Του Αριστείδη Ρούνη*
Το Άγιον Όρος
Ξεκινώντας αυτή την ανάλυση, επισημαίνονται συνοπτικά σημαντικά στοιχεία για το Άγιον Όρος. To «Όρος» αποτελεί τη μία από τις τρεις χερσονήσους της Περιφερειακής Ενότητας Χαλκιδικής, την χερσόνησο του Άθωνα, η οποία εκτείνεται σε μια έκταση 335 τετραγωνικών χιλιομέτρων και είναι η ανατολικότερη εκ των τριών. Το μήκος της χερσονήσου ξεπερνά τα 57 χλμ. ενώ το πλάτος της, αναλόγως του σημείου, κυμαίνεται από 7 έως 12 χλμ.
Πριν την εδραίωση του μοναχισμού, η χερσόνησος του Άθωνα ονομαζόταν «Ακτή», λόγω του απότομου του εδάφους της, ενώ «Άθως» ονομαζόταν η υψηλότερη κορυφή της, ύψους 2.033 μέτρων, η οποία με την πάροδο του χρόνου δάνεισε το όνομά της σε ολόκληρη τη χερσόνησο. Λόγω του απότομου των ακτών η προσέγγισή του γίνεται από τους λεγόμενους αρσανάδες των Ιερών Μονών (Ι.Μ.) και των Σκητών με κυριότερους αυτούς της Δάφνης, της Μεγίστης Λαύρας και του Βατοπαιδίου[1].
Η Μοναστική Πολιτεία
Η Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους αποτελεί μέρος της ελληνικής επικράτειας ως αυτοδιοίκητο τμήμα της. Ωστόσο, λόγω μοναδικών ιστορικών λόγων, όπως το ότι προϋφίσταται του νεοελληνικού κράτους ως αυτοδιοίκητο μοναστικό κέντρο, διέπεται από το γνωστό ως ειδικό ή εξαιρετικό καθεστώς του Αγίου Όρους, όπως αυτό ειδικότερα ορίζεται στο άρθρο 105 του Συντάγματος, στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους και στον Εσωτερικό Κανονισμό της Ιεράς Κοινότητος (Ι.Κ.). Aπαρτίζεται από διάσπαρτες μοναστικές δομές: είκοσι Ι.Μ. και Σκήτες, Κελιά, Καλύβες, Καθίσματα, Ησυχαστήρια. Οι Ι.Μ είναι όλες κοινοβιακές και βάσει τη τάξει είναι οι παρακάτω:
α. Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας
β. Ι.Μ. Βατοπαιδίου
γ. Ι.Μ. Ιβήρων
δ. Ι.Μ. Χιλανδαρίου
ε. Ι.Μ. Διονυσίου
στ. Ι.Μ. Κουτλουμουσίου
ζ. Ι.Μ. Παντοκράτορος
η. Ι.Μ. Ξηροποτάμου
θ. Ι.Μ. Ζωγράφου
ι. Ι.Μ. Δοχειαρίου
ια. Ι.Μ. Καρακάλλου
ιβ. Ι.Μ. Φιλοθέου
ιγ. Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας
ιδ. Ι.Μ. Αγίου Παύλου
ιε. Ι.Μ. Σταυρονικήτα
ιστ. Ι.Μ. Ξενοφώντος
ιζ. Ι.Μ. Γρηγορίου
ιη. Ι.Μ. Εσφιγμένου
ιθ. Ι.Μ. Παντελεήμονος
χχ. Ι.Μ. Κωνσταμονίτου[2]
Οι Σκήτες
Οι αναγνωρισμένες από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους Σκήτες είναι δώδεκα και δε μπορούν να γίνουν Ι.Μ. Τα Κελιά είναι σπίτια με έναν Ιερό Ναό (Ι.Ν.) και ένα κτίσμα στη περιοχή της Ι.Μ. Αν μείνει το Κελί χωρίς μοναχούς το λαμβάνει πίσω η Ι.Μ. Τα Καθίσματα είναι μικρά σπίτια, δηλαδή καλύβες, που έχουν παραχωρηθεί από την Ι.Μ. σε ένα μόνο ασκητή, που μονάζει εκεί ισόβια, παίρνοντας μάλιστα από την Ι.Μ. και τη μερίδα του ψωμιού του. Τα Ησυχαστήρια τέλος είναι καθίσματα σε τόπους έρημους και απρόσιτους, σε σπηλιές που είναι σκαμμένες σε απόκρημνους και απάτητους βράχους[3].
Το Άγιον Όρος είναι μια ζώσα λατρευτική και ησυχαστική κοινότητα με συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία αιώνων. Εγγράφηκε από την Unesco ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς διότι: α) αυτό αποτελεί ένα πνευματικό κέντρο του Ορθόδοξου κόσμου, με επιρροή ανά την υφήλιο, β) η οργανωμένη συμβίωση ανθρώπων από τον 10ο αιώνα και εξής δημιούργησε κτίσματα όπως τα Καθολικά, τα οποία αποτελούν πρότυπο ορθόδοξων μοναστικών καθιδρυμάτων, γ) στο Άγιον Όρος η μοναχική συνείδηση διατήρησε αναλλοίωτο έναν τρόπο ζωής[4].
Ο πληθυσμός
Η μοναστική πολιτεία αποτελείται πληθυσμιακά από 1.811 ασκητές, σύμφωνα με την πληθυσμιακή απογραφή του 2011. Όσον αφορά τη διοίκηση του Αγίου Όρους, αυτή είναι αυτόνομη και διοικεί την περιοχή αυτή μέσω των παρακάτω φορέων: α) με την Ιερά Σύναξη (Ι.Σ) ως προς τη νομοθετική εξουσία. Αυτή είναι 20μελής και μετέχει σε αυτήν ο ηγούμενος της κάθε Ι.Μ. με αρμοδιότητα να ψηφίζει κανονιστικές διατάξεις σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη. β) με την Ι.Κ ως προς τη διοικητική εξουσία. Είναι και αυτή 20μελής και μετέχει σε αυτήν ένας γέροντας, εκλεγμένος από κάθε Ι.Μ. Αποτελεί το κεντρικό και συλλογικό όργανο αυτοδιοίκησης του Αγίου Όρους, εδρεύει στις Καρυές και συνεδριάζει τρεις φορές την εβδομάδα και εκτάκτως όποτε παραστεί ανάγκη. γ) με την Ιερά Επιστασία (Ι.Ε) ως προς την εκτελεστική εξουσία, που είναι 4μελής[5].
Είναι σπουδαίο να τονιστεί πως το Άγιον Όρος αποτελεί την «κιβωτό της Ορθοδοξίας». Ο Άθως είναι η επιτομή της αισθητικής και του πολιτισμού. Στην ουσία είναι μια ολόκληρη χερσόνησος, αφιερωμένη στην προσευχή στο Θεό.[6] «Αυτό που ανακαλύπτει κάποιος στο Άγιον Όρος είναι ο μυστηριακός χαρακτήρας του κοινού γεύματος. Η τράπεζα έμοιαζε με τις ευχαριστιακές συνάξεις των πρώτων χριστιανών, που συνδέονταν με την προσδοκία των Εσχάτων, της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού»[7].
Η αγιορείτικη παράδοση
Σύμφωνα με την αγιορείτικη παράδοση η Θεοτόκος ταξίδευε με πλοίο από την Παλαιστίνη στην Κύπρο για να επισκεφθεί τον αναστημένο Άγιο Λάζαρο, με τη συνοδεία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Μία μεγάλη τρικυμία ήταν η αφορμή το πλοίο τελικά να βρεθεί στο λιμάνι του Κλήμεντος στη Ι.Μ. Ιβήρων. Λέγεται ότι η κορυφή του Άθω και όλα τα δέντρα έκλιναν και προσκύνησαν προς το μέρος του λιμανιού του Κλημέντος όπου ήταν η Παναγία. Εντυπωσιασμένη από την ομορφιά του μέρους ζήτησε από τον Κύριο να της χαρίσει τη Χερσόνησο και να αφιερωθεί ο τόπος στη λατρεία της. Έτσι μετατράπηκε σε χώρο προσευχής, πίστης και ασκητισμού γι’ αυτό και ονομάσθηκε Άγιον Όρος[8].
Πηγές
[1] Παναγιώτης Αναγνώστης, «Η Ποιμαντική προσφορά του Αγίου Όρους στην σύγχρονη εποχή», Διπλωματική Εργασία, (2020), σ. 20 -21
[2] Αθωνική Ψηφιακή Κιβωτός, ανακτήθηκε από https://www.mountathos.org/el-GR/Agio-Oros.aspx (13-03-22)
[3]Παναγιώτης Αναγνώστης, «Διοίκηση και Δομή του Αγίου Όρους», (2022), ανακτήθηκε από https://www.pemptousia.gr/2022/03/diikisi-ke-domi-tou-agiou-orous/ (14-03-22)
[4]Αθωνική Ψηφιακή Κιβωτός, ό.π.
[5] Αναγνωστάκης, ό.π.
[6] Μοναστηριακά, ανακτήθηκε από https://www.monastiriaka.gr/agio-oros (16-03-22)
[7] Η άποψη του Γερμανού συγγραφέα και βιβλιοθηκονόμου Erhart Kästner.
[8] Μοναστηριακά, ό.π.
Πηγή εικόνας
https://www.vimaorthodoxias.gr/xrisima-tilefona/chrisima-tilefona-agio-oros-diamoni-kai-plirofories/
*Βιογραφικό συντάκτη
https://greekhumans.com/general/