Της Δημήτρας Τύπου*
Στις περιοχές της Μακεδονίας, οι άνθρωποι σε σύγκριση με άλλους τόπους βιώνουν με πιο παραδοσιακό τρόπο τα Χριστούγεννα. Η Μακεδονία είναι μια περιοχή πλούσια σε ήθη και έθιμα, τα οποία καταφέρνει να διατηρεί εδώ και πολλά χρόνια. Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα αποτελεί το λεγόμενο Κόλιντε Μπάμπω ή Κόλεντα Μπάμπω ή Κόλντε ή Κόλιαντα, ένα έθιμο των Χριστουγέννων. Οι ονομασίες του εθίμου ποικίλουν και διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή στην οποία πραγματοποιείται αυτό. Το λεγόμενο Κόλιντε Μπάμπω όπως το ονομάζουμε εμείς στην Ημαθία, κυριαρχεί στην περιοχή της Πέλλας, της Κοζάνης, της Φλώρινας αλλά και της Καστοριάς και διατηρείται μέχρι και σήμερα σε όλα τα παραπάνω μέρη με την συμβολή των πολιτών και των πολιτιστικών συλλόγων.
Το έθιμο του Κόλιντε Μπάμπω πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 23 Δεκέμβρη με την βοήθεια των πολιτών και των εκάστοτε πολιτιστικών συλλόγων. Σε μεγάλες αλάνες, γήπεδα και ανοιχτούς χώρους συγκεντρώνονται ξύλα αλλά και κορμοί δένδρων τα οποία τοποθετούνται σε σχήμα πυραμίδας. Συνήθως, προσφέρονται τοπικά νηστίσιμα εδέσματα, ξηροί καρποί αλλά και άφθονο κρασί. Επίσης η βραδιά πλαισιώνεται από ζωντανή παραδοσιακή μουσική. Την έναρξη του παραδοσιακού εθίμου δίνει ο/η εκάστοτε πρόεδρος του χωριού, που ανάβει την φωτιά φωνάζοντας Κόλιντε Κόλιντε μαζί με όλα τα μικρά παιδιά. Έτσι, ξεκινά ένα γλέντι, το οποίο κρατά μέχρι τα ξημερώματα ενώ «πρωτοφανής» είναι η ζέστη, που προκύπτει Δεκέμβρη μήνα από την φωτιά.
Το πρακτικό κομμάτι του εθίμου είναι όλο αυτό όπως περιγράφεται παραπάνω. Ωστόσο, υπάρχουν τρις διαφορετικές ερμηνείες αυτού. Η πρώτη ερμηνεία σχετίζεται με την σλαβική προέλευση της φράσης Κόλιντε Μπάμπω. Να τονίσουμε ότι στις περιοχές, που αναφέραμε παραπάνω κυριαρχεί το σλαβικό ιδίωμα. Συνεπώς η λέξη Κόλιντε προέρχεται από το ρήμα «κόλιαμ», που σημαίνει σφάζω και ολόκληρη η φράση σημαίνει «σφάζουν γιαγιά». Αυτή αποτελεί την πιο άγρια εκδοχή του μακεδονικού εθίμου. Σύμφωνα με την συγκεκριμένη ερμηνεία, οι φωτιές ανάβουν προκειμένου ο κόσμος να ειδοποιηθεί και να προστατευθεί από την σφαγή των νηπίων, που ετοιμάζει ο Ηρώδης. Ιξού και η φράση «Κόλιντε Μπάμπω», την οποία φωνάζουν δυνατά τα μικρά παιδιά.
Η δεύτερη εκδοχή του εθίμου Κόλιντε Μπάμπω είναι εντελώς διαφορετική. Πιο συγκεκριμένα, θα λέγαμε ότι η ίδια η ερμηνεία της σχετίζεται αποκλειστικά με τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση οι φωτιές ανάβουν προκειμένου να στείλουν το μήνυμα και να προϋπαντήσουν την γέννηση του Θεανθρώπου. Ακόμη, υπάρχουν πολλοί, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι οι άνθρωποι ανάβουν τις φωτιές για να ζεστάνουν και να φροντίσουν το Θείο βρέφος.
Η τρίτη και τελευταία προσέγγιση του εθίμου θέλει να αποδείξει πόσο βαθιά και μακριά στον χρόνο έχει αυτό τις ρίζες του. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει ο ισχυρισμός, ότι οι φωτιές ανάβονται ως ένδειξη σεβασμού και λατρείας απέναντι στο πρόσωπο του Θεού Ήλιου. Δηλαδή, με λίγα λόγια, γίνεται αναφορά στην Αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αρχαία Ελληνική μυθολογία. Συμπερασματικά καταλήγουμε πως αυτό το έθιμο πραγματοποιείται προς εξύμνηση των Θεών.
Αγία Μαρίνα Ημαθίας
Στο χωριό μου, στην Αγία Μαρίνα Ημαθίας, το έθιμο αυτό κρατά εδώ και έναν αιώνα. Όπως μου περιέγραψαν άνθρωποι μεγάλης ηλικίας πλέον, το έθιμο το οργάνωναν κατά κύριο λόγο οι άνδρες του χωριού, χωρίς την συμμετοχή των γυναικών, οι οποίοι από το πρωί της 23ης Δεκεμβρίου πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι να μαζέψουν τα ξύλα και έπειτα να τα τοποθετήσουν σε μια αλάνα. Το άναμμα της φωτιάς γινόταν συνήθως μετά τα μεσάνυχτα και όλα τα παιδάκια γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό φωνάζοντας Κόλιντε Μπάμπω. Οι κάτοικοι του χωριού μοίραζαν σε όλα τα παιδιά, κάστανα, μανταρίνια, καρύδια και πολλές φορές πίτα. Από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες το ίδιο βράδυ έβγαιναν σε κάθε σταυροδρόμι του χωριού, με σκοπό να προσφέρουν γλυκά, υμνώντας έτσι την μνήμη όλων αυτών των νηπίων, που «χάθηκαν» από τον Ηρώδη. Προς το ξημέρωμα, οι άνδρες φεύγοντας από το σημείο της φωτιάς έπαιρναν μαζί τους τρία μικρά κάρβουνα και πηγαίνοντας σπίτι τα τοποθετούσαν άλλοτε στο εικονοστάσι, άλλοτε στο κοτέτσι τους και πολλές φορές στα χωράφια, πεπεισμένοι ότι αυτά θα φέρουν τύχη και αφθονία. Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι, το έθιμο αυτό δεν σταμάτησε να πραγματοποιείται ακόμη και όταν η ίδια η χώρα βρισκόταν σε πόλεμο και οι πολίτες της δεν απολάμβαναν την ελευθερία τους.
Σήμερα, παρατηρείται ότι το έθιμο Κόλιντε Μπάμπω έχει διαφοροποιηθεί σε αρκετά σημεία του. Παρόλα αυτά, με την σπουδαία συμβολή των πολιτιστικών συλλόγων καταφέρνει να διατηρείται το άναμμα της φωτιάς το βράδυ της 23η Δεκέμβρη. Είναι πολύ σημαντικό και αποτελεί χρέος του καθενός από εμάς να διαφυλάσσουμε και να μεταφέρουμε από γενιά σε γενιά τα ήθη, τα έθιμα την ιστορία και τις παραδόσεις των προγόνων μας. Νιώθω, ιδιαίτερα ευλογημένη που ζω σε έναν τόπο, περιτριγυρισμένο από ήθη και έθιμα και ευγνώμων, που μεγάλωσα «μέσα στον κόσμο της παράδοσης».
Φωτογραφίες: Δήμητρα Τύπου
Βιογραφικό συντάκτριας
https://greekhumans.com/h-dimitra-typoy-syntaktria-sto-greekhumans/