν το καθεστώς αυτό, κομμάτι του οποίου ήταν οι τοπικοί άρχοντες, χριστιανοί πολλές φορές, προεστοί, κοτζαμπάσηδες, προύχοντες. Πολλές φορές αποδεικνύονταν βασιλικότεροι του βασιλέως και αφαίμαζαν ακόμα περισσότερο τους ραγιάδες. Η Επανάσταση ήταν ίσως μια «κραυγή» για στοιχειώδη ασφάλεια και ποιότητα ζωής. Τα πρώτα Συντάγματα και η πολιτική οργάνωση των επαναστατημένων, ανεξάρτητα από τις επιδράσεις του Ρομαντισμού και ξένων προτύπων δείχνουν και αυτό το στοιχείο. Οι διαμάχες πολιτικών και καπεταναίων κατά τον Αγώνα είναι ακόμα μια πιστοποίηση του γεγονότος, χωρίς να παραγνωρίζονται φυσικά τα προσωπικά συμφέροντα. Αυτό που δε μπορεί να αμφισβητηθεί, είναι ότι η πραγματικότητα ανέτρεψε και μετέβαλε πολλά δεδομένα κατά τον δεκαετή Αγώνα.
Είναι η Ελληνική Επανάσταση επιτυχημένη;
Ένα ακόμα ερώτημα που συχνά προκύπτει όσον αφορά την Παλιγγενεσία, είναι το αν τελικά η Επανάσταση κρίνεται ως επιτυχημένη ή όχι. Ο στόχος της αποτίναξης του Τουρκικού ζυγού επιτεύχθηκε. Μέσα από ηρωικές μάχες, νίκες αλλά και δυσκολίες, εμφυλίους και συγκυρίες, το 1830 το πρώτο ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος ήταν γεγονός. Η σκλαβιά για ένα μέρος του Ελληνισμού ήταν παρελθόν.
Στον πολιτικό τομέα όμως, φαίνεται πως η εξέγερση των Ελλήνων δεν ήταν τόσο επιτυχημένη. Οι τοπικοί άρχοντες, οι οποίοι επιθυμούσαν την αντικατάσταση των Τούρκων αλλά όχι την απώλεια των προνομίων τους και της θέσης τους, στο νεότευκτο Ελληνικό κράτος έγιναν ακόμα ισχυρότεροι. Κάτω από τη «σκιά» του συστήματος που έφεραν οι Βαυαροί, «άνθισαν» χωρίς αμφιβολία, έστω και με διαφορετική μορφή.
Είναι βέβαια γεγονός πως ελάχιστες Επαναστάσεις στην ιστορία έχουν επιτύχει πλήρως τους αρχικούς τους στόχους, κάτι το οποίο είναι λογικό. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να εξετάζονται για αυτά που τελικά πέτυχαν. Η Ελληνική Επανάσταση είναι επιτυχημένη. Σε μια εποχή κατά την οποία κάθε αμφισβήτηση του status quo, ήταν εκ προοιμίου καταδικαστέα, κατάφερε να διεθνοποιήσει τον Αγώνα και τελικά να ελευθερωθούν οι Έλληνες. Αν υπερίσχυε το εθνικό ή το πολιτικό πρόσημο στο μυαλό των δρώντων, είναι κάτι για το οποίο δεν θα σιγουρευτούμε ποτέ, καθώς κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν ξεκάθαρο ούτε στους ίδιους. Ίσως στην τελική αυτά τα θέματα να άπτονται περισσότερο της ανάλυσης μετά τα γεγονότα.
Βιβλιογραφία
- Anderson, Benedict. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso, 2006.
- Breuilly, John. Nationalism and the State. Second. Manchester University Press, 1993.
- Dakin, Douglas. Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923. Translated by Ξανθόπουλος, Αθανάσιος. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2012.
- Grigoriadis, Ioannis. “Redefining the Nation: Shifting Boundaries of the ‘Other’ in Greece and Turkey.” Middle Eastern Studies 47 (January 1, 2011): 167–82.
- Grotenhuis, René. Nation-Building as Necessary Effort in Fragile States. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2016.
- Livanios, Dimitris. “The Quest for Hellenism: Religion, Nationalism and Collective Identities in Greece (1453-1913).” HR The Historical Review/La Revue Historique 3 (2007): 33.
- Trencsényi, Balázs, Michal Kopeček, eds. “Ioannis Kolettis: Of This Great Idea“, National Romanticism: The Formation of National Movements, Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770-1945, 2., Central European University Press, 2013: 244-248.
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτη
* https://greekhumans.com/2022/01/21/o-kwnstantinos-zafeiridhs-syntaktis-sto-greekhumans/