Του Μιχαήλ Κατσικαρέλη*
1821. Ο Αγώνας στην Θάλασσα. Mια Έκθεση που ταξιδεύει στο χρόνο, με οδηγό το Αρχείο.
Η φυσική επαφή του ιστορικού με το Αρχείο, ίσως το πιο βασικό αντικείμενο της έρευνας του, δημιουργεί πάντοτε μια ευχάριστη εγρήγορση. Κατόπιν, οι πληροφορίες που παρέχει το πρωτογενές αυτό υλικό, σμιλεύονται με την χρήση των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων και συν τω χρόνω, γεννιέται το τελικό προϊόν της πνευματικής εργασίας, το ιστορικό πόνημα. Χωρίς αμφιβολία, τα τεκμήρια που αποτελούν το Αρχείο, ξυπνούν μνήμες και προκαλούν μια πλειάδα συναισθημάτων.
Η κεντρική αφίσα της Έκθεσης
Τούτων δοθέντων δεν είναι τυχαίο που η Έκθεση με τίτλο «Τρέξε επάνω εις τα κύματα της φοβεράς θαλάσσης. 1821. Ο Αγώνας στην Θάλασσα», που συνδιοργανώθηκε από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) αλλά και το Ίδρυμα Ευγενίδου, προκαλεί τον θαυμασμό ακόμα και στους πιο απαιτητικούς οφθαλμούς, ενώ την ίδια στιγμή απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες αλλά και σε άτομα με κάθε ιδιότητα. Καρπός εξάλλου του άρθρου, ήταν η επίσκεψη του γράφοντος σε αυτή αλλά και η επιτακτική ανάγκη να γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό πολιτιστικά δρώμενα τέτοιου είδους. Η Έκθεση αυτή, με το σπουδαίο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και τις καινοτόμες ψηφιακές εφαρμογές, εντάσσεται στις δράσεις της «Πρωτοβουλίας 1821-2021», μιας σύμπραξης από τα 16 μεγαλύτερα ιδρύματα της Ελλάδας και φορείς του εξωτερικού, στα πλαίσια εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Μέσα από τα αρχειακά τεκμήρια, τα μουσειακά κειμήλια αλλά και τις ψηφιακές εφαρμογές του κατά θάλασσαν Αγώνα, ο επισκέπτης μπορεί να «ακολουθήσει» χρονολογικά την άνοδο της εμπορικής προεπαναστατικής ναυτιλίας των Ελλήνων και να προσεγγίσει τα επαναστατικά γεγονότα έως και το έτος της Ναυμαχία του Ναβαρίνου(1827) η οποία υπήρξε καθοριστική για την γέννηση του Ελληνικού Κράτους. Σε αυτό το «ταξίδι» στο χρόνο, αρωγός αλλά και εκπαιδευτικό υλικό συνάμα, είναι τα ημερολόγιο πολεμικών πλοίων, έγγραφα, χειρόγραφα, αλλά και προσωπικά και καθημερινά αντικείμενα πρωταγωνιστών της, όπως της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, του Ανδρέα Μιαούλη και του Κωνσταντίνου Κανάρη. Τα εκθέματα είναι τοποθετημένα καλαίσθητα, ακόμα και σε συρταρωτές προθήκες που παραπέμπουν στην αναζήτηση της ανακάλυψης του αγνώστου, ενώ ο θόλος της αίθουσας, είναι γεμάτος τεχνητά αστέρια που προσομοιάζουν έναστρο ουρανό. Σε συνδυασμό με το μπλε χρώμα που κυριαρχεί στην Έκθεση, δίνεται η αίσθηση του ταξιδιού στην θάλασσα μέσα από το Αρχείο!
Η εξαιρετικής ποιότητας ξενάγηση στον χώρο της έκθεσης, που στηρίζεται στον μεστό και τεκμηριωμένο λόγο καταρτισμένων ιστορικών των Γ.Α.Κ., αναδεικνύει επίσης και ιδιαίτερες πτυχές συγκρότησης των πρώτων πολιτικών θεσμών των Ελλήνων όπως και την ιδιάζουσα γραφή των επιστολών με τις εκπληκτικές σφραγίδες και υπογραφές στο τέλος τους, απόρροια της καθιερωμένης επιστολογραφίας της εποχής. Οι δε λιθογραφίες, τα ιδιωτικά ναυτικά συμφωνητικά, οι χάρτες σημαντικών ναυμαχιών, αλλά και οι αναπαραστάσεις πλοίων της εποχής, συμπληρώνουν την εικόνα μιας έκθεσης που μελετά σε βάθος το παρελθόν και τονίζει την ιστορική συνέχεια του Έθνους.
Σε πρώτο πλάνο: Άδεια και σφραγίδα διέλευσης πλοίου του Βασιλείου Λάσκαρη από το λιμάνι της Νάξου. 1820-1822. Aπό: Γ.Α.Κ. Κεντρική Υπηρεσία, Μικρές Συλλογές Κ, Συλλογή εγγράφων Ύδρας.
Την επιστημονική ευθύνη της έκθεσης, έχουν δύο εξαιρετικοί ιστορικοί, οι Καθηγητές Ιστορίας Νίκος Καραπιδάκης και Τζελίνα Χαρλαύτη, ενώ η διάρκεια της Έκθεσης θα διαρκέσει ως τις 31 Μαρτίου 2022 με δωρεάν είσοδο, κατόπιν συνεννοήσεως με το ίδρυμα Ευγενίδου. Σε μια περίοδο όπου η πανδημία περιορίζει τις επιλογές μας, πολλώ δε μάλλον της συμμετοχής σε πολιτιστικές δραστηριότητες, η Έκθεση Τρέξε επάνω εις τα κύματα της φοβεράς θαλάσσης αποτελεί μια μοναδική εμπειρία ζωής, στην οποία το παρελθόν συνυπάρχει αρμονικά με το μέλλον.
Τα ορειχάλκινα κιάλια του Υδραίου Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη με εσωτερικό μηχανισμό τριπλής επιλογής οπτικών φακών(περ. 1790-1800). Πηγή: Γ.Α.Κ. Τμήμα Ύδρας.
Πηγές πληροφόρησης – εικόνων
Επίσημη Ιστοσελίδα Ιδρύματος Ευγενίδου: https://www.eef.edu.gr/
Μέρος των εικόνων δημοσιεύονται με την άδεια του Ιδρύματος Ευγενίδου.
*Ο Μιχαήλ Κατσικαρέλης είναι ιστορικός.