Της Ιωάννας Καλαβρή*
Εννοιοδότηση φασισμού
Καταρχήν για να πούμε τι ακριβώς είναι ο φασισμός και γιατί μας έχει απασχολήσει τόσο πολύ στις αναλύσεις των ημερών μας, πρέπει να δώσουμε έναν ορισμό. Ο φασισμός λοιπόν, σύμφωνα με το λεξικό[1], είναι το πολιτικό-κοινωνικό σύστημα της άκρας δεξιάς με έντονα αυταρχικό και εθνικιστικό χαρακτήρα, που καταργεί τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία και βασίζεται στον μονοκομματισμό και τον ολοκληρωτισμό. Δεύτερον, ως φασισμός νοείται και ο χαρακτηρισμός αυταρχικής ενέργειας, πράξης ή καταπιεστικής- δεσποτικής συμπεριφοράς.
Ως γνωστό, ο φασισμός άνθισε τις δεκαετίες του ’20 και του ’30 στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, με κυριότερους εκφραστές τον Χίτλερ στην Γερμανία και τον Μουσολίνι στην Ιταλία. «Πάμε» να δούμε όμως τους λόγους για τους οποίους αυτό το κίνημα άνθισε τότε, αλλά και τους λόγους για τους οποίους συνεχίζει να αποτελεί μια μάστιγα ακόμα και σήμερα.
Σύντομο ιστορικό υπόβαθρο
Αρχικά, οι οικονομίες της κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης τις εν λόγω δεκαετίες υπέφεραν από τεράστια ελλείμματα στον προϋπολογισμό τους με αποτέλεσμα η ανεργία να εκτοξευτεί στα ύψη και το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων να υποβαθμιστεί αρκετά. Αυτός ο κοινωνικός εξευτελισμός και η εξαθλίωση, οδήγησε πολλούς ανθρώπους να στραφούν κατά των κοινοβουλευτικών διαδικασιών που τους έφεραν σε αυτό το επίπεδο και να βρουν παρηγοριά στο πρόσωπο ενός ανερχόμενου δημαγωγού ηγέτη, που δεν ήταν άλλο από αυτό του Χίτλερ. Η πολιτική προπαγάνδας και μίσους που ακολούθησε έμοιαζε να λειτουργεί καθώς η οικονομία της Γερμανίας ανερχόταν σταδιακά και έτσι κατόρθωσε με τις επεκτατικές της βλέψεις να επεκταθεί σε όλη την Ευρώπη.
Δεύτερον, εκτός από το βιοτικό επίπεδο που ήταν υποβαθμισμένο τότε, μια ακόμα παράμετρος είναι και αυτή του μορφωτικού επιπέδου. Οι άνθρωποι μαστίζονταν από αρκετά υψηλά επίπεδα αναλφαβητισμού και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, γεγονός που συνέβαλε στην ευκολότερη υποστήριξη ηγετών που έμοιαζαν να κατανοούν τις ανάγκες τους και να τους εγκολπώνουν σε μια ομάδα από ομοϊδεάτες για να αισθάνονται υποστήριξη και το αίσθημα του «ανήκειν». Αυτές ήταν μεταξύ άλλων, οι κύριες αιτίες στήριξης των φασιστικών κινημάτων στη δεκαετία του ’20 και του ’30.
Ο φασισμός «σήμερα»
Πάμε να δούμε όμως τι συμβαίνει στο σήμερα. Γιατί οι άνθρωποι όντας πολιτικά και γενικά πιο μορφωμένοι από τότε, εξακολουθούν να ασπάζονται τέτοιες ιδεολογίες σήμερα;
Καταρχήν να αναφέρουμε ότι, στην Ευρώπη του 21ου αιώνα βλέπουμε αρκετά μεγάλα ποσοστά υποστήριξης στο Ευρωκοινοβούλιο αλλά και στα εθνικά κοινοβούλια, ακροδεξιών και νεοναζιστικών κινημάτων που υποστηρίζουν την εθνικιστική υπεροχή του λαού τους έναντι των υπολοίπων και την κοινωνική κάθαρση από ετερόφωτες φωνές εκτός του δικού τους πολιτισμικού πλαισίου. Γιατί γίνεται όμως αυτό;
Οι σύγχρονες απειλές και προκλήσεις ίσως έχουν συμβάλλει στην εκ νέου γένεση τέτοιων γεγονότων και συμπεριφορών. Η σημερινή οικονομική κρίση έχει γεννήσει ξανά τον κοινωνικό αποκλεισμό και το αίσθημα αδικίας και προδοσίας που ίσως αισθάνονται οι πολίτες από τις πολιτικές ελίτ και το σύνολο των οργάνων λήψης αποφάσεων και αυτός είναι ένας ξεκάθαρος τρόπος για να δηλωθεί η εναντίωση στο πολιτικό καθεστώς της καταπίεσης και του αποκλεισμού. Ίσως, επίσης, τα υψηλά ποσοστά μετανάστευσης από χώρες του Ανατολικού κόσμου που έχουν διαχυθεί στην Ευρώπη με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να γεννούν εντονότερα το αίσθημα του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και οι υπερήφανοι εθνικιστικοί ηγέτες που υπόσχονται κάθαρση, να φαίνονται μια καλή λύση στην πολιτισμική ετερογένεια.
Επίλογος
Καταλήγοντας, αξίζει να επισημανθεί πως πολλές μπορεί να είναι οι αιτίες που τρέφουν το φάντασμα του φασισμού στην Ευρώπη μέχρι και σήμερα και αυτός να εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους και σε διάφορες εντάσεις, μέσα στις δημοκρατικές κοινωνίες. Το σίγουρο είναι πάντως πως η Ευρώπη πρέπει για το δικό της καλό να μάθει από τα λάθη της και να μην αφήσει το φάντασμα να εξαπλώσει τους καρπούς του με καταστροφικές συνέπειες για τον κόσμο, σήμερα.
[1] https://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/nazismos/0_7nazismos.pdf?fbclid=IwAR1eciXxgbQ1dWpr4UM3VGxMt9VYbFJWvzZvm2FeEVhwvqtv3w9iNSLtoRw
Πηγή φωτογραφίας
https://www.andro.gr/apopsi/o-fasismos-ston-kathrepti-sou/
Βιογραφικό συντάκτριας