Της Εύας Κυριτσάκα*
Το γεγονός
Τον τελευταίο καιρό το αστυνομικό δελτίο είναι πλούσιο σε ειδήσεις που αφορούν στην παραβατικότητα των νέων ατόμων και γενικώς παρατηρούμε αύξηση αυτού του φαινομένου σε πολλούς τομείς της κοινωνίας μας. Αυτή η αύξηση φανερώνει ένα επιπλέον αποθαρρυντικό αποτέλεσμα των κοινωνικών παθογενειών και δημιουργεί πολλά ερωτήματα σχετικά με τις αιτίες που ωθούν τους νέους να συμπεριφέρονται παραβατικά.
Ορισμός νεανικής εγκληματικότητας
Αρχικά, ας παραθέσουμε τον ορισμό της έννοιας. Ο όρος νεανική εγκληματικότητα αφορά στο σύνολο των παραβατικών πράξεων οι οποίες διαπράττονται από ανηλίκους. Σύμφωνα δε με το Ποινικό Δίκαιο με βάση το οποίο κρίνεται η παραβατική συμπεριφορά των ανηλίκων, ως ανήλικοι χαρακτηρίζονται αυτοί οι οποίοι κατά τον χρόνο τέλεσης μιας άδικης πράξης έχουν ηλικία μεταξύ 12 και 18 ετών. Από αυτούς όσοι έχουν ηλικία έως το 12ο έτος τους συμπληρωμένο ονομάζονται παιδιά και οι υπόλοιποι έφηβοι. Για την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων ισχύουν οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα (άρθρα 121 έως 132).
Αιτίες νεανικής εγκληματικότητας
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ωθούν τους νέους να παραβατούν. Ένας σημαντικός και κρίσιμος παράγοντας είναι η διαπαιδαγώγησή τους, αρμόδιοι για την οποία είναι το οικογενειακό περιβάλλον και εν συνεχεία ο σχολικός και κοινωνικός περίγυρος. Η οικογένεια και το σχολείο επιδρούν καθοριστικά στην διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου. Επομένως, η ενδοοικογενειακή βία, τα λανθασμένα παραδείγματα εκ μέρους των γονέων, η γονική αδιαφορία και ο σχολικός εκφοβισμός είναι μερικοί παράγοντες που επενεργούν, ενδεχομένως, ανεπανόρθωτα δυσμενώς στην ανατροφή των νέων. Οφείλουμε, λοιπόν, να δημιουργούμε ένα υγιές και ασφαλές “καταφύγιο” για τους νέους. Πρώτα από όλα είναι αναγκαίο να μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον γεμάτο αγάπη και στοργή. Έπειτα οφείλουμε να τους δίνουμε την κατάλληλη παιδεία, να τους καθοδηγούμε με ορθά παραδείγματα και να τους καλλιεργούμε τις αξίες εκείνες που θα τους βοηθήσουν να εξελιχθούν σε ισορροπημένους ενήλικες.
Μία άλλη αιτία της νεανικής εγκληματικότητας είναι ο μιμητισμός. Στην νεανική ηλικία ο χαρακτήρας των παιδιών είναι εύπλαστος, αφού δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη η διάπλασή του. Στην προσπάθειά τους, λοιπόν, να ορίσουν την ταυτότητά τους είναι επιρρεπή σε λανθασμένα πρότυπα, παραδείγματα, ερεθίσματα και συναναστροφές, που μπορεί να τα ωθούν σε παραβατικές πράξεις. Σημαντική θέση σε όλα αυτά καταλαμβάνουν πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) τα οποία ουκ ολίγες φορές είναι “αρωγοί” των παραπάνω. Η εποπτεία των νέων, λοιπόν, κρίνεται ιδιαιτέρως απαραίτητη, ώστε να προλαμβάνονται αυτές οι εξελίξεις!
Ακόμη, μία αιτία που πρέπει να αναφέρουμε είναι η ψυχολογική πίεση που υφίστανται αρκετοί νέοι είτε λόγω δυσμενούς κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης είτε λόγω αδιαφορίας εκ μέρους των γονέων τους είτε λόγω περιθωριοποίησης. Αυτές οι πιέσεις μπορούν να εκδηλωθούν μεταξύ άλλων αντιδράσεων και με πράξεις παραβατικότητας. Έχουμε υποχρέωση, όπως γίνεται αντιληπτό, να είμαστε δίπλα στην οικογένειά μας συνειδητοποιώντας την ευθύνη της ανατροφής ενός νέου ανθρώπου και να δημιουργήσουμε μία κοινωνία που θα προτάσσει την ισότητα όλων και τον σεβασμό. Και όλα αυτά ξεκινώντας με το να “ελέγχουμε” εμείς οι ίδιοι την συμπεριφορά που επιδεικνύουμε στους συνανθρώπους μας.
Τέλος, μία εξίσου σημαντική αιτία είναι ο υλικός ευδαιμονισμός. Στην σύγχρονη κοινωνία η καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής έρχονται σε δεύτερη θέση (ή δεν υπάρχει πλέον θέση γι αυτή). Τί ενδιαφέρει τον σύγχρονο άνθρωπο; Η απόκτηση εύκολου χρήματος, η συσσώρευση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών, η προβολή και το κυνήγι μίας ακοπίαστης ζωής με κάθε τίμημα. Ένας νέος άνθρωπος χωρίς ουσιαστικό σκοπό, χωρίς διάθεση για πρόοδο και χωρίς φραγμούς αισθάνεται κενό, παραμένει ανικανοποίητος και στην προσπάθειά του να καλύψει τα παραπάνω ενδέχεται να παραβατήσει.
Ποινικές κυρώσεις ανηλίκων κατηγορουμένων
Ο σκοπός της αντιμετώπισης των παραβατικών ανηλίκων μέσω των κυρώσεων είναι κυρίως αναμορφωτικός και όχι τιμωρητικός! Οι ανήλικοι αποτελούν μία σημαντική πληθυσμιακή ομάδα όσον αφορά στο μέλλον και στην αναδόμηση της κοινωνίας μας. Έτσι λοιπόν και η αντιμετώπισή τους από την Δικαιοσύνη είναι ιδιαίτερη, εάν λάβουμε υπόψιν την νεαρή ηλικία, την ψυχική ευαισθησία που συνεπάγεται αυτής και τα περιθώρια διάπλασης και βελτίωσης του χαρακτήρα τους. Για τον λόγο αυτό στο 8ο Κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα (ν.4637/2019) προβλέπονται οι ειδικές διατάξεις για την ποινική μεταχείριση ανηλίκων οι οποίοι έχουν τελέσει κάποιο ποινικό αδίκημα. Έτσι, θεσπίζονται συγκεκριμένοι κανόνες και κυρώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν κυρίως αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα (αφορούν στην πρώτη κατηγορία ανηλίκων από 12 έως 14 ετών), αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις ποινικό σωφρονισμό μέσω του περιορισμού τους σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (αφορούν στην δεύτερη κατηγορία ανηλίκων από 15 έως 18 ετών).
Τα αναμορφωτικά μέτρα προσβλέπουν κυρίως στην δυνατότητα βελτίωσης του χαρακτήρα του ανηλίκου δράστη και λειτουργούν ως αναπληρωματικά της ποινής.
Ενδεικτικά παραθέτουμε ορισμένα αναμορφωτικά μέτρα :
1) Επίπληξη ανηλίκου.
2) Ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας από τους γονείς, τους επιτρόπους ή τους κηδεμόνες του.
3) Ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε ιδρύματα ανηλίκων, σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ειδικούς επιμελητές ανηλίκων.
4) Τοποθέτηση ανηλίκου σε κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό κατάστημα αγωγής.
5) Επιπροσθέτως, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν να επιβληθούν επιπλέον υποχρεώσεις που αφορούν στην διαπαιδαγώγηση και στον τρόπο ζωής του ανηλίκου.
Τα θεραπευτικά μέτρα προβλέπονται σε περιπτώσεις όπου η κατάσταση του ανηλίκου απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση, κυρίως, εάν πάσχει από ψυχική ασθένεια ή από κάποια άλλη ψυχική δυσλειτουργία ή οργανική νόσο ή είναι εθισμένος σε ουσίες κ.α. Τότε διατάσσεται η παραπομπή του ανηλίκου σε θεραπευτικό ή άλλο αρμόδιο κατάστημα, αφού φυσικά έχει προηγηθεί η εξέτασή του από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών.
Συμπερασματικές σκέψεις
Απαριθμώντας τις κυριότερες αιτίες της νεανικής εγκληματικότητας και αναλογιζόμενοι την έκταση του φαινομένου στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα πρέπει να αναρωτηθούμε συνειδητά μήπως συντελούμε, έστω και ακουσίως, στην πλήθυνσή του.
Ας μην ξεχνούμε πως τα παιδιά είναι η μόνη ελπιδοφόρα βάση για ένα μέλλον πιο υγιές και δίκαιο! Εναπόκειται σε εμάς, αν αυτή η βάση θα είναι στέρεη, για να δημιουργεί, ή συντριπτική, για να καταστρέφει!
Πηγή εικόνας
Βιογραφικό συντάκτριας
* https://greekhumans.com/2022/02/28/h-eya-kyritsaka-syntaktria-sto-greekhumans/